Ki Bomañi Ba Ba Ka Zusiwa?

“Mu si ke mwa komoka ka taba yeo; kakuli nako ya ta, mo ba ba li mwa mabita kaufela, ba ka utwa linzwi la hae, mi ba zwe.”—JOANI 5:28, 29.

1. Ki afi manzwi a ipitezi a n’a utwile Mushe ku zwelela mwa sicacani se ne si tuka, mi ki mañi ya n’a kutezi manzwi ao hasamulaho?

NE KU ezahezi nto ye komokisa hahulu ibata iba lilimo ze fitelela 3,500 kwamulaho. Mushe n’a sweli ku lisa lingu za ñulukundi ya bizwa Jetero. Bukaufi ni Lilundu la Horebe, lingeloi la Jehova la taha ku Mushe mwa lulimi lwa mulilo o n’o zwa mwa sicacani. Taba ye ñozwi kwa Exoda i bulela kuli: “Mi Mushe a talima, a bona sicacani kuli si tuka mulilo, kono ha si ci.” Linzwi kiha li mu biza ku zwelela mwa sicacani seo. La li: “Ki Na Mulimu wa ndat’aho, Mulimu wa Abrahama, Mulimu wa Isaka, Mulimu wa Jakobo.” (Exoda 3:1-6) Ha se ku fitile nako, Jesu, yena Mwan’a Mulimu tota, n’a kutezi manzwi ao.

2, 3. (a) Bo Abrahama, Isaka, ni Jakobo, ba libeleziñi? (b) Ki lipuzo mañi ze lu kona ku ipuza?

² Jesu n’a sweli ku ambola ni Basaduki, ba ne ba li ha ku na zuho. Mi a li: “Ka za kuli bafu ba ka zuha, Mushe ni yena u bulezi cwalo kwa Sicacani se si tuka, h’a biza Mulena kuli ki Mulimu wa Abrahama, ni Mulimu wa Isaka, ni Mulimu wa Jakobo. Cwale Mulimu hasi Mulimu wa ba ba shwile, kono ki wa ba ba pila. Kakuli ku Yena, batu kaufela ki ba ba pila.” (Luka 20:27, 37, 38) Ka ku bulela cwalo, Jesu n’a paka kuli ku Mulimu batu ba ba shwile kale ba ba cwale ka Abrahama, Isaka, ni Jakobo ba sa pila mwa muhupulo wa Mulimu. Sina Jobo, ba libelezi fo i ka felela ‘ndwa ya bona’ kamba buloko bwa bona bwa lifu. (Jobo 14:14) Ba ka zusiwa mwa lifasi le linca la Mulimu.

³ Kono ku cwañi ka za bolule-lule ba bañwi ba ba shwile ku kalela kwa simuluho? Kana ni bona ba ka zusiwa? Pili lu si ka fumana kale kalabo ye kolwisa, ha lu tatubisiseñi mwa Linzwi la Mulimu kuli lu zibe kuli kanti batu ha ba shwanga ba yanga kai.

Bafu Ba Kakai?

4. (a) Batu ba yanga kai ha ba shwa? (b) Sheol ki nto mañi?

⁴ Bibele i bulela kuli ba ba shwile “ha ba na se ba ziba.” Mutu ha shwa ha yangi mwa lihele ku yo tukufazwa, kamba ku yo conela ko kuñwi cwalo inz’a utwa butuku, kono u kutelanga fela mwa liluli. Kabakaleo Linzwi la Mulimu li eleza ba ba pila kuli: “S’o ka fumana kaufela ku eza ka mazoho a hao, u si eze ka mata a hao. Kakuli mwa libita mo u ya, ha ku sa na musebezi, nihaili mulelo, kamba zibo, kamba butali.” (Muekelesia 9:5, 10; Genese 3:19) Linzwi la Siheberu la “Sheol” leo hañata mwa Bibele ya Silozi li tolokilwe kuli libita kamba sibaka sa ba ba shwile, ha li zibahali hahulu ku ba bañata. Ki linzwi le li sa zibahali fo li zwelela. Buñata bwa likeleke bu luta kuli ba ba shwile ba sa pila, kono Linzwi la Mulimu le li ñozwi ka moya wa hae li bonisa kuli ba ba mwa Sheol ba shwile, ha ba na se ba ziba. Sheol ki libita mo ku yanga mutu kaufela ya shwa.

5, 6. Jakobo ha n’a shwile n’a ile kai, mi n’a izo bulukiwa ku bomañi?

 ⁵ Mwa Mañolo a pili a Siheberu, linzwi la Sheol li fumaneha pili kwa liñolo la Genese 37:35. Josefa, mwana ya n’a latwa hahulu, ha n’a ile mwa kunu, Jakobo toho ya lusika a hana ku wiswa pilu, a li: “Ni ka shetumukela mwa sibaka sa ba ba shwile [kamba Sheol ka Siheberu] ku mwan’a ka, ni nze ni lila.” (Genese 37:35) Bakeñisa kuli n’a lumela kuli mwan’a hae u shwile, Jakobo n’a itatela ku shwa kuli a ye mwa Sheol. Hasamulaho, bana ba Jakobo ba 9 ne ba bata ku shimba munyan’a bona, Benjamine, kuli ba ye ni yena kwa Egepita kuli ba fumane lico mwa nako ya lukupwe. Kono, Jakobo a hana, a li: “Mwan’a ka h’a na ku zamaya ni mina; kakuli muhulwan’a hae u shwile, mi yena u siilwe a nosi. H’a ka tahelwa ki ziyezi mwa musipili wo mu zamaya, mu ka shetumukiseza limbi za ka ka maswabi mo ku inzi ba ba shwile [kamba Sheol ka Siheberu].” (Genese 42:36, 38) Mañolo a mabeli a, a bonisa kuli bafu ba yanga mwa Sheol, isiñi ko kuñwi cwalo.

⁶ Taba ye kwa Genese i bonisa kuli Josefa ka nako yeo ki yena ya n’a talima za lico mwa Egepita. Hañihañi, Jakobo n’a tamile musipili wa ku yo kopana hape ni mwan’a hae Josefa. Hasamulaho wa fo, Jakobo a yo yaha mwa naha yeo ku fitela a shwa mwa busupali luli, inz’a na ni lilimo ze 147. Ku likana ni mwa n’a laelezi pili a si ka shwa kale, bana ba hae ba yo mu buluka mwa sikoti se si mwa simu ya Makapela ye mwa naha ya Kanana. (Genese 47:28; 49:29-31; 50:12, 13) Kacwalo Jakobo a yo bulukiwa ku Isaka, ndat’ahe, ni Abrahama, kukw’a hae.

‘Ku Kopana ni Bana Bahabo Bona’

7, 8. (a) Abrahama n’a ile kai ha n’a shwile? Mu taluse. (b) Kiñi se si bonisa kuli ba bañwi ni bona ne ba ile mwa Sheol ha ne ba shwile?

⁷ Kwa makalelo, muta Jehova n’a tiisize bulikani bwa hae ni Abrahama ni ku sepisa kuli peu ya hae ne i ka ata, n’a bonisize ni ze n’e ka ezahala ku Abrahama. Jehova n’a ize: “Haili wena u ka y’o kopana ni bondat’aho ka kozo, u patwe ha u s’o hulile hahulu.” (Genese 15:15) Mi ki mo ne ku ezahalezi hona cwalo fela. Liñolo la Genese 25:8 li li: “Abrahama kih’a tokwahala, a shwa mwa bucembele bo bunde; n’a hulile hahulu, mi n’a atezwi ki mazazi; a y’o kopana ni banabahabo.” Ki bafi banabahabo ba ba bulelwa bao? Kwa Genese 11:10-26 ku na ni mukoloko wa bokululu ku kalela ku Sema mwan’a Nuwe. Kacwalo bona batu bao ba ne ba itobalezi kale mwa Sheol ki bona ba n’a izo kopana ni bona Abrahama ha n’a shwile.

⁸ Pulelo ya kuli “a y’o kopana ni banabahabo” i fumaneha hahulu mwa Mañolo a Siheberu. Kacwalo kwa utwisiseha ku bulela kuli Ishimaele mwan’a Abrahama ni Aruni Muhulwan’a Mushe, kaufel’a bona ha ne ba shwile ne ba ile mwa Sheol, ku yo libelela mwateñi zuho. (Genese 25:17; Numere 20:23-29) Ka nzila ye swana, Mushe ni yena n’a ile mwa Sheol, nihaike ha ku na mutu ya n’a zibile fa libita la hae. (Numere 27:13; Deuteronoma 34:5, 6) Ka ku swana, Joshua, ya n’a yolile Mushe fa musebezi wa ku etelela Isilaele, hamohocwalo ni sicaba sa mwa miteñi ya hae kaufel’a ni bona ne ba ile mwa Sheol ha ne ba shwile.—Baatuli 2:8-10.

9. (a) Bibele i bonisa cwañi kuli linzwi la Siheberu la “Sheol” ni la Sigerike la “Hades” kaufel’a ona a talusa sibaka se si swana? (b) Ki sepo mañi ye ba na ni yona ba ba mwa Sheol, kamba Hades?

⁹ Hamulaho wa lilimo ze eza mianda Davida a kalisa ku busa masika a 12 a Isilaele. Muta ha n’a shwile, “a y’o lobala ni bokuku a hae ba kale.” (1 Malena 2:10) Kana ni yena n’a ile mwa Sheol? Fa lizazi la Pentekonta ya 33 C.E., muapositola Pitrosi n’a bulezi ka za lifu la Davida mi n’a kutezi fela manzwi a ñozwi kwa Samu 16:10, a’ li: “Ha u na ku siya moya wa ka mwa sibaka sa ba ba shwile [kamba Sheol ka Siheberu].” Ha s’a bulezi kuli Davida n’a sa li mwa libita, Pitrosi a itusisa manzwi a swana  ku bulela ka za Jesu mi a li: “Ka ku iponela seo pili, Davida a bulela zuho ya Kreste, h’a ize kuli moya wa hae ha u na ku tuhelwa mwa sibaka sa ba ba shwile [kamba Hades mwa Sigerike], ni nama ya hae i si ke ya bona ku bola. Ki yena Jesu yo, y’a zusize Mulimu; luna kaufela lu lipaki za taba yeo.” (Likezo 2:29-32) Pitrosi fa n’a itusisize linzwi la “Hades,” ili linzwi la Sigerike le li talusa “Sheol” ka Siheberu. Kacwalo batu ba ba bulezwi kuli ba mwa Hades ba mwa muinelo o swana ni wa ba ba bulezwi kuli ba mwa Sheol. Ba lobezi, ku libelela zuho.

Kana mwa Sheol Ku Na ni Ba Ba Si Ka Luka?

10, 11. Ki kabakalañi ha lu kona ku bulela kuli batu ba ba si ka luka ba bañwi, ha ba shwanga ba yanga mwa Sheol, kamba Hades?

¹⁰ Mushe ha s’a zwisize sicaba sa Isilaele mwa Egepita, ku na ni ba ne ba mu kwenuhezi ha ne ba li mwa lihalaupa. Mushe n’a bulelezi batu kuli ba ketahane kwa bashaki ba bukwenuheli b’o—bo Kora, Datani, ni Abirami. Ne ba na ni ku shwa ka nzila ye t’ata. Mushe n’a talusize kuli: “Batu bao, ha ba ka shwa lifu la batu kaufela, kamba ba tahelwa ki se si tahela batu kaufela, fo mu zibe kuli [Muñ’a] Bupilo h’a si ka ni luma; kono [Muñ’a] Bupilo h’a tateka mukwa o munca, mi lifasi la atamisa mulomo wa lona, la ba miza, ni lika za bona kaufela, mi ba [shetumukela] mwa musima [kamba Sheol ka Siheberu] inze ba pila, fo mu ka utwisisa kuli batu bao ba shwauzi [Muñ’a] Bupilo.” (Numere 16:29, 30) Kacwalo ibe ka ku miziwa ki lifasi ha li atamisa mulomo wa lona kamba ka ku cisiwa ki Mulilo sina mo ne ku bezi ku Kora ni Malivi ba 250 ba ne ba yemi ni yena, bakwenuheli bao kaufel’a bona ne ba ile mwa Sheol, kamba Hades.—Numere 26:10.

¹¹ Shimei ya n’a tapauzi Mulena Davida, n’a filwe koto ki Salumoni ya n’a yolile Davida. Davida n’a laezi kuli: “U si ke wa mu tokwisa mulatu, kakuli u mutu ya butali, mi u ka ziba m’o ka mu ezeza, kuli u shetumukiseze mwa libita [kamba Sheol ka Siheberu] toho ya hae ye ize pululu, inz’e na ni mali.” Salumoni n’a lumile Benaya kuli a yo mu fa koto yeo. (1 Malena 2:8, 9, 44-46) Mutu yo muñwi ya n’a bulailwe ki Benaya n’e li Joabi ya n’a kile a ba muzamaisi wa limpi za Isilaele. Toho ya hae ye ize pululu ne i si ka “shetumukela mwa libita [kamba Sheol] ka kozo.” (1 Malena 2:5, 6, 28-34) Mitala ye mibeli ye i paka buniti bwa pina ya Davida ya n’a opezi ka tuso ya moya wa Mulimu, ye li: “Ba ba maswe ba yelela kwa musima [kamba Sheol], ona macaba kaufela a’ libala Mulimu.”—Samu 9:17.

12. Akitofele n’e li mañi, mi ha n’a shwile n’a ile kai?

¹² Akitofele n’e li muelezi wa Davida. Kelezo ya hae ne i kutekeha inge mane ye ne zwa ku Jehova ka sibili. (2 Samuele 16:23) Ka bumai, mutanga y’o ya sepeha a fetuha mubeteki mi a kena mwa sikwata sa bafetuheli se ne si etelezwi ki Abisalomi mwan’a Davida. Ku bonahala kuli Davida n’a bulela za bufetuheli b’o ha n’a ñozi kuli: “Yena ya ni nyazize, hasi sila sa ka, fo, ne ni ka mamela. Hasi ya ni toile ya  ni lwanisa, kabe ku cwalo, kabe ni ipatezi yena.” Mi n’a zwezipili kuli: “Lifu kabe ne li ba pundumukela ka situhu, kabe ba shetumukela mwa libita [kamba Sheol] inze ba pila; kakuli bumaswe bu inzi mwa mandu a bona, mwahal’a bona.” (Samu 55:12-15) Akitofele ni balikani ba hae ha ne ba shwile, ne ba ile mwa Sheol.

Ki Bomañi Ba Ba mwa Gehena?

13. Ki kabakalañi Judasi h’a bizwa “mwan’a Sinyeho”?

¹³ Mu bapanye muinelo wa Davida kwa muinelo wa n’a ipumani ku ona Jesu, yena Davida Yo Mutuna. Yo muñwi wa baapositola ba Kreste b’a 12, Judasi Isikariota, n’a fetuhile mubeteki inge Akitofele. Ku sa sepahala kwa Judasi n’e li ko kutuna hahulu ku fita kwa Akitofele. Judasi n’a lwanisize Mwan’a Mulimu wa libanda. Kwa mafelelezo a bukombwa bwa hae bwa fa lifasi-mubu, Mwan’a Mulimu n’a lapezi ka za balateleli ba hae kuli: “Ha ne ni sa inzi ni bona, ni ba bulukile ka Libizo la hao; mi ni ba silelelize; mi ku bona ha ku na ya latehile, konji mwan’a Sinyeho, kuli Liñolo li ezahale.” (Joani 17:12) Ka ku bulela kuli Judasi ki “mwan’a Sinyeho,” Jesu n’a bonisize kuli Judasi ha n’a shwile, ne ku si na sepo ya kuli u ka zuha hape. N’a si ka siyala mwa muhupulo wa Mulimu. N’a ile isiñi mwa Sheol, kono mwa Gehena. Gehena ki nto mañi?

14. Gehena i yemelañi?

¹⁴ Jesu n’a nyazize baeteleli ba bulapeli bwa mwa miteñi ya hae kakuli mutu ni mutu ya n’a li mulutiwa wa bona ne ba “mu eza mwan’a [Gehena, NW].” (Mateu 23:15) Mwa miteñi yeo, batu ne ba tekelezi hande Musindi wa Hinomu, sona sibaka sa manyalala ko ne li yo latelwanga litupu za likebenga ze ne bulaiwa ili ze ne sa swaneli ku bulukiwa ka likute. Jesu ka sibili pili n’a kile a bulela za Gehena mwa Ngambolo ya hae ya fa Lilundu. (Mateu 5:29, 30, NW) Batu ba ne ba mu teelelize ne ba ziba hande ze ne i yemela Gehena. Gehena ne i yemela sinyeho ya ku ya ku ile ku si na sepo ya zuho. Kwand’a Judasi Isikariota wa mwa miteñi ya Jesu, kana ku na ni batu ba bañwi ba ne ba ile mwa Gehena isiñi mwa Sheol, kamba Hades, muta ne ba shwile?

15, 16. Ki bafi ba ne ba ile mwa Gehena ha ne ba shwile, mi ki kabakalañi ha ne ba ile mwateñi?

¹⁵ Batu ba pili bo Adama ni Eva ne ba bupilwe inze ba li ba ba petahalile. Sibi se ne ba ezize n’e li sa ka bomu. Ne ba na ni ku iketela ku pila ku ya ku ile kamba ku shwa. Ne ba si ka utwa Mulimu mi ne ba swalisani ni Satani. Ha ne ba shwile, ne ba si na sepo ya ku fumana tuso kwa sitabelo sa Jesu sa tiululo. Kono ne ba ile mwa Gehena.

 ¹⁶ Kaine, Mwan’a Adama wa mweli, n’a bulaile munyan’a hae Abele mi hamulaho wa f’o a fetuha nyambaeti. Muapositola Joani n’a talusize kuli Kaine “ne li ya maswe.” (1 Joani 3:12) Kwa swanela he ku nahana kuli sina bashemi ba hae, ni yena n’a ile mwa Gehena ha n’a shwile. (Mateu 23:33, 35, NW) Seo si shutana hahulu ni ze ne ezahezi ku Abele ya n’a sepahala. Paulusi n’a talusize kuli: “Ka tumelo, Abele u tahisize fapil’a Mulimu sitabelo se si fita sa Kaine; mi kabakala tumelo, u pakilwe kuli ki ya lukile, kakuli Mulimu u pakile limpo za hae.” Mi a ekeza kuli: “Mi ka yona u sa bulela, nih’a shwile.” (Maheberu 11:4) Ki niti Abele ka nako ye u mwa Sheol ku libelela zuho.

Zuho “Ya Pili” Ili ‘Ye Nde’

17. (a) Mwahal’a “nako ya maungulo” ye ki bomañi ba ba ya mwa Sheol? (b) Ki ifi sepo ya ba ba mwa Sheol, mi kiñi se si ka ezahala ku ba ba mwa Gehena?

¹⁷ Buñata bwa ba ba bala taba ye ba ipuza kuli kiñi se si ezahala ku ba ba shwa cwale mwa “linako za maungulo.” (Daniele 8:19) Sinulo kauhanyo 6 i talusa za bapahami ba bane ba lipizi mwa miteñi yeo. Libizo la wa mafelelezo ku bona ki Lifu, mi u latelezwi ki Sibaka sa ba ba shwile, kamba Hades. Kacwalo batu ba bañata ba ba shwa ka sipundumukela bakeñisa lika ze swanisezwa ki lipizi ze bulezwi pili, ba ya mwa Hades mi ba yo libelela mwateñi zuho ya mwa lifasi le linca la Mulimu. (Sinulo 6:8) Mi kanti cwale, ki ifi sepo ya ba ba mwa Sheol (Hades) ni ba ba mwa Gehena? Ka bukuswani ba ba mwa Sheol ba libelezi zuho; ba ba mwa Gehena ba shwile ku shwelela—ha ba na ku pila ni kamuta.

18. Ki ifi sepo ye ba na ni ba ba zuha mwa “zuho ya pili”?

¹⁸ Muapositola Joani n’a ñozi kuli: “Ba na ni mbuyoti, mi ki ba ba ba kenile, ba ba filwe siemba mwa zuho ya pili; lifu la bubeli ha li na mata fahalimu a bona; kono ba ka ba baprisita ba Mulimu ni ba Kreste, mi ba ka busa ni yena myaha ye 1,000.” Ba ba ka busa ni Kreste ba zuha mwa “zuho ya pili,” kono ki ifi sepo ye ba na ni batu kaufela ba ba siyezi?—Sinulo 20:6.

19. Ba bañwi ba tusiwa cwañi ki “zuho ya bafu ye nde ku fita”?

¹⁹ Ku kalela mwa miteñi ya batanga ba Mulimu bo Elia ni Elisha, makazo ya zuho i kutiselize batu kwa bupilo. Paulusi n’a kandekile kuli: “Basali ba fumani ka zuho bafu ba bona; ba bañwi balumeli ba nyandiswa maswe, mi ba hana ku lamulelwa; kuli ba fumane zuho ya bafu ye nde ku fita.” Ki niti basepahali bao ne ba talimezi zuho ye ne si ke ya ba fa fela kolo ya ku pila lilimonyana ni ku shwa, kono ne ba talimezi bupilo bo bu sa feli! Yeo kaniti i ka ba “zuho ya bafu ye nde ku fita.”—Maheberu 11:35.

20. Taba ye tatama i ka nyakisisañi?

²⁰ Haiba lu shwa inze lu sepahala pili Jehova a si ka sinya kale muinelo o maswe wo wa linto, lu na ni sepo ye tiile ya “zuho ya bafu ye nde ku fita,” ki ye nde ka nzila ya kuli i fa mutu kolo ya bupilo bo bu sa feli. Jesu n’a sepisize kuli: “Mu si ke mwa komoka ka taba yeo; kakuli nako ya ta, mo ba ba li mwa mabita kaufela, ba ka utwa linzwi la hae, mi ba zwe.” (Joani 5:28, 29) Taba ya luna ye tatama i zwelapili ku nyakisisa mulelo wa zuho. I ka bonisa mo i lu tiiseza sepo ya zuho kuli lu zwelepili ku sepahala ni mo i lu tuseza ku bonisa moya wa buitomboli.

Kana Mwa Hupula?

• Ki kabakalañi Jehova h’a bulelwa kuli ki Mulimu wa “ba ba pila”?

• Ba ba mwa Sheol ba mwa muinelo mañi?

• Kiñi ze ka ezahala ku ba ba mwa Gehena?

• Ba bañwi ba ka tusiwa cwañi ki “zuho ya bafu ye nde ku fita”?

[Lipuzo za Tuto]

[Siswaniso se si fa likepe 15]

Sina Abrahama, ba ba ya mwa Sheol ba ka zusiwa

[Maswaniso a fa likepe 16]

Ki kabakalañi bo Adama ni Eva, Kaine, ni Judasi Isikariota ha ne ba ile mwa Gehena?