Ki Kabakalañi Ha Ku Si Na Swalisano mwa Lifasi?

MANZWI ao n’a bulezwi ki mueteleli wa naha ya United States wa mwa lilimo za ma-1990. Mwa lilimo zeo, lika ze ne ezahala mwa linaha ze ñata ne li bonisa kuli lifasi ne li tuha li swalisana. Mibuso ya buhateleli ne i nze i tululwa u li muñwi ka u li muñwi. Lukwakwa lwa Berlin ne lu wile, mi ao ne li ona makalelo a muinelo o munca wa lifasi la Yurope. Naha ya Soviet Union ye ne i ngiwa ki linaha za kwa Wiko kuli ne li yona ye n’e shamiliketa lindwa mwa lifasi ne i kokobezi ili nto ye ne komokisize hahulu lifasi. Ndwa ya ka Mulomo ne se i felile, mi cwale ne ku ambolwa hahulu za ku kusufaza lilwaniso, ili ku kopanyeleza lilwaniso za nyukiliya. Kiniti kuli ndwa ne i tasize mwa siko sa Persian Gulf, kono ne i ngilwe fela ku ba butata bwa ka nakonyana bo ne bu tahisize kuli batu ba tundamene ku bata kozo.

Sepo ya batu ne i sa bonahali fela mwa litaba za bupolitiki kono ni mwa miinelo ye miñwi ya bupilo. Batu ne ba nze ba zwelapili ku pila hande mwa linaha ze ñata za lifasi. Zwelopili ya za bualafi ne i tusize baalafi ku peta lika ze n’e sa konahali mwa lilimo ze mashumi-shumi kwamulaho. Sifumu mwa linaha ze ñata ne si nze si ekezeha ka bubebe bo ne bu bonisa inge kuli lifasi kaufela li ka onyoka. Ne ku bonahala inge kuli lika ne li ka zwelapili ku ba hande.

Kacenu le, ili lilimonyana fela ku zwa mwa miteñi yeo, se lu ipuza kuli: ‘Ki sika mañi se si ezahalile? Swalisano ya lifasi ye n’e sepisizwe i kai?’ Mane ku bonahala fela kuli lifasi ha li kondisi lika ni hanyinyani. Mwa mitende ya makande ku bihiwa fela za ku tunyiswa kwa limbomba ze cezwi mwa mibili ya batu, za ku tasezwa kwa linaha, za kekezeho ya lilwaniso ze  bulaya hahulu, ni likezahalo ze ñwi ze filikanya. Zona likezahalo zeo li tisa kuli ku si ke kwa ba ni swalisano mwa lifasi. Munna yo muñwi ya zibahala hahulu ya talima za sikwama u li: “Lu unjamwi ki miinelo ye tisa mifilifili ye libisa kwa mifilifili ye mituna ni ku fita.”

Kana Lifasi La Swalisana Kamba La Kauhana?

Kopano ya ba Macaba ha ne i tomilwe, o muñwi wa milelo wa yona ne li wa “ku zwisezapili swalisano mwahal’a linaha ka ku latelela sikuka sa kuli batu ba swanela ku ba ni litukelo ze swana ni ku kona ku ipusa.” Hamulaho wa lilimo ze bat’o ba 60, kana mulelo o munde w’o u petilwe? Kutokwa! Ku fita ku zwisezapili “swalisano,” batu mwa linaha ze ñata ba nahana hahulu za “ku ipusa.” Batu ba mishobo ni mikowa ba ba sweli ku tukufalelwa ku itibahaza ni ku bata ku toma puso ya bona ba tisize kuli lifasi li zwelepili ku sa swalisana. Kopano ya ba Macaba ha ne i tomilwe, ne i na ni linaha ze 51. Kono kacenu, se i na ni linaha ze 191.

Sina ha se lu iponezi, mwa ma-1990, sepo ya ku swalisana kwa lifasi n’e ile nkuwa. Kono haisali ku zwiwa f’o, sepo yeo ha i sa li yo bakeñisa likauhano ze sweli ku zwelapili ku ba teñi mwa lifasi. Ku shandauka ko ku maswe kwa Yugoslavia, lindwa mwahal’a Chechnya ni Russia, ndwa ya mwa Iraq, ni lipulao ze sweli ku ekezeha mwa Middle East—kaufela zeo li bonisa kuli ha ku na swalisano ni ye kana mwa lifasi.

Ha ku na puzo ka za kuli buikatazo bwa ba bañata bwa ku tahisa kozo ki buikatazo bwa niti. Kono ku si na taba ni buikatazo b’o, ku bonahala kuli lifasi ha li koni ku swalisana. Ba bañata ba sweli ku ipuza kuli: Ki kabakalañi ha ku si na swalisano mwa lifasi? Lifasi li libile kai?

“Lwa pili ku zwa Ndwa ya Lifasi ya Bubeli, lifasi li swalisani. . . . Kacwalo lifasi li swanela ku nga kuli ye ki yona talelezo ya sepiso ya kale ya lifasi le linca.”

[Manzwi a bañi ba maswaniso fa likepe 3]

AP Photo/Lionel Cironneau

Arlo K. Abrahamson/AFP/ Getty Images