Zuho—Tuto ye Mi Ama
Zuho—Tuto ye Mi Ama
“Ni na ni sepo ku Mulimu . . . ya kuli ku zuha kwa bafu ku ka ba teñi, kwa ba ba lukile ni ba ba si ka luka.”—LIKEZO 24:15.
1. Zuho ne i bile cwañi taba ye tuna mwa kuta ye tuna ya Majuda?
MUAPOSITOLA PAULUSI n’a li mwa Jerusalema ka 56 C.E. kwa mafelelezo a musipili wa hae wa bulumiwa wa bulalu. Ha s’a tamilwe ki Maroma, a fiwa sibaka sa ku ikalabela fapil’a kuta ye tuna ya Majuda, ye bizwa Sanhedrini. (Likezo 22:29, 30) Paulusi ha n’a shalimisize batu ba ne ba li mwa kuta yeo, a lemuha kuli ba bañwi ku bona n’e li Basaduki mi ba bañwi n’e li Bafalisi. Likwata ze peli zeo ne li shutana hahulu luli. Basaduki ne ba hana kuli zuho ha i yo; Bafalisi bona ne ba lumela kuli i teñi. Kuli a bonise kuli yena n’a yema kwa lineku lifi, Paulusi a tumusa kuli: “Banabahesu, na, ni mufalisi, ni mwan’a mufalisi; ni atulwa kabakala sepo ni zuho ya bafu.” Ka manzwi ao, n’a tisize kuli sicaba seo si fetuhelane!—Likezo 23:6-9.
2. Ki kabakalañi Paulusi ha n’a itukiselize ku ikalabela ka za tumelo ya hae ya zuho?
2 Lilimo-limo kwamulaho, ha n’a li mwa nzila ya ku ya kwa Damaseka, Paulusi n’a boni pono mwa n’a utwile linzwi la Jesu. Paulusi mane n’a buzize Jesu kuli: “Mulena, ni ka eza cwañi?” Jesu a mu alaba a li: “Yema, kena mwa Damaseka, mwateñi u ka bulelelwa z’o na ni ku eza kaufela.” Ha n’a fitile mwa Damaseka, Paulusi a tusiwa ki Ananiasi, mulutiwa wa Mukreste, ya n’a talusize kuli: “Mulimu wa bokuku a luna u ku ketile kuli u be ya ziba se si latwa ki Yena, u bone Ya-Lukile [Jesu ya zuhile], mi u utwe linzwi le li zwa mwa mulomo wa hae.” (Likezo 22:6-16) Kacwalo ha ku komokisi Paulusi ha n’a itukiselize ku ikalabela ka za tumelo ya hae ya zuho.—1 Pitrosi 3:15.
Ku Shaela Sepo ya Zuho Patalaza
3, 4. Paulusi n’a bonisize cwañi kuli ki muyemeli yo mutuna wa zuho, mi lu kona ku itutañi kwa mutala wa hae?
3 Paulusi hasamulaho n’a tisizwe fapil’a Mubusisi ya bizwa Felikisi. Ka nako yeo, Tertulo, ya n’a li “mutalusezi” ya n’a yemela Majuda mwa litaba za ku lwanisa Paulusi, a mu tameleza kuli ki mueteleli wa tuto ye keluhile ni kuli u shangumuna lipetuhelo. Paulusi a alaba ku si na ku zina-zina a li: “Se ni ka itumelela sona ku wena ki se: Ka za Nzila, ye ba li ki tuto ye keluhile, ki niti kuli ni sebeleza Mulimu wa bokuku a luna ka ku ya ka Nzila yeo.” Kihona cwale a zwelapili ku bulela ka za taba yona ka sibili, a li: “Ni na ni sepo ku Mulimu, mi ni bona ba na ni sepo yeo, ya kuli ku zuha kwa bafu ku ka ba teñi, kwa ba ba lukile ni ba ba si ka luka.”—Likezo 23:23, 24; 24:1-8, 14, 15.
4 Hasamulaho wa lilimo ze peli, Porsiusi Festusi, ya n’a yolile Felikisi fa situlo, a kupa Mulena Heroda Agripa kuli a mu tuse kuli ba tikitibe hamoho Paulusi ya n’a tamilwe. Festusi a mu taluseza kuli batu ba lwanisa Paulusi bakeñisa kuli u tiisa kuli ‘mutu ya bizwa Jesu, ye ba li u shwile, wa pila.’ Ha n’a ikalabela, Paulusi a buza kuli: “Kana mu li ki nto ye pala ku lumela kuli Mulimu u zusa ba ba shwile?” Ku zwa fo a koñomeka kuli: “Kakuli ni fumani ku tuswa ki Mulimu, ni tiiselize ku fitela la kacenu ku pakela ba banyinyani ni ba bahulu; ni sa buleli litaba lisili, konji ze bulezwi ki Mushe ni Bapolofita, kuli li ka bonahala; kikuli ku izwe: Kreste u ka utwiswa butuku, i be yena ya ka zuha pili kwa bafu, kuli a bonise liseli mwa sicaba sa Majuda, ni kwa macaba.” (Likezo 24:27; 25:13-22; 26:8, 22, 23) Paulusi n’a li muyemeli yo mutuna luli wa zuho! Sina Paulusi, ni luna lwa kona ku shaela ka buikolwiso kuli zuho i ka ba teñi. Kono lu kona ku libelela kuli batu ba ka nga cwañi taba yeo? Mwendi ba ka eza mo ne ba ezelize ku Paulusi.
5, 6. (a) Batu ne ba ikutwile cwañi baapositola ha ne ba bulela za zuho? (b) Lu tokwa ku ezañi ha lu nze lu bulelela batu za sepo ya zuho?
5 Mu nyakisise ze ne ezahezi pili muta Paulusi n’a li mwa musipili wa hae wa bulumiwa wa bubeli (ibat’o ba ka 49-52 C.E.) mwa Atene. N’a file mabaka a utwahala kwa batu ba ne ba lapela milimu ye miñata, mi a ba susueza ku lemuha mulelo wa Mulimu wa ku t’o atula lifasi ka ku luka, ka ku itusisa mutu ya n’a ketile. Mutu yo ha ku na u si li kwand’a Jesu. Paulusi n’a talusize kuli Mulimu n’a file sisupo se si tiile sa taba yeo ka ku zusa Jesu kwa bafu. Batu ne ba ikutwile cwañi ba man’o utwa cwalo? Lu bala kuli: “Cwale, ha ba utwa taba ya ku zuha kwa bafu, ba bañwi ba seha; ba bañwi ba li: Lu ka ku utwa hape mwa taba yeo.”—Likezo 17:29-32.
6 Batu bao ne ba ikutwile sina mo ne ba ikutwezi batu ka za Pitrosi ni Joani ha se ku fitile fela nakonyana ku zwa fa Pentekonta ya 33 C.E. Basaduki hape ne ba li teñi mwa kañi yeo. Likezo 4:1-4 i lu bulelela kuli ne ku ezahezi cwana: “Ba li ba sa bulela ni batu, baprisita ba fita ku bona, ba na ni nduna wa Tempele, ni basaduki; ba filikani lipilu kakuli baapositola ba luta batu, mi ba bulela zuho ya ba ba shwile, ka Jesu.” Kono ba bañwi ne ba ikutwile hande. “Ba bañata ku ba ba utwile linzwi ba lumela; mi palo ya balumeli ya bat’o eza 5,000.” Ku bonahala kuli ha lu bulela za sepo ya zuho, batu ba kona ku ikutwa ka linzila ze shutana-shutana. Kabakaleo, ku butokwa kuli lu tiise tumelo ya luna ya za tuto yeo.
Tumelo ni Zuho
7, 8. (a) Sina mo ku ñolezwi mwa liñolo le ne li ñolezwi puteho ya Makorinte ba mwa lilimo za baapositola, tumelo i kona ku ba cwañi ye si na tuso? (b) Ku utwisisa sepo ya zuho ka ku nepahala ku taluhanya cwañi Bakreste ba niti?
7 Haki batu kaufela ba ne ba bile Bakreste mwa lilimo za baapositola ba ne ba amuhezi sepo ya zuho ka bunolo. Batu ba bañwi ba ne ba si ka lumela ka bunolo ne ba fumaneha mwa puteho ya Korinte. Paulusi n’a ba ñolezi kuli: “Pili ku ze ñwi, ni mi file se ni amuhezi ni na: Kikuli Kreste u shwile kabakala libi za luna, mo ku ñolezwi mwa Mañolo; ni kuli u kile a patwa, mi a zuha ka lizazi la bulalu, mo ku ñolezwi mwa Mañolo.” Paulusi n’a pakile taba yeo ka ku bulela kuli Jesu a man’o zuha a “bonwa ka nako i liñwi ki balumeli ba ba fita mianda iketalizoho” mi a talusa kuli ba bañata ku bona ne ba sa pila ka nako yeo. (1 Makorinte 15:3-8) A zwelapili kuli: “Ha ku lutwa kuli Kreste u zuhile kwa bafu, kiñi se ba bulela ba bañwi ku mina, kuli ha ku na zuho ya bafu? Kono, kaba ku si na zuho ya bafu, kaba Kreste ni yena h’a si ka zuha. Mi Kreste haiba ki ya si ka zuha, fohe, tuto ya luna ki ye si na tuso, mi ni yona tumelo ya mina ki ye si na tuso.”—1 Makorinte 15:12-14.
8 Ki niti, tuto ya zuho ki ya butokwa hahulu kuli mane haiba i sa amuhelwi kipeto tumelo ya Sikreste ni yona i ba ye si na tuso. Kaniti, ku utwisisa sepo ya zuho ka ku nepahala ku taluhanya Bakreste ba niti kwa Bakreste ba buhata. (Genese 3:4; Ezekiele 18:4) Ki kabakaleo Paulusi u bulela kuli tuto ya zuho ki ye ñwi ya “litaba za makalelo a tuto” ya Bukreste. Haike lu satalale ku ‘fita ku za ku petahala.’ Mi Paulusi u lu eleza kuli: “Ki mo lu ka ezeza, Mulimu h’a lumela.”—Maheberu 6:1-3.
Sepo ya Zuho
9, 10. Bibele i talusañi ha i bulela za zuho?
9 Ha lu nyakisiseñi lipuzo ze latelela kuli lu tiise kwa tumelo ya luna ya zuho: Bibele i talusañi ha i bulela za zuho? Tuto ya zuho i bonisa cwañi lilato la Jehova? Likalabo za lipuzo zeo li ka lu suteleza ku Mulimu mi hape li ka lu tusa ku luta ba bañwi.—2 Timotea 2:2; Jakobo 4:8.
10 Linzwi la “zuho” li tolokilwe fa linzwi la Sigerike le li talusa “ku yema hape.” Pulelo yeo i talusañi? Ka ku ya ka Bibele, sepo ya zuho ki buikolwiso bwa kuli mutu ya shwile u ka pila hape. Hape Bibele i bonisa kuli mutu ya na ni sepo ya ku pila fa lifasi u zuha ka mubili wa nama mi ya na ni sepo ya ku pila kwa lihalimu u zuha ka mubili wa moya. Lu komokiswa hahulu ki lilato la Jehova, butali bwa hae, ni m’ata a bonahala ka sepo ye nde yeo ya zuho.
11. Batanga ba Mulimu ba ba tozizwe ba filwe sepo mañi ya zuho?
11 Zuho ya Jesu ni banyani ba hae ba ba tozizwe i ba fumanisa mibili ya moya ye ka ba konisa ku sebeleza mwa lihalimu. (1 Makorinte 15:35-38, 42-53) Ba ka ba malena hamoho mwa Mubuso wa Mesiya, o ka tisa Paradaisi fa lifasi-mubu. Ba ba tozizwe ba peta buprisita bwa silena mwatas’a ketelelo ya Jesu, Muprista yo Mutuna. Mwa lifasi le linca la ku luka, ba ka fa batu lituso za sitabelo sa tiululo sa Kreste. (Maheberu 7:25, 26; 9:24; 1 Pitrosi 2:9; Sinulo 22:1, 2) Pili nako yeo i si ka fita kale, batoziwa ba ba sa li teñi fa lifasi ba bata ku zwelapili ku ba ba ba kateleha ku Mulimu. Muta ba shwa, ba ka fiwa ‘se si likana ni se ba ezize’ ka ku zusezwa kwa bupilo bwa moya mwa lihalimu ba sa shwi. (2 Makorinte 5:1-3, 6-8, 10; 1 Makorinte 15:51, 52; Sinulo 14:13) Paulusi n’a ñozi kuli: “Ha lu fetuhile kota i liñwi ni yena ka lifu le li swana ni la hae, lu ka ba cwalo ni ka zuho ye swana.” (Maroma 6:5) Kono ku cwañi ka za ba ba ka zusezwa ku t’o pila sinca fa lifasi-mubu sina batu? Zuho i kona ku ba suteleza cwañi ku Mulimu? Lu kona ku ituta ze ñata kwa mutala wa Abrahama.
Zuho ni Bulikani ni Jehova
12, 13. Abrahama n’a na ni mutomo ufi o tiile wa tumelo ya hae mwa zuho?
12 Abrahama ya n’a talusizwe kuli ki “mulikan’a Jehova” n’e li mutu ya n’a zibahala hahulu ka tumelo. (Jakobo 2:23, NW) Paulusi n’a bulezi halalu ka za tumelo ya Abrahama muta n’a talusa banna ni basali ba ba sepahala ba ba ñozwi kwa Maheberu kauhanyo 11. (Maheberu 11:8, 9, 17) Ha n’a bulezi za teñi lwa bulalu, n’a bonisa za tumelo ya Abrahama ha n’a ipeile ku utwa mi a itukiseza ku fa mwan’a hae Isaka sina sitabelo. Abrahama n’a kozwi kuli sepiso ya Mulimu ya peu ye ne ka taha mwa lusika lwa Isaka ne i tiisizwe ki Jehova. Isaka ni kwa n’a ka shwa sina sitabelo, Abrahama “a kolwa kuli Mulimu u kona mane ku zusa ba ba shwile.”
13 Kwa ezahala kuli, Jehova ha n’a boni ku tiya kwa tumelo ya Abrahama, a lukisa folofolo ku to kena mwa sibaka sa Isaka. Niteñi, za n’a fitile ku zona Isaka li sa li swanisezo ya zuho, sina Paulusi ha n’a talusize kuli: “Mi mwana [Isaka] a kutisezwa ku yena [Abrahama], inge ki ka ku zuha kwa bafu.” (Maheberu 11:19) Ku zwa f’o, Abrahama n’a na ni kale mutomo o tiile wa tumelo ya hae mwa zuho. Jehova n’a pilisize m’ata a Abrahama a lupepo, muta Abrahama ni musal’a hae Sara ne ba konile ku pepa Isaka, mwan’a bona, mwa busupali.—Genese 18:10-14; 21:1-3; Maroma 4:19-21.
14. (a) Ku likana ni Maheberu 11:9, 10, Abrahama n’a libeleziñi? (b) Kuli Abrahama a amuhele limbuyoti za Mubuso mwa lifasi le linca, ki nto mañi pili ye ka tokwa ku ezahala ku yena? (c) Lu kona ku amuhela cwañi limbuyoti za Mubuso?
14 Paulusi n’a talusize kuli Abrahama n’a li muzwahule mi n’a pila mwa litente a nz’a “talimezi munzi o na ni mitomo ya niti, o Mulali ni Muyahi wa ona ki Mulimu.” (Maheberu 11:9, 10) Munzi wo n’e si munzi luli o swana inge Jerusalema, mo ne ku inzi tempele ya Mulimu. Kono n’e li munzi wa swanisezo. Ne li Mubuso wa Mulimu wa kwa lihalimu o mwatas’a Jesu Kreste ni babusi ba hae ba ba eza 144,000. Babusi bao ba 144,000 ha ba li mwa kanya ya bona ya kwa lihalimu ba bulelwa kuli ki “munzi o kenile, Jerusalema yo munca,” “munyaliwa” wa Kreste. (Sinulo 21:2) Ka 1914, Jehova n’a file Jesu bulena bwa Bumesiya mwa Mubuso wa kwa lihalimu mi a mu laela kuli a kale ku busa mwahal’a lila za hae. (Samu 110:1, 2; Sinulo 11:15) Kuli a amuhele limbuyoti za Mubuso wo, Abrahama, yena “mulikan’a Jehova,” u ka tokwa kuli a pile hape. Ni luna, kuli lu amuhele limbuyoti za Mubuso, lu lukela ku pila mwa lifasi le linca la Mulimu, ibe kuli lu ka ba kalulo ya buñata bo butuna bo bu ka punyuha Armagedoni kamba lu ka zusiwa kwa bafu. (Sinulo 7:9, 14) Kono ki ufi mutomo wa sepo yeo ya zuho?
Lilato la Mulimu—Mutomo wa Sepo ya Zuho
15, 16. (a) Bupolofita bwa pili mwa Bibele bu yala cwañi mutomo wa sepo ya luna ya zuho? (b) Ku ba ni tumelo ya zuho ku kona ku lu suteleza cwañi ku Jehova?
15 Bakeñisa silikani sa luna se si tiile ni Ndat’a luna ya lilato wa kwa lihalimu, ni tumelo ya luna ye tiile sina ya Abrahama, ni buipeyo bwa luna bwa ku mamela milao ya Hae, lu fita fa ku ngiwa ki Jehova kuli lu batu ba ba lukile ni kuli lu balikani ba hae. Mi nto yeo i lu kwalulela kolo ya ku fumana lituso kwa Mubuso. Mane bona bupolofita bwa pili bo bu ñozwi mwa Linzwi la Mulimu, kwa Genese 3:15, bu yala mutomo wa sepo ya zuho ni silikani ni Mulimu. Ha bu buleli fela za ku pyatiwa kwa toho ya Satani, kono hape bu bulela ni za ku lumiwa kwa lisito la Peu ya musal’a Mulimu. Lifu la Jesu fa kota ya linyando ki lona le li yemela ku lumiwa kwa lisito k’o. Zuho ya hae ka lizazi la bulalu ne i folisize sitombo seo mi ne i kwaluzi nzila ya muhato wa mafelelezo wa ku lwanisa “ya sweli mubuso wa lifu mwa mata a hae, yena Diabulosi.”—Maheberu 2:14.
16 Paulusi u lu hupulisa kuli “Mulimu fo a tahisize kanya ya lilato la hae ku luna, kikuli lu sa li baezalibi Kreste u shwile bakeñisa luna.” (Maroma 5:8) Kaniti ku bonisa buitebuho kwa sishemo se situna seo ku lu suteleza ku Jesu ni ku Ndat’a luna ya lilato wa kwa lihalimu.—2 Makorinte 5:14, 15.
17. (a) Ki sepo mañi ya n’a bonisize Jobo? (b) Jobo 14:15 i patululañi ka za Jehova, mi mu ikutwa cwañi bakeñisa taba yeo?
17 Jobo, munna ya sepahala ya n’a pilile pili Bukreste bu si ka taha kale, ni yena n’a talimezi sepo ya zuho. N’a nyandisizwe hahulu ki Satani. Ka ku fapahana ni balikani ba hae ba buhata, ba ne ba si ka bulela ni hanyinyani ka za zuho, Jobo n’a omba-ombilwe ki sepo yeo mi a li: “Mutu h’a shwa, kabe n’a ka pila hape!” Jobo n’a felelelize manzwi ao ka ku bulela kuli: “Fo, ne ni ka kumalela ndwa ya ka, ka mazazi kaufela, ku fitela ku taha ya t’o ni lukulula mwa sibaka sa ka.” Mi s’a koñomeka ku Mulimu wa hae, Jehova, a li: “Fo, Wena n’o ka biza, mi ne ni ka ku alaba.” Mi ka za mw’a ikutwela Mubupi wa luna ya lilato, Jobo n’a ize: “Mi n’o ka shukelwa ku bona hape musebezi wa mazoho a hao.” (Jobo 14:14, 15) Ki niti, Jehova u shukelwa hahulu nako ye ba ka zuha basepahali ni ku kalisa ku pila hape. Taba yeo kaniti i lu suteleza hahulu ku yena ha nze lu sweli ku nahanisisa lilato ni sishemo s’a lu bonisize niha lu si ka petahala cwana!—Maroma 5:21; Jakobo 4:8.
18, 19. (a) Ki sepo mañi ya n’a na ni yona Daniele ya kuli u ka pila hape? (b) Lu ka nyakisisañi mwa taba ya luna ye tatama?
18 Mupolofita Daniele, ya n’a talusizwe ki lingeloi la Mulimu kuli n’a li “munna ya latwa hahulu,” n’a sebelize ka busepahali ka nako ye telele. (Daniele 10:11, 19) N’a zwezipili ku sepahala ku zwa fa n’a yezi mwa butanga ka 617 B.C.E. ku fitela a shwa hasamulaho wa ku bona pono ya hae ka 536 B.C.E., sona silimo sa bulalu sa puso ya Sirusi mulena wa Peresia. (Daniele 1:1; 10:1) Nako ye ñwi mwahal’a mwaha wa bulalu wa puso ya Sirusi, Daniele n’a boni pono ya munyololo wa mibuso ye m’ata ka ku fitisisa mwa lifasi ye n’e til’o fezwa ki ñalelwa ye tuna. (Daniele 11:1–12:13) Bakeñisa kuli n’a si ka utwisisa ka ku tala pono yeo, Daniele a buza lingeloi le ne li lumilwe ku mu tiseza pono yeo kuli: “Mulen’a ka, litaba zeo kaufela li isa kai?” Lingeloi ha li mu alaba, la bulela za “nako ya mafelelezo,” muta “ba ba butali bona ba ka utwiseza.” Ku cwañi ka za Daniele yena ka sibili, n’a na ni sepo mañi? Lingeloi ne li mu bulelezi kuli: “U ka fiwa pumulo, mi u ka zuha ku amuhela sanda sa hao, kwa mafelelezo a mazazi.” (Daniele 12:8-10, 13) Daniele u ka kutela kwa bupilo “mwa lizazi la zuho ya ba ba lukile,” ye ka ezahala mwahal’a Puso ya Kreste ya Lilimo ze Sikiti.—Luka 14:14.
19 Lu keni ka butungi mwa linako za maungulelo mi nako ye siyezi cwale kuli Puso ya Kreste ya Lilimo ze Sikiti i kalise s’e li ye kuswani hahulu ku fita ye n’e siyezi ha ne lu kalisize ku lumela. Kacwalo lu swanela ku ipuza kuli, ‘Kana ni ka ba teñi mwa lifasi le linca kuli ni bonane ni bo Abrahama, Jobo, Daniele, ku beya banna ni basali ba bañwi ba ne ba sepahala?’ Lu ka ba teñi, ibile fela lu zwelapili ku ba bukaufi ni Jehova ni ku mamela milao ya hae. Mwa taba ya luna ye tatama, lu ka nyakisisa sepo ya zuho ka butungi ilikuli lu zibe kuli ba ba ka zusiwa ki bafi.
Kana Mwa Hupula?
• Batu ne ba ezize cwañi Paulusi ha n’a shaezi sepo ya hae ya zuho?
• Ki kabakalañi sepo ya zuho ha ne i aluhanyize Bakreste ba niti ku ba buhata?
• Lu ziba cwañi kuli bo Abrahama, Jobo, ni Daniele ne ba na ni tumelo ya zuho?
[Lipuzo za Tuto]
[Siswaniso se si fa likepe 9]
Paulusi, ha n’a li fapil’a Mubusisi Felikisi, n’a shaezi sepo ya zuho ka buikolwiso
[Siswaniso se si fa likepe 10]
Ki kabakalañi Abrahama ha n’a na ni tumelo ya zuho?
[Siswaniso se si fa likepe 12]
Jobo n’a omba-ombilwe ki sepo ya zuho
[Siswaniso se si fa likepe 12]
Daniele u ka kutela kwa bupilo ka nako ya zuho ya ba ba lukile