Matomola A’ Tiswa ki Lifu

“MWANANA WA LILIMO ZE SILEZI U IPULAILE.” Yeo n’e li toho ya taba ye komokisa ye n’e talusa za lifu le li maswe la musizana wa libizo la Jackie. Bom’ahe kihona ha ne ba sa z’o bulaiwa ki butuku bo butuna. Pili Jackie a si ka yema kale fapil’a sitima se ne si taha, n’a bulelezi likaizeli za hae kuli n’a bata ku ba ‘lingeloi kuli a yo pila ni bom’ahe.’

Ian n’a na ni lilimo ze 18 ha itilelela ku muprisita kuli a mu taluseze libaka bondat’ahe Ian ha ne ba bulailwe ki kansa. Muprisita a mu taluseza kuli Mulimu n’a tokwa bondat’ahe Ian kwa lihalimu bakeñisa kuli n’e li batu ba bande. A man’o utwa cwalo, Ian a ikatulela kuli h’a lati ku ziba Mulimu ya situhu cwalo. Ian a tupwikela mwa minyaka bakeñisa kuli bupilo ku yena ne bu sa bonahali ku ba bwa butokwa. Kabakaleo a kalisa ku nwa bucwala, ku itusisa milyani ye kola, ni ku itamaela. Mupilelo wa hae ne u nze u totobela.

“Ba Ba Pila Ba Ziba Kuli Ba Ka Shwa”

Mitala ye mibeli ye shwisa makeke yeo i bonisa ka mo lifu li kona ku zwafiseza batu, sihulu ha li ezahala ka nako ye ne si ka libelelelwa. Ki niti kuli batu kaufela ba ziba buniti bwa taba ye bulezwi mwa Bibele ye li: “Ba ba pila ba ziba kuli ba ka shwa.” (Muekelesia 9:5) Kono batu ba bañata ha ba lati ku lumela taba ye utwisa butuku yeo. Mina bo? Ze lu tokwa ku eza mwa bupilo li lu patehisanga hahulu kuli mane lu kana lwa libala za lifu la luna, le li bonahala inge li sa li kwahule.

Hatiso ye bizwa The World Book Encyclopedia i li: “Batu ba bañata b’a saba lifu mi ba likanga ku sa li nahana.” Niteñi, kozi ye tuna kamba butuku bo butuna za kona ku lu hupulisa za lifu la luna ka sipundumukela. Kamba mwendi lifu la mulikani kamba wahabo luna li kana za lu hupulisa taba ye utwisa butuku yeo y’a libelezi mañi ni mañi.

Nihakulicwalo, balili ba fa maswabi hañata ba bulelanga manzwi a kuli: “Bupilo bu lukela ku zwelapili.” Mi ki niti bwa zwelangapili. Mane ku kana kwa bonahala inge kuli bupilo bu mata kapili kuli mapongo a mwa busupali a itahanela ku taha. Mutu h’a supezi, lifu ha li sa bonahalanga ku ba kwahule. Ki ba bañata be lu lukela ku yo lekula bakeñisa maswabi, mi lu na ni ku itiisa bakeñisa mafu a mañata a balikani ba luna ba batuna. Buñata bwa basupali ba katazwa ki puzo ya kuli “Na ki lili?”

Puzo Ye Tuna

Nihaike kuli ha ku na ya latula kuli lifu li teñi luli, ku na ni puzo ye tuna ya ze ezahalanga ku mutu ya shwile hasamulaho. Bakeñisa kuli litaluso ze ba fa batu za lwanisana, bahononi ba kana ba nga kuli ze bulelwa kaufela ki za mbwashula, ha ku na mutu ya ziba ze ezahalanga hamulaho wa lifu. Batu ba bañwi ba kana ba nga kuli bakeñisa kuli “mutu ha shwile u shwile,” u swanela ku ikola lika ze nde mwa bupilo ka mwa konela kaufela.

Kono ba bañwi ha ba lumeli kuli lifu kona mafelelezo a lika kaufela. Nihakulicwalo, ha  ba zibi hande kuli ku ezahalangañi mutu ha sa shwile. Ba bañwi ba lumela kuli ba ka zwelapili ku pila ku ya ku ile mwa sibaka si sili se sinde hahulu, mi ba bañwi bona ba lumela kuli ba ka pila hape kwapili, mwendi ka butu bu sili.

Bahabo mufu kamita ba ipuzanga kuli: “Ba ba shwile ba kakai?” Lilimo li sikai kwamulaho, sikwata se siñwi sa balahi ba mbola ne si libile kwa sibaka se siñwi ku yo bapala mbola mi mwa nzila mbasi mo ne ba kwezi ya natiwa ka sipundumukela ki simbayambaya se siñwi, mi mbasi yeo ya pindumuka. Kwa timela batu b’a ketalizo mwa sikwata sa bona. Mahe mutangana yo muñwi wa ba ne ba shwile mwa kozi yeo, h’a si ka pila hande ku zwa fela fa n’a shwezi mwan’a hae. U ciwa ki puzo ya kwa inzi mwan’a hae. Kamita wa yanga kwa libita la mwan’a hae ni ku yo bulela ku yena ka ku tumusa ka nako ye telele. U bilaela kuli: “Ha ni koni fela ku lumela kuli ha ku na ze ezahalanga hamulaho wa lifu kono ha ni zibi hande.”

Kaniti mubonelo wa luna wa za lifu u kona ku ama bupilo bwa luna cwale. Ku zuhile lipuzo ze ñata bakeñisa mo ba ezezanga batu fa lifu la mutu. Mu nyakisise kuli mina mu kona ku li alaba cwañi. Kana lu swanela ku sa nahana za lifu ni ku iyakatwa fela za ku pila? Kana lwa swanela ku tuhelela lifu ku sinya bupilo bwa luna? Kana wahabo mufu u lukela fela ku swalelela ku ipuza puzo ya kwa inzi mulatiwa wa hae ya shwile? Kana lifu ki nto ye sa konwi ku utwisiswa?