Ze Ezahezi mwa Bupilo

Jehova U Fuyaula Hahulu Ba Ba Tiyela mwa Nzila ya Hae

KA MO LI KANDEKEZWI KI BO ROMUALD STAWSKI

Ndwa ya lifasi ya bubeli ha ne i kalile ka September 1939, kwa mutulo wa Poland ne ku lwanwa ka meto mafubelu. Ne ni na ni lilimo ze 9, mi na ya kwa sibaka se siñwi ko ne ku lwanelwa kuli ni yo iponela ze ezahala. Ze ne ni boni ne li ze sabisa luli—fafasi ne ku tezi litupu, mi ne ku twishana musi o muñata-ñata. Niha ne ni nahana sihulu mo ne ni kona ku kutela hande kwa ndu, na kenelwa ki lipuzo ze ñwi, ze cwale ka ze li: “Ki kabakalañi Mulimu h’a tuhelelanga lika ze maswe cwalo ku ezahala? Mulimu u yemela bafi ku ba ba lwana?”

NDWA ha ne i tuha i fela, mikulwani ne ba hapelelizwe ku sebeza mwa muuso wa Germany. Ya n’a lika kaufela ku hana n’a kokotelwa fa kota kamba fa mutano, inz’a beilwe manzwi fa sifuba a’ li “mubeteki” kamba “sisinyi.” Tolopo ya luna, yona ya Gdynia, ne i li mwahal’a limpi ze peli ze n’e lwana. Ha ne lu zwelanga kwande a tolopo ku yo ka mezi, malumo ni limbomba ne li fitanga fahalimw’a litoho za luna, mi mane Henryk munyan’a ka n’a bulailwe ki lika ze cwalo. Kabakala muinelo o maswe hahulu w’o, boma ba tutiseza luna bana ba bona ba bane mwa ndu ya mwa mubu kuli lu yo silelezwa teñi. Teñi k’o ki kona kwa n’a il’o bulaelwa Eugeniusz, munyan’a ka wa lilimo ze peli ki butuku bwa sifuba ni mimizo.

Honaf’o na ipuza hape kuli: “Mulimu u kai? Ki kabakalañi h’a tuhelela manyando a kaufela?” Niha ne ni li mulumeli ya tiile wa Katolika mi ne ni yanga kwa keleke kamita, ne ni si ka fumana likalabo.

Ne Ni Amuhezi Niti ya mwa Bibele

Ne ni fumani likalabo kwa lipuzo za ka ku zwelela ko ne ni si ka libelela. Ndwa ne i felile ka 1945, mi kwa makalelo a 1947, lwa to potelwa  kwa ndu ya luna kwa Gdynia ki musali cwana, yo muñwi wa Lipaki za Jehova. Boma ba ambola ni yena Paki yo, kono ne ni utwile ze ñwi ze n’e ambozwi. Ne li bonahala ku ba ze utwisiseha, mi kacwalo lwa amuhela memo ya ku ya kwa mukopano wa Sikreste. Kweli i liñwi fela hasamulaho, niha ne ni si ka fita kale fa ku utwisisa hande niti ya mwa Bibele, na kena mwa sikwata sa Lipaki ba mwa sibaka sa luna mi lwa kutaza ku ba bañwi ka za lifasi le linde, mo ku si na lindwa ni lipulao. Ku eza cwalo ne ku ni tahiselize tabo ye tuna.

Ka September 1947, ne ni kolobelizwe kwa mukopano wa mupotoloho o ne u ezelizwe kwa Sopot. Silimo se si tatama, mwa kweli ya May, na kala sebelezo ya bupaina bwa kamita, ili ku tanda buñata bwa nako ya ka mwa ku kutaza lushango lwa Bibele ku ba bañwi. Ba bahulu ba bulapeli bo buñwi mwa sibaka sa luna ne ba lwanisa hahulu musebezi wa luna mi ba susueza batu ku lu lwanisa. Muta o muñwi lwa taekiwa ki sikwata sa batu ba ba halifile, ba lu posaka macwe, ni ku lu nataka maswe-maswe. Muta o muñwi hape masisita ba fa silalanda ni ba bahulu ba bulapeli ba susueza sikwata sa batu ku lu lwanisa. Lwa balehela mwa polisi, kono sikwata seo sa potoloha polisi, kuli ba lu nate. Kwa mafelelezo kwa yo taha mapokola ba bañwi, mi ba lu sindeketa, ili ku lu sileleza hahulu.

Ka nako yeo, mwa sibaka sa luna ne ku si na Lipaki. Fokuñwi ne lu lobalanga mwa mushitu, fande. Ne lu tabile kuli ne lu kona ku eza musebezi wa ku kutaza miinelo niha ne i li cwalo. Kacenu mwa sibaka seo ku na ni liputeho ze tiile.

Sebelezo ya fa Betele ni ku Tamiwa

Ka 1949, ne ni memezwi kwa Lihae la Betele le li kwa Łódź. Ne li tohonolotuna luli ku sebeza kwa sibaka se si cwalo! Ka bumai, ne ni si ka ina teñi nako ye telele. Ka June 1950, kweli i liñwi pili musebezi wa luna u si ka kwaliwa kale ka mulao, ne ni tamilwe, hamoho ni mizwale ba bañwi ba fa Betele. Na iswa kwa tolongo, mi na tosangiswa h’a situhu.

Kabakala kuli bondate ne ba sebeza mwa sisepe se ne si yanga hañata kwa New York, mapolisa ba ne ba batisisa litaba ku na ba lika ku ni hapeleza ku bulela kuli bondate ne ba li matwela ba naha ya United States. Ne ni tosangisizwe maswe-maswe. Hape, mapolisa ba bane ka nako ye swana ne ba lika ku ni hapeleza ku fa bupaki bwa ku tama mulatu Muzwale Wilhelm Scheider, ya n’a okamela musebezi wa luna mwa Poland mwa miteñi yeo. Ba ni nataka kwa masito ka milamu. Ha ne ni nze ni lobezi fafasi inze ni lota mali, ka nako ye ne ni ikutwa kuli ha ni sa kona ku itiisa, na huwa na li, “Jehova u ni tuse!” Ba ne ba ni nyandisa bao ne ba komokile mi ba tuhela ku ni nataka. Mwahal’a mizuzunyana fela, ba lobala. Na ikutwa ku yoyelwa mi na kutelwa ki m’ata. Nto yeo ne i ni kolwisize kuli Jehova wa alabanga ka lilato muta batanga ba hae ba ba ineezi ku yena ba itilelela ku yena. Ne i tiisize tumelo ya ka mi ne ni itutile ku sepa Mulimu ka ku tala.

Mwa piho ye n’e filwe kwa mafelelezo, ne ku shangezwi bupaki bwa buhata ni ku bulelwa kuli ne bu filwe ki na. Ha ne ni bilaezi ka za teñi, mupolisa yo muñwi a li, “Zeo u ka yo li talusa mwa kuta!” Lipantiti yo muñwi a ni eleza kuli ni si ke na bilaela, kakuli piho ya mafelelezo ne i na ni ku tatubiwa ki muatuli wa masole, mi seo ne si ka ni fa kolo ya ku  latula bupaki bwa buhata b’o. Kwa ezahala hona cwalo.

Musebezi wa mwa Mupotoloho ni ku Tamiwa Hape

Ne ni lukuluzwi mwa January ka 1951. Hamulaho wa kweli, na ba muokameli wa maeto. Musebezi wa luna niha ne u kwalilwe, ne ni sebeza ni mizwale ba bañwi mwa ku tiisa liputeho ni ku tusa Lipaki ba bañwi ba ne ba hasanyizwe ki mapokola ba batikitibi. Ne lu susueza mizwale ku zwelapili ku sebeza mwa bukombwa. Hasamulaho, mizwale bao ka bundume ba tusa baokameli ba maeto ni ku eza musebezi wa ku hatisa ni ku hasanya lihatiso za luna za Bibele ka ku pata.

Zazi le liñwi ka April 1951, ha ne ni zamaya mwa nzila ku zwa kwa mukopano wa Sikreste, mapolisa ba ne ba nze ba ni lisa ka tokomelo ba ni tama. Kakuli ne ni hanile ku alaba lipuzo za bona, ba ni isa kwa tolongo ya kwa Bydgoszcz mi bona busihu b’o, ba yo kala ku ni tosangisa. Ne ni laezwi ku yema inze ni yendamezi kwa limota mazazi a 6 ni masihu a 6 ni sa ci kamba ku nwa se siñwi, ni li mwa musi o muñata wa kwai ya mapolisa. Ne ni natakilwe ka mulamu ni ku cisakiwa ka kwai. Ha ne ni welezi, ba ni selaela mezi ni ku kala hape ku ni tosangisa. Na kupa Jehova kuli a ni fe m’ata a ku itiisa, mi a ni tusa.

Ku ba mwa tolongo ya Bydgoszcz ne ku tahisize lika ze ñwi ze nde. Teñi ne ni konile ku talusa niti ya Bibele kwa batu ba ne ba si ke ba kutazwa ni kamuta. Mi kaniti, ne ku na ni kolo ye tuna ya ku fa bupaki. Kabakala manyando a bona ni kutokwa sepo, mapantiti ne ba tabelanga ku teeleza mi ne ba amuhelanga taba ye nde.

Licinceho Ze Peli za Butokwa

Hamulahonyana wa ku lukululwa ka 1952, na kopana ni Nela, kaizeli ya n’a li paina ya tukufalezwi. Na ezanga bupaina kwa mboela wa Poland. Hamulaho a yo beleka mwa sibaka se ne lu bizanga kuli “mabesezo a sinkwa,” ili sibaka sa kwa mukunda mo ne ku hatisezwanga lihatiso za luna. W’o ne li musebezi o mutuna o ne u tokwa ku maseme ni buitomboli. Ne lu nyalani ka 1954, mi lwa zwelapili mwa sebelezo ya ka nako kaufela ku fitela Lidia mwan’a luna a pepwa. Cwale lwa ikatulela kuli, kuli ni kone ku zwelapili mwa musebezi wa maeto, bo Nela ba tuhele sebelezo ya ka nako kaufela, kuli ba kutele kwahae ku yo babalela mwan’a luna.

Sona silimo se si swana seo, lwa eza katulo ye ñwi hape ya butokwa. Ne ni kupilwe ku ba muokameli wa sikiliti mwa kalulo ye tuna ya Poland. Lwa lapela ka za taba yeo. Ne ni ziba butokwa bwa ku tiisa mizwale ba luna mwa nako yeo ye ne u kwalilwe musebezi wa luna. Ba ne ba tamiwa ne li ba bañata, mi kacwalo susuezo ya kwa moya ne i tokwahala hahulu-hulu. Ka tuso ya bo Nela, na lumela ku eza musebezi w’o. Jehova n’a ni tusize ku eza musebezi w’o ka lilimo ze 38.

Ku Okamela “Mabesezo a Linkwa”

Mwa mazazi ao, muokameli wa sikiliti ki yena ya n’a okamela “mabesezo a linkwa” a n’a patilwe. Mapokola ne ba lu latelela nako kaufela, ka ku lika ku fumana ni ku kwala musebezi wa luna wa ku hatisa lihatiso. Fokuñwi ne ba konanga ku eza cwalo, kono kamita ne lu banga ni lico za kwa moya ze ne lu tokwa. Ne ku iponahaza hande kuli Jehova n’a lu babalela.

 Kuli mutu a memiwe ku eza musebezi o mutuna ili o lubeta wa ku hatisa lihatiso, n’a na ni ku ba ya sepahala, ya maseme, ya na ni buitomboli, ni ya ipeya ku utwa. Yeo ki yona mikwa ye n’e konahalisa “mabesezo a linkwa” ku zwelapili ku sebeza hande. Ku fumana mahatisezo a mande a ipatile ni kona ne ku li t’ata. Libaka ze ñwi ne li bonahala ku ba ze swanela, kono mizwale ba ne ba li teñi ne ba si na hande tokomelo. Libaka ze ñwi ne li si yo hande, kono mizwale ba kwateñi ne ba na ni tokomelo. Mizwale ne ba lata ku eza buitomboli bo butuna. Ne ni itebuhile hahulu mizwale ni likaizeli kaufela be ne ni bile ni tohonolo ya ku sebeza ni bona mwa linako zeo.

Ku Lwanela Taba Ye Nde

Mwa lilimo ze t’ata zeo, ne lu tamelezwanga kuli ne lu eza misebezi ye si ya ka mulao, ya bukwenuheli mi ne lu isiwanga kwa kuta. B’o ne li butata kakuli ne lu si na bocaziba ba mulao ba ku lu yemela. Bocaziba ba mulao ba bañwi ne ba ka tabela ku lu tusa, kono buñata bwa bona ne ba saba ku sinyiwa mabizo mi ne ba sa lati ku nyemisa muuso. Niteñi, Jehova n’a ziba ze ne lu tokwa, mi ka nako ye swanela, a tahisa kuli lika li zamaye hande.

Alojzy Prostak, muokameli wa maeto wa kwa Kraków n’a holofalizwe maswe-maswe nako ya n’a tosangiswa mi a iswa kwa sipatela sa tolongo. Ku tiya kwa hae mwahal’a nyandiso ya hae ye tuna ne ku tahisize kuli a kutekiwe ki mapantiti ba bañwi mwa sipatela. Yo muñwi wa bona ne li caziba wa mulao ya bizwa Witold Lis-Olszewski, ya n’a tabisizwe ki bundume bwa Muzwale Prostak. A ambola ni yena hañata mi a sepisa kuli, “Ni sa lukululwa fela ni ku lumelezwa ku kala musebezi wa ka hape, ni ka ba ya tabela ku yemela Lipaki za Jehova.” Mi hona cwalo kona mwa n’a ezelize.

Bo Olszewski ba itomela sikwata sa bona sa bocaziba ba mulao, mi tundamo ya bona ne li ye tabisa luli. Ka nako yeo twaniso ne li ye tuna ka ku fitisisa, ne ba yemezi mizwale mwa litaba za mwa kuta ze bat’o eza 30 ka kweli—i liñwi ka zazi! Kabakala kuli bo Olszewski ne ba tokwa ku ziba hande ka za litaba kaufela, ne ni filwe musebezi wa ku bonananga ni bona. Ne ni sebelize ni bona lilimo ze 7 mwa lilimo za ma-1960 ni ma-1970.

Mwa mazazi ao ne ni itutile ze ñata ka za misebezi ye ama mulao. Hañata ne ni bonanga ze ezahala mwa mizeko, ze bulelwa ki bocaziba ba mulao—ze nde ni ze maswe—mikwa ya ku ikemela ka yona mwa taba, ni bupaki bwa balumeli ba bañwi ba ba tamilwe litaba. Zeo kaufela ne li tusize hahulu mwa ku tusa mizwale ba luna, sihulu ba ne ba bizwa ku to fa bupaki, kuli ba zibe za ku bulela ni ku ziba fa ku sa bulelela se siñwi mwa kuta.

Ha ne ku banga ni muzeko, bo Olszewski ne ba lobalanga mwa mandu a Lipaki za Jehova. Ne si ka libaka la kuli ne ba sa koni ku lobala mwa hotela, kono sina ka mo ne ba taluselize muta o muñwi, “muzeko u si ka kala kale, ni bata ku yambula kwateñi kwa moya wa mina.” Ka tuso ya bona, ne lu winile mizeko ye miñata. Ne ba ni yemezi linako li sikai mi ne ba si ka lumela kuli ni ba life. Muta o muñwi ne ba hanile ku lifelwa mizeko ye 30 ye ne ba yemezi. Kabakalañi? Ne ba ize, “Ni bata ku tusa nihaiba hanyinyani fela kwa musebezi wa mina.” Mi masheleñi e ne lu lukela ku ba lifa ne li a mañata luli. Ba muuso ne ba lemuhile musebezi o ne ba eza bo Olszewski ni sikwata sa bona, kono seo ne si si ka tuhelisa bo Olszewski ku lu tusa.

Ku t’ata ku talusa bupaki bo butuna bo ne ba file mizwale ba luna mwa linako za mizeko yeo. Ba bañata ne ba tahanga kwa kuta ku to utwa kwa mizeko ni ku to tiisa mizwale ba ne ba zekiswa. Ka nako ye ne ku bile ni palo ye tuna ka ku fitisisa ya mizeko, palo ye ne ni balile ya mizwale be ne ba tile cwalo mwa silimo si li siñwi ne i fitile fa 30,000. Leo kaniti ne li lilu le lituna la Lipaki!

Musebezi O Munca

Silimo sa 1989 ha si to fitanga, musebezi wa luna ne se u lumelelizwe ku ezwa. Lilimo ze talu hasamulaho, ne ku yahilwe ni ku kakulwa ofisi ye nca ya mutai. Ne ni memezwi teñi ku yo sebeza mwa liluko la Hospital Information  Services, mi na lumela ka tabo ku yo eza musebezi w’o. Ne lu sebezanga lu ba balalu, inze lu tusa mizwale ba luna ba ne ba talimana ni litaba ze ama mali kwa lipatela mi ne lu ba tusanga ku hana ku pompelwa mali ku likana ni mazwalo a bona a Sikreste.—Likezo 15:29.

Na ni musal’a ka lu itebuhile hahulu-hulu tohonolo ya ku sebeleza Jehova mwa bukombwa. Bo Nela kamita ba ni tusize ni ku ni susueza. Kamita ni ka itebuha kuli muta kaufela o ne ni patehile ni misebezi ya Jehova kamba ha ne ni tamiwa, ne ba sa bilaelangi ka za ku sa ba teñi kwa ka fa lapa. Mwa linako ze t’ata, ne ba susuezanga ba bañwi ku fita ku ishonda.

Ka mutala, ka 1974, ne ni tamilwe hamoho ni baokameli ba bañwi ba maeto. Mizwale ba bañwi ba ne ba zibile za teñi ne ba bata ku zibisa bo Nela ka musa. Ha ba ba bona, ba ba buza ba li, “Kaizeli Nela, kana u ya itukiselize ku utwa taba ye maswe hahulu?” Pili bo Nela ba kakamala ka sabo, kakuli ne ba hupula kuli ni shwile. Ha ba utwa ze n’e ezahezi luli, ba bulela ka ku lula moya kuli: “Ha! B’a pila. Lo haki lona lwa pili ba tamiwa.” Mizwale bao hamulaho ba ni taluseza kuli ne ba tabisizwe hahulu ki moya wa bo Nela o munde.

Nihaike mwa linako za kwamulaho lika ze ñwi ze ezahezi li bile ze maswe, Jehova kamita u lu fuyauzi hahulu kakuli lu tiyezi mwa nzila ya hae. Lu tabile hahulu kuli Lidia mwan’a luna, ni bo munn’a hae bo Alfred DeRusha ba bile bosinyalana ba bande hahulu. Ba hulisize bana ba bona bo Christopher ni Jonathan hande kuli mane se ba li batanga ba Mulimu ba ba ineezi, mi seo ni sona sa lu tabisa. Munyan’a ka Ryszard ni Urszula kaizel’a ka ni bona ba bile Bakreste ba ba sepahala ka lilimo-limo.

Ni kamuta Jehova h’a si ka lu fulalela, mi lu bata ku zwelapili ku mu sebeleza ka lipilu kaufela. Lu iponezi buniti bwa manzwi a kwa Samu 37:34 a li: “U sepe [Muñ’a] Bupilo mi u tiyele mwa nzila ya hae, mi u ka kambamiswa, ku y’o luwa naha.” Ka lipilu za luna kaufela, lu libelela hahulu nako yeo.

[Siswaniso se si fa likepe 17]

Kwa mukopano o ne u ezelizwe mwa lapa la muzwale kwa Kraków, ka 1964

[Siswaniso se si fa likepe 18]

Na ni bo musal’a ka bo Nela, ni mwan’a luna Lidia ka 1968

[Siswaniso se si fa likepe 20]

Ni mushimani wa Paki, a si ka pazulwa kale, ku alafa butuku bwa hae bwa pilu ka ku sa itusisa mali

[Siswaniso se si fa likepe 20]

Na ni bo Nela ka 2002

[Siswaniso se si fa likepe 20]

Ni Dokota Wites, yo muhulu wa bapazuli ba ba alafa banana ba matuku a pilu ka ku sa itusisa mali, kwa sipatela sa Katowice