Linzwi la Jehova Ki Le Li Pila

Ze Zwile Mubano mwa Buka ya Malena Ya Bubeli

BUKA ya Malena ya Bubeli i kalela ku kandeka fo ne i fuamezi buka ya Malena ya Pili. I bulela za malena ba 29—ba 12 ba mubuso wa Isilaele wa kwa mutulo ni ba 17 ba mubuso wa Juda wa kwa mboela. Buka ya Malena ya Bubeli hape i kandeka ni ze ne ba ezize bapolofita ba ba cwale ka Elia, Elisha, ni Isaya. Nihaike buka ye ha i si ka ñolwa ka mo ne li tatamanela litaba, ze i bulela li til’o fita mane ni mwa nako ya ku shandauka kwa Samaria ni Jerusalema. Ze i kandeka buka kaufela ya Malena ya Bubeli ne li ezahezi mwahal’a lilimo ze 340—ku zwa ka 920 B.C.E. ku isa ka 580 B.C.E. sona silimo sa feza ku ñola buka ye mupolofita Jeremia.

Buka ya Malena ya Bubeli i lu tusañi? I lu lutañi ka za Jehova ni likezo za hae? Lu kona ku itutañi kwa likezo za malena, bapolofita, ni ba bañwi ba ba bulezwi mwa buka ye? Ha lu nyakisiseñi ze lu ituta mwa buka ya Malena ya Bubeli.

ELISHA U YOLA ELIA

(2 Malena 1:1–8:29)

Mulena Akazia wa Isilaele u wa mwa ndu ya hae mi u kala ku kula. U buza mupolofita Elia mi u zibiswa kuli u ka shwa. Akazia wa timela, mi munyan’a hae Jorami u mu yola fa bulena. Ka yona nako ye swana yeo mwa Juda ku busa mulena Josafati. Elia u kambamisezwa kwa lihalimu ka kakundukundu, mi Elisha, mutusi wa hae, wa mu yola ka ku ba mupolofita. Elisha hamulaho u eza limakazo ze ñata mwahal’a lilimo ze bat’o eza 60 za bukombwa bwa hae.—Mu bone kakwenda ka ka li “Limakazo za Elisha.”

Mulena wa Mamoabi ha fetuhela Isilaele, Jorami, Josafati, ni mulena wa Edomo ba funduka ku yo mu lwanisa. Ba yo tula mwa ndwa bakeñisa ku sepahala kwa Josafati. Hasamulaho wa f’o mulena wa Siria u lela ku patisa Isilaele ka ndwa. Kono Elisha u palelwisa mulelo wo. Mulena wa Siria wa filikana mi u luma “lipizi ni makaloi ni mpi ye tuna” ku yo swala Elisha. (2 Malena 6:14) Elisha u eza limakazo z’e peli mi u menula Maasiria ku si na ku ba lwanisa. Hañihañi Beni-Hadadi Mulena wa Siria u taeka Samaria. Mi kacwalo naha i kenelwa ki lukupwe lo lutuna, kono Elisha u polofita kuli lukupwe l’o lu ka fela.

Nako ye ñwi hasamulaho, Elisha u ya kwa Damaseka. Mulena Beni-Hadadi, ya s’a li mukuli, u luma Hazaele ku yo mu buzeza ka za haiba butuku bwa hae bu ka fola. Elisha u polofita kuli mulena u ka shwa ni kuli Hazaele ki yena ya ka mu yola. Habusa luli Hazaele u bulaya mulena ka ku mu kwahela “kubo” kwa pata mi a icolisa fa bulena. (2 Malena 8:15) Mwa Juda, Jorami mwan’a Josafati u ba mulena, mi u yoliwa ki mwan’a hae Akazia.—Mu bone kakwenda ka ka li “Malena ba Juda ni ba Isilaele.”

Lipuzo Za mwa Mañolo Za Alabiwa:

2:9—Ki kabakalañi Elisha ha n’a kupile ‘ku abelwa habeli kwa moya wa Elia’? Kuli a kone ku polofitela Isilaele, Elisha n’a tokwa ku ba ni moya o swana wa n’a bonisize Elia, wa bundume ni kutokwa boi. Ha s’a lemuhile cwalo Elisha n’a kupile ku abelwa habeli kwa moya wa  Elia. Elisha n’a ketilwe ki Elia kuli a mu yole, mi Elisha n’a sebelize sina mutang’a Elia ka lilimo ze silezi, kacwalo Elisha n’a nga Elia sina ndat’ahe wa kwa moya; Elisha n’a li sina mweli wa Elia wa kwa moya. (1 Malena 19:19-21; 2 Malena 2:12) Kacwalo sina mwana luli wa mweli ha n’a abelwanga habeli kwa liluo la ndat’ahe, Elisha ni yena n’a kupile ku abelwa habeli kwa lifa la kwa moya la Elia mi n’a li filwe.

2:11—Ki “kwa lihalimu” lifi kwa n’a ‘kambamezi Elia ka kakundukundu’? Elia n’a si ka kambamela kwa lihalimu luli kamba kwa sibaka sa kwa moya mo ku pila Mulimu ni bana ba hae ba mangeloi. (Deuteronoma 4:19; Samu 11:4; Mateu 6:9; 18:10) “Lihalimu” kwa n’a kambamezi Elia n’e li sibaka sa mwa mbyumbyulu. (Samu 78:26; Mateu 6:26) Ku bonahala kuli koloi ya mulilo ha ne i kambamezi mwa mbyumbyulu ya lifasi ne i tutiselize Elia kwa sibaka se siñwi sa lifasi, kwa n’a izo zwelapili ku pila ka nakonyana. Kakuli mane ha ne ku fitile lilimo, Elia n’a ñolezi Jorami mulena wa Juda liñolo.—2 Makolonika 21:1, 12-15.

5:15, 16—Ki kabakalañi Elisha ha n’a si ka amuhela mpo ya n’a mu file Naamani? Elisha n’a hanile mpo yeo kakuli n’a lemuhile kuli makazo ya n’a ezize ya ku folisa Naamani n’a i ezize ka m’ata a Jehova isiñi a hae. N’a sa hupuli kuli wa kona ku fumiswa ki musebezi wa n’a mu file Mulimu. Balapeli ba Jehova kacenu ha ba tokwangi ku fumana se siñwi bakeñisa ku sebeleza Jehova. Ba mamela kelezo ya Jesu ya kuli: “Mu filwe fela, mu fane fela.”—Mateu 10:8.

5:18, 19—Kana Naamani n’a kupa swalelo ya ku ikenya mwa likezo za bulapeli? Ku bonahala kuli mulena wa Siria n’a supezi ni ku fokola mi n’a tokwa ku yendamenanga ku Naamani kuli a tiyele ku yena. Mulena ha n’a inama kuli a lapele Rimoni, Naamani ni yena n’a inama cwalo. Kono Naamani n’a sa inamelangi ku lapela, sa n’a inamelanga fela kikuli mulena a fumane fa ku tiyela. Naamani n’a kupa Jehova kuli a mu swalele bakeñisa ku eza musebezi wo wa mulonga. Elisha n’a kozwi manzwi a Naamani mi a li: “U zamaye ka kozo.”

Ze Lu Ituta:

1:13, 14. Ku ituta ku ze ezahala ni ku eza lika ka buikokobezo kw’a kona ku punyusa batu.

2:2, 4, 6. Ku si na taba kuli Elisha na s’a sebelize sina mutang’a Elia mwendi ka lilimo ze silezi, Elisha n’a ñañelezi kuli Elia a si ke a mu siya. Wo ki mutala o munde hahulu wa busepahali ni bulikani sakata.—Liproverbia 18:24.

2:23, 24. Ku bonahala kuli se si tuna sa n’a sehelwa Elisha kikuli n’a li munna wa sitenda mi n’a apezi mwa siapalo sa n’a polofitanga ni sona Elia. Banana bao ne ba ziba kuli Elisha ki mutang’a Jehova mi ne ba sa tokwi fela ku mu bona. Ne ba mu bulelezi ku “kambama,” ili ku talusa kuli a zwelepili ku ya kwa Betele kamba kuli a kambamele kwa lihalimu sina mo ne ku bezi ku Elia. Banana bao ku bonahala kuli ne ba bonisa moya wa bashemi ba bona wa bulwanisi. Ki kwa butokwa hahulu kuli bashemi ba lute bana ba bona ku kuteka batanga ba Mulimu.

3:14, 18, 24. Linzwi la Jehova kamita la petahalanga.

3:22. Liseli la kakusasana ha ne li nata fa buliba mezi n’a bonahezi inge mali, mwendi kabakala kuli lizupa la mwa mikokolombwa yeo  ye ne sa zwo katiwa n’e li le li fubelu. Jehova wa kona ku keta ku itusisa nto ifi kamba ifi mwa pupo kuli a pete milelo ya hae.

4:8-11. Bakeñisa ku ziba kuli Elisha “ki munna ya kenile wa Mulimu,” musali wa mwa Shuneme a itakaleza ku mu amuhela. Luna b’o, kana ha lu swaneli ku eza nto ye swana kwa balapeli ba Jehova ba ba sepahala?

5:3. Musizana wa Muisilaele n’a na ni tumelo ya kuli Mulimu wa kona ku eza limakazo. Hape n’a na ni bundume bwa ku bulela ka za tumelo ya hae. Mina banana, kana mwa ikataza ku tiisa tumelo ya mina mwa lisepiso za Mulimu ni ku ba ni bundume bwa ku bulelela baluti ba mina kamba bana ba sikolo ba bañwi ka za niti?

5:9-19. Mutala wa Naamani u lu bonisa kuli mutu ya ikuhumusa wa kona ku ituta ku ba ni buikokobezo.—1 Pitrosi 5:5.

5:20-27. Bupumi bwa kutulisa! Ha lu nahanisisa ka za matata ni likozi ze kona ku tiswa ki bupilo bwa ku ipata-pata, lu ka pima mupilelo o cwalo.

ISILAELE NI JUDA BA ISWA MWA BUZIKE

(2 Malena 9:1–25:30)

Jehu u toziwa ku ba mulena wa Isilaele. Kapili-pili u nga muhato wa ku bulaya ba ndu ya  Akabe. Jehu ka maseme ‘u feza sebelezo ya Baale mwa Isilaele.’ (2 Malena 10:28) Atalia, m’ahe Akazia, a man’o lemuha kuli mwan’a hae u bulailwe ki Jehu, ni yena ‘u bulaya ba lusika lwa bulena kaufela’ ni ku ipeya fa bulena. (2 Malena 11:1) Kwa punyuha fela Joasi, mwan’a Akazia wa mbututu, mi ha s’a ipatile ka lilimo ze silezi a ketiwa ku ba mulena wa Juda. Joasi u zwelapili ku eza ze lukile mwa meto a Jehova ka nako kaufela ya n’a elezwa ki muprisita Jehoyada.

Jehu ha s’a timezi, malena kaufela ba ba busa mwa Isilaele ba eza ze maswe fapil’a Jehova. Elisha wa timela mwa miteñi ya muikuly’a Jehu. Mulena wa Juda wa bune ya tatama Joasi ki Akazi, mi ‘h’a ezi ze lukile fapil’a Jehova.’ (2 Malena 16:1, 2) Kono Ezekiasi mwan’a hae u fita fa ku ba mulena ya ‘kumalela Jehova.’ (2 Malena 17:20; 18:6) Ka 740 B.C.E., mulena Ezekiasi ha n’a busa Juda mi Hoshea n’a busa Isilaele, mulena Shalimanezeri wa Asirya ‘u kena mwa Samaria ni ku isa Maisilaele kwa Asirya mwa buzike.’ (2 Malena 17:6) Ku zwa f’o, bazwahule ba t’o yaha mwa naha ya Maisilaele, mi bulapeli bwa Masamaria bwa kalisa.

Kwa malena kaufela b’a supile ba ba busa Juda hamulaho wa Ezekiasi, Josiasi ki yena fela ya nga mihato ya ku tanyela bulapeli bwa buhata mwa naha. Kwa mafelelezo, ka 607 B.C.E., Mababilona ba hapa Jerusalema mi ‘Majuda ba zwiswa cwalo mwa naha ya bona mi ba iswa mwa butanga.’—2 Malena 25:21.

Lipuzo Za mwa Mañolo Za Alabiwa:

13:20, 21—Kana makazo yeo i bonisa kuli lu swanela ku kuteka masapo a bafu? Kutokwa. Bibele ha i bonisi kuli batu ne ba kutekile masapo a Elisha. Ki m’ata a Mulimu a n’a konahalisize makazo yeo, sina Elisha mwa n’a konezi ku eza limakazo kaufela za n’a ezize ha n’a sa pila.

15:1-6—Ki kabakalañi Jehova ha n’a otile Azaria (Oziasi) ka mbingwa? “[Oziasi] ha s’a tiile ku ba ni mata, pilu ya hae ya ikuhumusa . . . , a foseza [Muñ’a] Bupilo Mulimu wa hae; kakuli a kena mwa Tempele ya [Muñ’a] Bupilo kuli a y’o ciseza mwateñi insense fa aletare ya insense.” Baprisita ha “ba hanisa mulena Oziasi” ni ku mu bulelela kuli a “zwe mwa Ndu ye kenile,” Oziasi u halifela baprisita mi a otiwa ka mbingwa.—2 Makolonika 26:16-20.

18:19-21, 25—Kana Ezekiasi n’a ezize tumelelano ni Egepita? Batili. Rabishake n’a mu tameleza fela, sina hape mwa n’a pumezi ha n’a ize n’a tile bakeñisa kuli n’a ‘lumilwe ki Jehova.’ Mulena Ezekiasi ya n’a sepahala n’a sepile Jehova ka ku tala.

Ze Lu Ituta:

9:7, 26. Koto ye tuna ye ne ba otilwe ka yona ba ndu ya Akabe i bonisa kuli bulapeli bwa buhata ni ku sulula mali a’ si na mulatu ki likezo ze masila fapil’a Jehova.

9:21. Libubo la Jehu la kuli u matisanga koloi ka lubilo lo lutuna ne li fa bupaki bwa tukufalelo ya hae ya ku peta musebezi wa n’a filwe. Kana ni mina mu zibahala ka ku ba mushaeli wa Mubuso ya tukufalezwi?—2 Timotea 4:2.

9:36, 37; 10:17; 13:18, 19, 25; 14:25; 19:20, 32-36; 20:16, 17; 24:13. Lwa kona ku ikolwisa kuli ‘linzwi le li zwa mwa mulomo wa Jehova kamita li ezanga ze li lumezwi.’—Isaya 55:10, 11.

10:15. Sina Jonadabi ha n’a lumezi ka pilu ya hae kaufela muta n’a kupilwe ki Jehu kuli a pahame mwa koloi ya hae, “buñata bo butuna” ni bona bu itatela ku tusa Jesu Kreste, yena Jehu wa mwa miteñi ya cwale, ni balateleli ba hae ba ba tozizwe.—Sinulo 7:9.

10:30, 31. Nihaike kuli Jehu n’a si ka tiiseza ku eza ze lukile fela, Jehova n’a itebuhile lika kaufela za n’a petile. Kaniti ‘Mulimu hasi ya si ka luka kuli a libale misebezi ya luna.’—Maheberu 6:10.

13:14-19. Bakeñisa kuli Joasi muikuly’a Jehu n’a si ka ikataza ku kunupa masho a mañata kono a kunupa fela halalu fafasi, n’a palezwi ku komelela Maasiria. Jehova u lu tokwa kuli lu eze musebezi w’a lu file ka pilu kaufela ni ka tukufalelo.

 20:2-6. Jehova ki ‘muutwi wa litapelo.’—Samu 65:2.

24:3, 4. Jehova n’a ‘si ka lata ku swalela’ Juda bakeñisa mulatu wa Manase wa ku sulula mali. Jehova u nga ka butokwa mali a batu ba ba si na mulatu. Lwa kona ku ikolwisa kuli Jehova u ka lombota ba ba sulula mali a’ si na mulatu.—Samu 37:9-11; 145:20.

Ki Ya Butokwa ku Luna

Buka ya Malena ya Bubeli i bonisa kuli Jehova ki Mutalelezi wa lisepiso. Ku hapiwa kwa bayahi ba mibuso ye mibeli, ku kala ka mubuso wa Isilaele mi cwale ni wa Juda, ku lu hupulisa hahulu ka za mo ne i talelelizwe katulo ye ñozwi kwa Deuteronoma 28:15–29:28. Buka ya Malena ya Bubeli i talusa Elisha kuli ki mupolofita ya tukufalezwi hahulu libizo la Jehova ni bulapeli bwa niti. Ezekiasi ni Josiasi ba taluswa sina malena ba ba ikokobeza ba ba kuteka Mulao wa Mulimu.

Ha lu nahanisisa moya ni likezo za malena, bapolofita, ni ba bañwi ba ba bulezwi mwa buka ya Malena ya Bubeli, lu ituta lituto za butokwa ze bonisa lika ze lu swanela ku ikataza ku eza kamba ku ambuka. (Maroma 15:4; 1 Makorinte 10:11) Kaniti “Linzwi la Mulimu ki le li pila, mi li na ni mata.”—Maheberu 4:12.

[Mbokisi/Siswaniso se si fa likepe 10]

LIMAKAZO ZA ELISHA

1. Mezi a Jordani a kauhanywa fahali.—2 Malena 2:14

2. Mezi a maswe a Jeriko a’ alafiwa.—2 Malena 2:19-22

3. Banana ba ba sa utwi ba bulaiwa ki libere.—2 Malena 2:23, 24

4. Limpi li fiwa mezi.—2 Malena 3:16-26

5. Mbelwa u fiwa oli ya ku apehisa.—2 Malena 4:1-7

6. Musali wa mumba kwa Shuneme wa itwala.—2 Malena 4:8-17

7. Mwanana ya shwile wa zusiwa.—2 Malena 4:18-37

8. Muloho o bulaya u zwiswa sifanu.—2 Malena 4:38-41

9. Batu ba mwanda ba fepiwa ki linkwana ze mashumi a mabeli za buhobe.—2 Malena 4:42-44

10. Naamani u foliswa mbingwa.—2 Malena 5:1-14

11. Gehazi u otiwa ka mbingwa ya Naamani.—2 Malena 5:24-27

12. Sipi ya silepe ya cimbuka.—2 Malena 6:5-7

13. Mutanga u bona makoloi a mangeloi.—2 Malena 6:15-17

14. Mpi ya Maasiria i natiwa ka bubofu.—2 Malena 6:18

15. Mpi ya Maasiria i kalisa ku bona hape.—2 Malena 6:19-23

16. Mufu u kutelwa ki bupilo.—2 Malena 13:20, 21

[Chati/Maswaniso a fa likepe 12]

MALENA BA JUDA NI BA ISILAELE

Saule/Davida/Salumoni: 1117/1077/1037 B.C.E. *

MUBUSO WA JUDA NAKO (B.C.E.) MUBUSO WA ISILAELE

Roboami ․․․․․ 997 ․․․․․ Jeroboami

Abija/Asa ․․․ 980/978 ․․․

․ 976/975/952 ․ Nadabi/Baasha/Ela

․ 951/951/951 ․ Zimiri/Omri/Tibini

․․․․․ 940 ․․․․․ Akabe

Josafati ․․․․․ 937 ․․․․․

․․․ 920/917 ․․․ Akazia/Jorami

Jorami ․․․․․ 913 ․․․․․

Akazia ․․․․․ 906 ․․․․․

(Atalia) ․․․․․ 905 ․․․․․ Jehu

Joasi ․․․․․ 898 ․․․․․

․․․ 876/859 ․․․ Jehoakazi/Joasi

Amazia ․․․․․ 858 ․․․․․

․․․․․ 844 ․․․․․ Jeroboami II

Azaria (Oziasi) ․․․․․ 829 ․․․․․

․ 803/791/791 ․ Zakaria/Shalume/Menahemu

․․․ 780/778 ․․․ Pekakia/Peka

Jotami/Akazi ․․․ 777/762 ․․․

․․․․․ 758 ․․․․․ Hosea

Ezekiasi ․․․․․ 746 ․․․․․

․․․․․ 740 ․․․․․ Samaria wa hapiwa

Manase/Amoni/Josiasi ․ 716/661/659 ․

Jehoakazi/Jojakimi ․․․ 628/628 ․

Jojakini/Zedekia ․․․ 618/617․․

Jerusalema wa sinyiwa

[Litaluso za kwatasi]

[Siswaniso se si fa likepe 8, 9]

Naamani n’a ikokobelize mi n’a folisizwe ka m’ata a Jehova

[Siswaniso se si fa likepe 9]

Ne ku ezaheziñi ku Elia ha “kambamela kwa lihalimu ka kakundukundu”?