Zuho ya Bafu Ki Sepo ye Nyakalalisa

TUMELO ya zuho ya bafu se i atile hahulu. Buka ye kenile ya Simozilemu, yona Koran, i na ni kauhanyo mutumbi ye ambola fela za zuho ya bafu. Surah 75 i bulela kuli: “Ku ka ba ni Lizazi la Zuho . . . Kana mutu u nahana kuli Ha Lu koni ku mu bupa sinca? . . . Mane u buza kuli: ‘Lizazi la Zuho li ka ba lili?’ Kana kikuli Yena, (ya swana), ha na m’ata a ku zusa ba ba shwile?”—Surah 75:1-6, 40.

Ka ku ya ka hatiso ya The New Encyclopædia Britannica, “bulapeli bwa Zoroaster bu lumela kuli Bumaswe bu ka feliswa, kihona ku ka ba ni zuho ya ka nañungelele, Katulo ya Mafelelezo, ni ku kutiseza ba ba lukile lifasi le li kenisizwe.”

Hatiso ya Encyclopaedia Judaica i talusa zuho sina “tumelo ya kuli bafu ba ka kutisezwa bupilo ni ku pila fa lifasi hape.” Buka ye swana yeo i talusa kuli tumelo ya bulapeli bwa Sijuda ya kuli mutu u na ni moyo o sa shwi ya lyanganisa. I li: “Sisupo ki sa kuli litumelo ze peli zeo ili zuho ni ku sa shwa kwa moyo za itwanisa.”

Bulapeli bwa Sihindu bu luta kuli mutu u zwelangapili ku pepwa sinca kamba ku cinca-cinca mubili wa hae. Kuli ku be cwalo, mutu u swanela ku ba ni moyo o zwelapili ku pila hamulaho wa lifu. Buka ye kenile ya Sihindu ya Bhagavad Gita i bulela kuli: “Moyo o banga mwa mubili kaufela ha u koni ku timezwa. Ha ku na ya kona ku timeza moyo o sa shwi.”

Bulapeli bwa Sibuddha bwa shutana ni bwa Sihindu kakuli bona ha bu luti kuli ku na ni moyo o sa shwi. Kono mazazi a, ma-Buddha ba bañata ba ba pila mwa Linaha za kwa Upa ba lumela kuli ku na ni moyo o sa shwi o ipilaulanga. *

Ku Sa Ziba Hande Tuto ya Zuho

Hañata lisebelezo za malilo ze zamaiswanga ki Krestendomu li bonisanga kuli moyo ha u shwangi mi hape li bonisanga kuli ku na ni zuho ya bafu. Sina ka mutala, ba bahulu ba bulapeli bwa Anglican ba kuta-kutelanga ku bulela kuli: “Bakeñisa kuli ki tato ya Mulimu Ya Mata Ote ya ku bonisa sishemo ka ku nga moyo wa muzwale wa luna ya lateha ya lu tobezi, lu beya mubili wa hae mwa mubu, mubu ka mubu, mufuse ka mufuse, liluli ka liluli; ili ka ku ba ni sepo ye tiile ya Zuho ya bupilo bwa kamita, ka Mulen’a luna Jesu Kreste.”—The Book of Common Prayer.

Manzwi ao a kona ku susueza mutu ku ziba haiba Bibele i luta za zuho ya bafu kamba za moyo o sa shwi. Nihakulicwalo, ha mu utwe za n’a bulezi Caziba wa Muprotestanti wa Mufura ya bizwa Oscar Cullmann. U ñola  cwana mwa buka ya hae ya Immortality of the Soul or Resurrection of the Dead?: “Ku na ni shutano ye tuna mwahal’a tumelo ya Bakreste ya zuho ya bafu ni tumelo ya Magerike ya moyo o sa shwi. . . . Nihaike kuli Bukreste hamulaho ne bu kopanyize litumelo ze peli zeo, mi kacenu Mukreste h’a koni ku taluhanya litumelo zeo, ni bona kuli ha ku na tuso ya ku pata lika ze ni ziba na, ni licaziba ze ñwi kuli ki za niti. . . . Ze ñozwi mwa Testamente ye Nca li koñomeka tumelo ya zuho ya bafu. . . . Mutu ya shwile, u kutisezwa kwa bupilo ka ku bupiwa sinca ki Mulimu.”

Ha ku komokisi he batu ba bañata ha ba sa utwisisi lifu ni zuho ya bafu. Kuli lu utwisise, lu swanela ku itinga fa Bibele, ye bonisa liniti ze patuluzwi ki Mubupi wa mutu, Jehova Mulimu. Bibele i bonisa litaba ze ñwi za batu ba ne ba zuhile kwa bafu. Ha lu nyakisiseñi litaba z’e ne za ku zona ni ze li patulula.

“Basali Ba Fumani ka Zuho Bafu Ba Bona”

Mwa liñolo la hae kwa Majuda ba ne ba bile Bakreste, muapositola Paulusi n’a bulezi za basali ba ne ba na ni tumelo kuli ne ba “fumani ka zuho bafu ba bona.” (Maheberu 11:35) Yo muñwi wa basali bao n’a pila mwa Sarepta, munzi wa mwa Fenisia, bukaufi ni Sidoni fa likamba la Liwate la Mediteranea. Ne li mbelwa ya n’a amuhezi mupolofita wa Mulimu Elia ni ku mu fa lico ka nako ya lukupwe lo lutuna. Ka bumai, mwan’a mushimani wa musali yo a kala ku kula mane s’a shwa. Elia ka ku sa zina-zina a shimba mushimani y’o ni ku mu isa kwa ndu ye kwahalimu kwa n’a lobalanga ili k’o mupolofita y’o n’a zo kupa Jehova kuli a kutiseze mushimani y’o bupilo. Ne ku ezahezi makazo, mi mushimani “a pila hape.” Elia a kutiseza mwana ku mahe ni ku bulela kuli: “Bona mwan’a hao wa pila.” Musali y’o n’a ezize cwañi? Ka tabo, a bulela kuli: “Cwale ni ka ziba kuli u munna wa Mulimu, ni kuli linzwi la [Muñ’a] Bupilo le li mwa mulomo wa hao ki la niti.”—1 Malena 17:22-24.

Ibat’o ba likilomita ze 100 mboela wa Sarepta, ne ku pila bosinyalana ba ba sishemo ba ne ba babalezi muyoli wa Elia, yena mupolofita Elisha. Wa musali n’a zibahala hahulu mwa munzi wa habo wa Shuneme. Yena ni munn’a hae ne ba lumelelani ku fa Elisha malobalo mwa ndu ya bona ya fahalimu. Bunyemi bwa bona bwa ku sa ba ni bana ne bu fetuhile tabo ha ne ba pepile mwan’a mushimani. Mushimani ha n’a nze a nonoboka, n’a yanga ni bakutuli kuli a yo sebeza ni bondat’ahe mwa simu. Zazi le li ñwi ne ku ezahezi butata. Mushimani n’a lilile hahulu bakeñisa ku opa toho. Mutanga a mu matiseza kwa ndu. Bomahe ba y’o mu beya mwa mbando, kono hañi-hañi, mwana s’a shwa. Mahe mwana ya n’a lobehile pilu a biza Elisha kuli a mu tuse. Yena ni mutang’a hae se ba zamaya ku liba mutulo-wiko kwa Lilundu la Karmele, kwa n’a inzi Elisha.

Ha s’a lumezi, mupolofita a tangeta Gehazi mutang’a hae, mi kaniti s’a yo fumana kuli mushimani u shwile. Hasamulaho Elisha ni mahe mwana se ba latelela, kono ne ku  ezaheziñi ha ne ba zo fita mwa Shuneme? Taba ye kwa 2 Malena 4:32-37 i talusa kuli: “Mi Elisha h’a kena mwa ndu, a bona mwana ki yo, u tokwahalile, u lobalizwe fa bulobalo bwa hae. A kena, a ikwalela ni yena, ba babeli, ka sikwalo; a lapela [Muñ’a] Bupilo. A ya fa bulobalo, a patama fahalimu a mwana; a beya mulomo wa hae fa mulomo wa mwana, ni meto a hae ku a mwana, ni mazoho a hae ku a mwana, a ikotololela fahalimu a hae; mi mubili wa mwana wa futumala. A zwa ku mwana, a izamaela mwa ndu ku ya ni ku kuta, hape a ya fa bulobalo, a ikotololela fahalimu a mwana; mihe mwana a itimula ha 7, mi mwana a tona. Elisha a biza Gehazi, a li: Biza musali yo wa mwa Shuneme. Kih’a mu biza. Mi h’a s’a keni ku yena, Elisha a li: Nga mwan’ahao. A kena, a wela kwa mautu a hae, a inamela fafasi; kih’a nga mwan’a hae, a zwa.”

Sina mbelwa wa mwa Sarepta, musali wa kwa Shuneme n’a ziba kuli ze n’e ezahezi ne li ka libaka la m’ata a Mulimu. Basali ba babeli bao ne ba tabile hahulu Mulimu ha n’a kutiselize bana ba bona kwa bupilo.

Zuho ya Bafu Mwahal’a Bukombwa bwa Jesu

Ibat’o ba hamulaho wa lilimo ze 900, ne ku zusiswe mutu kwa sibaka se si eza kasipilinyana ku liba mutulo wa Shuneme kwande a munzi wa Naine. Jesu Kreste ni balutiwa ba hae ha ne ba zwa kwa Kapernauma inze ba atumela makenelo a Naine, ne ba katani batu ba ne ba ya kwa matotaeti, mi Jesu a lemuha mbelwa ya n’a shwezwi ki mwan’a hae a li muñwi. Jesu a mu bulelela kuli a tuhele ku lila. Luka, ya n’a li mualafi, u talusa ze ne ezahezi hasamulaho, u li: “Cwale [Jesu] a sutelela kwa lukutu; ba ba lu lwezi ba yema; mi Jesu a li: Mucaha, na ku bulelela, Zuha! Mufu a zuha, mi a kala ku bulela; mi Jesu a mu kutiseza ku m’ahe.” (Luka 7:14, 15) Ba ne ba iponezi makazo yeo ne ba lumbekile Mulimu. Litaba za zuho yeo ne li ile nkuwa kwa mboela mwa Judea ni likiliti ze ñwi ze n’e li mabapa. Mane balutiwa ba Joani Mukolobezi ne ba utwile za makazo yeo, mi ne ba zo taluseza Joani ka za teñi. Mi yena a ba luma kuli ba yo buza Jesu haiba ki yena Mesiya ya sepisizwe. Jesu a ba bulelela kuli: “Mu y’o kandekela Joani ze mu bona ni ze mu utwa: Libofu za bona, lianga za mautu za zamaya, ba mbingwa ba keniswa, ba ba tibani lizebe ba utwa, ba ba shwile ba zuha, mi Evangeli i bulelelwa babotana.”—Luka 7:22.

Makazo ya zuho ye zibahala hahulu ya n’a ezize Jesu ki ya ku zusa mulikan’a hae ya latwa Lazaro. Mwa taba ye, ne ku fitile nako ye  telele ku zwa fa n’a shwezi Lazaro ni fa n’a to fitela Jesu kwa ndu ya lubasi lwa mufu. Jesu ha yo fita mwa Betania, Lazaro n’a sa shwile ka mazazi a mane. Jesu ha n’a laezi kuli licwe le ne li kwalilwe kwa munyako wa libita li sutiswe, Mareta a hana, ni ku bulela kuli: “Mulena, s’a nunka, kakuli se li la bune a li mo.” (Joani 11:39) Niteñi ku bola kwa mubili wa Lazaro ne ku si ka paleliswa zuho ni kamuta. Hamulaho wa taelo ya Jesu, “mufu a zwa, a tatilwe kwa mahutu ni kwa mazoho ka masila, mi pata ya hae i apesizwe taulo.” Mihato ye ne li ngile lila za Jesu hasamulaho ne i bonisize kuli Lazaro luli n’a pilile hape.—Joani 11:43, 44; 12:1, 9-11.

Lu itutañi kwa litaba z’e ne za zuho ze? Mutu ni mutu ya n’a zusizwe n’a kutezi kwa bupilo ona cwalo mwa n’a inezi. Kaufela bona ne ba zibilwe ki banabahabo bona. Ha ku na ni yo mukana wa ba ne ba zusizwe ya n’a bulezi ze ne ezahezi ku yena ka nakonyana ya n’a shwile. Ha ku na ya n’a bulezi kuli n’a ile kwa lifasi le liñwi. Ku sina ku kakanya, kaufela bona ne ba zusizwe ba nze ba iketile kwa mubili. Bona ne ba ikunga kuli ne ba lobezi fela nakonyana ni ku zuswa si na mwa n’a boniselize Jesu. (Joani 11:11) Kono hamulaho kaufela bona ne ba shwile hape.

Ku Kopana ni Balatiwa —Sepo ye Nyakalalisa

Hamulaho wa nakonyana ku zwa fa n’a shwezi Owen, ya talusizwe mwa taba ye felile, bondat’ahe ne ba potezi bomuyahwa ni bona. Fa tafule, ba fumana pampili ye zibahaza ngambolo ya nyangela ye lukisizwe ki Lipaki za Jehova. Toho ya yona ya taba ye li, “Bafu Ba Kakai?,” ne i hohile mamelelo ya bona. Yeo ne li yona puzo ye ne ba ipuzanga. Ne ba fumanehile kwa ngambolo yeo mi ne ba omba-ombilwe hahulu ki Bibele. Ne ba itutile kuli bafu ha ba nyandi. Ku fita ku tukufazwa mwa lihele kamba ku ngiwa ki Mulimu kuli ba be mangeloi, bafu, ku kopanyeleza cwalo ni Owen, ba libelezi mwa mabita ku fitela nako ye ba ka zuswa.—Muekelesia 9:5, 10; Ezekiele 18:4.

Kana lubasi lwa mina lu mwa butata? Sina bondat’ahe Owen, kana mu sweli ku nahana ko ba inzi bafu ba mina, ni kuli kana ku ka konahala kuli mu be ni kolo ya ku ba bona hape? Haiba ku cwalo, lu mi kupa kuli mu nyakisise se i luta Bibele ka butungi ka za zuho. Mwendi mu sweli ku ipuza kuli: ‘Kanti zuho i ka ba lili? Ki bomañi ba ba ka zusiwa?’ Shangwe mu bale litaba ze tatama ze ka nyakisisa lipuzo zeo ni ze ñwi.

[Litaluso za kwatasi]

[Siswaniso se si fa likepe 5]

Elia n’a kupile Jehova kuli a kutiseze mushimani y’o kwa bupilo

[Siswaniso se si fa likepe 5]

Jehova n’a itusisize Elisha kuli a zuse mwan’a mushimani wa Mushuneme

[Siswaniso se si fa likepe 6]

Jesu n’a zusize mwan’a mbelwa mwa Naine

[Siswaniso se si fa likepe 7]

Zuho i ka kopanya batu ni balatiwa ba bona