Ze Ezahezi mwa Bupilo

Ne Ni Tiisizwe ki Mutala wa Bashemi Ba Ka

KA MO LI KANDEKEZWI KI BO JANEZ REKELJ

N’e li ka 1958. Na ni musal’a ka Stanka ne lu li kwa malundu a Karawanken kwa museto wa naha Yugoslavia ni Austria, ne lu bata ku balehela mwa Austria. Ku lika ku eza cwalo ne ku sabisa kakuli museto wo ne u kantelwanga ka litobolo kuli ku si ke kwa ba ni ya tula museto wa Yugoslavia. Ha ne lu zamaya cwalo, lwa fumana liñope le li telele. Na ni bo Stanka lwa li ku ba lu bone mo ne li bonahalela lilundu leo kwa lineku la Austria. Lwa liba kwa upa ku fitela lu fumana njetumuko ya licwe le lituna fo ku na ni lucwe. Lwa itamelela kwa lisila le ne lu lwezi, mi lwa shelumuka fa lilundu leo lu sa zibi ze ne ka lu tahela.

KASHE ni mi kandekele mo ne lu ipumanezi mwa muinelo wo ni mo ne ni susumelelizwe ki mutala wa busepahali bwa bashemi ba ka kuli ni zwelepili ku sepahala ku Jehova mwa linako ze t’ata.

Ne ni hulezi mwa Slovenia ye s’e li naha ye nyinyani ye fahal’a Yurope. Slovenia i fumaneha kwa malundu a Yurope, mi ha mu li kwateñi mu supela Austria kwa mutulo, Italy kwa wiko, Croatia kwa mboela, ni Hungary kwa upa. Kono fo ba pepelwa bashemi ba ka bo Franc ni Rozalija Rekelj, Slovenia n’e li kalulo ya mubuso wa linaha ze peli za Austria ni Hungary. Kwa mafelelezo a ndwa ya lifasi ya pili, Slovenia ya ba kalulo ya mulonga o munca o no bizwa Mubuso wa ma-Serbia, ma-Croatia, ni ma-Slovenia. Ka 1929 libizo la naha yeo la cinciwa ku ba Yugoslavia, mi taluso ya lona luli ki “Slavia wa Mboela.” Ne ni pepilwe ka la 9 January ona mwaha wo, mi ne ni pepezwi kwa mandamino  a munzi wa Podhom, bukaufi ni lisa le linde la Bled.

Boma ne ba hulezi mwa bulapeli bwa Katolika. Bondat’a bona ba banyinyani n’e li baprisita, mi bondat’a bona ba basali ba balalu n’e li masisita. Ne ba nyolezwi hahulu ku ba ni Bibele ye ba konka, kuli ba balange mwateñi, ni ku i utwisisa. Kono bondate ne ba sa tabeli za bulapeli. Ne ba filikani hahulu ku bona bulapeli mo ne bu ikenyelize mwa ndwa ye tuna ya lifasi ye n’e kolotile ku kala ka 1914 ku to fita ka 1918.

Ni Ituta Niti

Ha se ku fitile nako ku zwa fo i felela ndwa, banabahabo boma, bo Janez Brajec, ni bo musal’a bona bo Ančka, ba kalisa ku ba Baituti ba Bibele, ka mo ne ba bizezwa Lipaki za Jehova miteñi yeo. Ka nako yeo ne ba pila mwa Austria. Ibata iba ku zwa ka 1936 ni lilimo za hasamulaho, bo Ančka ne ba potezi boma misipili i sikai. Ne ba file boma Bibele, mi ba i bala kapili-pili, mi ne ba ba file ni likopi za Tora ya ku Libelela ni libuka ze ñwi za litaba za Bibele mwa puo ya Slovenia. Kwa mafelelezo bakeñisa Hitler ya n’a hapile Austria ka 1938, bo Janez ni Ančka ba kutela kwa Slovenia. Ni hupula kuli n’e li bosinyalana ba ba itutile, ba ne ba na ni temuho ni lilato sakata la ku lata Jehova. Ne ba ambolanga ni boma niti ya Bibele hañata, mi lingambolo zeo ne li susumelize boma ku neela bupilo bwa bona ku Jehova. Mi ba kolobezwa ka 1938.

Ne ku bile ni sibonganyi mwahae boma ha ne ba tuhezi lizo ze lwanisana ni Bibele, inge cwalo mukiti wa Ngilisimusi; ni ha ne ba tuhezi ku ca soseji ya bumete; mi sihulu ha ne ba kungushuzi maswaniso kaufela a ne lu na ni ona ni ku a cisa. Ne ku si ka nga nako ba kala ku lwaniswa. Bondat’a bona ba basali ba masisita ne ba ikatalize ku ba ñolelanga kuli ba ba kolwise ku kutela ku Maria ni mwa keleke. Kono boma ha ne ba ba ñolezi ni ku ba kupa kuli ba alabe lipuzo ze ñwi za Bibele ne ba si ka alabiwa. Bokuku ba banna ni bona ba lwanisa hahulu boma. Hasi kuli bokuku n’e li batu ba ba maswe kono n’e li fela kabakala kuli ne ba cowezwa hahulu ki mabasi ni ba mwahae. Kabakaleo ba kile ba sinya libuka za boma za litaba za Bibele h’a sikai, kono ne ba si ka nyamatala Bibele ya bona. Ba kupa boma ka t’ata kuli ba kutele mwa keleke. Ne ba likile luli kuli mane ba fita fa ku bemba boma ka tipa. Kono bondate ba tobosa bokuku kuli ha ba sa tola ba ba tuhelela ku eza cwalo hape.

Bondate ba zwelapili ku fa boma tukuluho ya ku balanga Bibele ni ku ikezeza liketo ze ama tumelo ya bona. Ka 1946 bondate ni bona ba kolobezwa. Ha ne ni boni Jehova mwa n’a tiiselize boma ku kumalela niti niha ne ba lwaniswa ni mwa n’a ba fuyaulezi kabakala tumelo ya bona, ni na na kalisa ku hulisa silikani sa ka ni Mulimu. Hape ne ni tusizwe hahulu ki boma kakuli ne ba  ni balelanga Bibele ni libuka ze ñwi za litaba za Bibele ka ku tumusa.

Boma hape ne ba ambolanga nako ye telele ni banyani ba bona bo Marija Repe, mi kwa nalulelule na ni bona boma ba banyinyani bao lwa kolobezwa ka zazi le li swana fahal’a kweli ya July ka 1942. Ne ku tile muzwale ya n’a til’o fa ngambolo ye kuswani, mi ne lu kolobelelizwe mwa lapa la luna mwa sikungu se situna sa ku tapela.

Ku Sebeza ka ku Sulaetwa mwa Ndwa ya Lifasi Ya Bubeli

Ka 1942, ndwa ya lifasi ya bubeli ha ne i sa kolota, linaha za Germany ni Italy za taseza Slovenia mi linaha zeo hamoho ni Hungary za ikabela Slovenia. Bashemi ba ka ba hana ku kena mwa kopano ya sicaba sa Nazi ye n’e bizwa Volksbund. Na kwa sikolo ne ni hanile ku showelela kuli “Hitler U Yoye.” Mi ku bonahala kuli bo muluti ne ba ni ñusize kwa bazamaisi.

Lwa longiwa mwa sitima se si ya kwa muyaho-tuna bukaufi ni munzi wa Hüttenbach, mwa Bavaria, mi muyaho wo n’o fetuzwi ku ba munganda wa babeleki ba ku sulaetwa. Bondate ba lukisa kuli ni belekange ni ku pila ni mubesi wa linkwa ni lubasi lwa hae. Ka yona nako yeo na ituta musebezi wa bubesi, mi musebezi wo ne u ni tusize hahulu hasamulaho. Hañihañi ba lubasi lwa hesu kaufela (ku kopanyeleza cwalo ni boma ba banyinyani bo Marija ni lubasi lwa bona) ba tutisezwa kwa munganda wa kwa Gunzenhausen.

Ndwa ha i fela ne ku lukisizwe kuli na ni sikwata se siñwi lu funduke ku liba ko ne ku li bashemi ba ka. Manzibwana a lizazi la kuli habusa lwa funduka, bondate ba punya. Ha ni zibi ze n’e kabe li ezahezi kambe ne ni ile ni sikwata seo kakuli n’e li sikwata sa batu ba ba sa sepahali. Ka nako yeo hape se ni iponela Jehova mwa n’a ni babalelela ka lilato ka ku itusisa bashemi ba ka ku ni sileleza ni ku ni luta. Na ni bondate lwa zamaya mazazi a malalu kuli lu yo kopana ni lubasi lwa hesu. Kweli ya June 1945 ha i t’o eshanga kaufel’a luna ne se lu kutile fa lapa.

Ndwa ha se i felile, prezidenti Josip Broz Tito wa komyunizimu a kala ku busa mwa Yugoslavia. Kabakaleo miinelo ya zwelapili ku tatafalela Lipaki za Jehova.

Ka 1948 ne ku tile muzwale ya zwa kwa Austria mi lwa mu mema ku t’o ca ni luna lico. Mapokola ne ba mu latelela kwa n’a ya kaufela mi ne ba swala mizwale ba n’a potela. Bondate ni bona ba tamiwa kabakala ku mu amuhela ni ku sa mu ñusa kwa mapokola, mi bondate kiha se ba pika lilimo ze peli mwa tolongo. Yeo n’e li nako ye t’ata ku boma, isiñi fela kabakala kuli bondate ne ba tamilwe kono bakeñisa kuli boma ne ba izibela hande kuli na ni munyan’a ka ne lu tuha lu kopana ni tiko ya ku ikenya ku za lifasi.

Ni Pikela mwa Masedonia

Mwa November 1949, ne ni bizizwe ku yo kena busole. Ne ni ile ku yo ipiha ni ku talusa kuli lizwalo la ka ne li sa ni lumelezi ku kena busole. Bazamaisi ne ba si na taba ni zeo mi ba ni longa mwa sitima sa ba ba yo ituta busole kwa Masedonia, kwa buse bo buñwi bwa Yugoslavia.

Ne ku fitile lilimo ze talu ni sa utwi se siñwi ka za lubasi lwa hesu ni mizwale ba ka mi ne ni si na buka ni ye kana kamba Bibele. N’e li butata luli. Ne ni tiisizwe ki ku nahanisisanga za Jehova ni mutala wa Jesu Kreste Mwan’a hae. Mutala wa bashemi ba ka ni ona ne u ni tiisize. Hape ku swalelela ku kupa m’ata ka tapelo ne ku ni tusize kuli ni si ke na zwafa.

Ha se ku fitile nako na cincezwa kwa tolongo ya kwa Idrizovo bukaufi ni Skopje. Mwa tolongo yeo, batamiwa ne ba beleka misebezi ye fitana-fitana mi ye miñwi ne li ya bucaziba. Ne ni kalile  ka musebezi wa ku kenisa-kenisa mi ne ni li numwana wa kwa liofisi. Nihaike ne ni toliswanga hahulu ki mutamiwa yo muñwi ya n’a banga mupokola wa kwa mukunda, ne ni utwana ni ba bañwi kaufela—ibe bakanteli, batamiwa ka na, nihaiba yena muzamaisi wa fakitori ya tolongo ka sibili.

Hasamulaho ne ni utwile kuli ne ku tokwahala mubesi mwa libesezo la tolongo. Ha se ku fitile mazazi a sikai muzamaisi a taha ko ku bizezwanga mabizo a ba ba mwa tolongo. A kulisa mulaini wa luna ni ku t’o yema fapil’a ka, mi a ni buza kuli: “Wa ziba ku besa wena?” Se ni li: “Ku cwalo, muñ’a ka.” Mi yena a ni alaba a li: “Kamuso kakusasana u ye kwa libesezo.” Mutamiwa ya n’a ni nyandisanga n’a ipitisanga kwa libesezo kono eshe ne ku si na za n’a kona ku eza. Ne ni belekezi kwa libesezo ku zwa mwa February ku isa July 1950.

Kiha se ni cincezwa kwa nkambe ya masole ye bizwa Volkoderi, kwa mboela wa Masedonia, bukaufi ni Lisa la Prespa. Ka ku itusisa tolopo ye n’e li bukaufi ya Otešovo ne ni kona ku ñolelanga ba kwahae. Ne ni li mwa sikwata sa batamiwa ba ne ba lukisanga mikwakwa kono hañata ne ni belekelanga kwa libesezo, mi kacwalo lika ne li ni bela mbweshambwesha. Mwa November 1952 na lukululwa.

Kwamulaho wa ka mwa Podhom ne ku tomilwe puteho. Puteho ha i kalisa ne i kopanelanga mwa lipumulelo la baenyi mwa tolopo ya Spodnje Gorje. Hasamulaho bondate ba lukisa muzuzu o muñwi mwa ndu ya luna kuli puteho i kopanelange mwateñi. Ne ni tabile ku yo swalisana ni bona ha ni kuta kwa Masedonia. Hape na koteza siango sa ka ni bo Stanka, ba ne ni zibani ni bona pili ni si ka tamiwa kale. Lwa nyalana ka la 24 April 1954. Kono ne ni si na a matelele.

Ni Pikela mwa Maribor

Mwa September 1954 na amuhela pizo ye ñwi ya ku ya kwa busole. Ka nako yeo na tomelwa ku pika lilimo ze fitelela ze talu ni licika mwa tolongo ya mwa Maribor, ili sibaka se si kwa museto wa kwa upa wa Slovenia. Ne ni inzi honacwalo ku fitela ni kona ku itekela mapepa ni lipotoloto. Na kalisa ku ñola lika kaufela ze ne ni kona ku hupula—mañolo a Bibele, lisupo za mwa Tora ya ku Libelela, ni litaba ze mwa libuka ze ñwi za Sikreste. Ne ni balanga lisupo zeo ni ku ekeza kwateñi ze ñwi ha ne ni nze ni li hupula. Buka yeo ye ne ni pangile fa mapepa ya fita fa ku tala, mi muhupulo wo wa ku panga buka yeo ne u ni tusize ku toma mwa niti ni ku zwelapili ku ba ya tiile kwa moya. Ku lapela ni ku nahanisisa ni kona ne ku ni tiisize hahulu kwa moya, ili ku ni ndumebisa ha ni bulelela ba bañwi niti.

Ka nako yeo ne ni lumelezwa ku amuhelanga fela liñolo li li liñwi ka kweli ni ku lekulwa fela hañwi ka mizuzu ye 15 ka kweli. Bo Stanka ne ba zamayanga busihu kaufela ka sitima kuli ba t’o ni lekula mwa tolongo isali kakusasa-sasa, ni kuli ha ba feza ba kutele kwahae lona lizazi leo. Ne ba ni tiisanga hahulu ha ne ba t’o ni lekulanga. Kiha se ni lukisa nzila ya ku fumana ka yona Bibele. Na ni bo Stanka ne lu inzi kwa tafule inze lu talimani, yo muñwi mwa buse bo bwa tafule mi yo muñwi buse bwani, inze lu libelelwa ki mukanteli. Mukanteli ha n’a talimile ku sili, na latela katilo-tilo mwa mukotana wa bo Stanka, mi mwa liñolo leo ne ni ba kupa ku ni lwalela Bibele mwa mukotana wa bona fa musipili wa bona o tatama.

Bo Stanka ni bashemi ba ka ne ba lemuhile kuli yeo n’e li kezo ye sabisa hahulu, kacwalo ba kumaula makepe a Testamente Ye Nca mi ba comeka makepe ao mwahal’a masikono. Mi yeo ki yona nzila ye ne ni amuhezi ka yona Bibele ye ne ni tokwa. Hape ka ku itusisa muezezo wo swana wo ne ni konile ku amuhela likopi za Tora ya ku Libelela ze ne ba kopolozi bo Stanka ka siñoliso.  Ni sa li amuhela fela ne ni li ñolololanga ka muñolo wa ka tota ni ku sinya-sinya likopi zeo ze ne ni amuhezi ilikuli mutu kaufela ya n’a ka fumana litaba zeo a si ke a ziba ko ne ni li zwisanga.

Bakeñisa kuli ne ni tundamezi ku kutazanga, batamiwa ba bañwi ba ni taluseza kuli ni ka ikenya mwa kozi. Nako ye ñwi ne ni ambola za Bibele ni mutamiwa yo muñwi. Lwa utwa mutu ya kenya sinotolo mwa sikwalo mi kwa kena mukanteli. Mi na honafo se ni nga fela kuli cwale fa ba ka yo ni kwalela mwa sitokisi sa ka ni nosi. Kono mukanteli yo n’a si na mulelo o cwalo. N’a utwile ze ne lu ambola mi n’a bata ku t’o teeleza kwateñi ni yena. Ha s’a utwisisize likalabo za n’a filwe kwa lipuzo za n’a buza, a funduka ni ku notela kwa sikwalo sa sitokisi.

Mwa kweli ya ka ya mafelelezo muzamaisi ya talima za ku cinca butu bwa batamiwa a ni lumba bakeñisa tundamo ya ka ya ku yemela niti. Ne ni ikutwile kuli wo n’e li ona mupuzo wa buikatazo bwa ka bwa ku zibahalisa libizo la Jehova. Mwa May 1958 na lukululwa hape mwa tolongo.

Ni Balehela mwa Austria, ni ku Yo Fita kwa Australia

Mwa August 1958 boma ba timela. Ne ba kulile nako ye telelenyana. Mi mwa September 1958 na amuhela hape pizo ye ñwi ya busole. Lizazi leo manzibwana na ni bo Stanka lwa eza katulo ye tuna ye n’e tisize kuli lu yo wa kwa museto ka nzila ye sabisa ye bulezwi kwa makalelo a taba ye. Ha ku na ye ne lu zibisize, lwa tama-tama mikotana ya luna ya ku pepa ni masila a ku kwahelisa libyana mi lwa tulela mwa lihaulo ku liba kwa museto wa Austria o kwa wiko wa Lilundu la Stol. Ne ku bonahezi kuli Jehova n’a lu lukiselize nzila ha n’a boni kuli ne lu tokwa tuso ya hae.

Ba muuso wa Austria ba lu isa kwa munganda wa babalehi bukaufi ni Salzburg. Mwa likweli ze silezi ze ne lu li k’o, ne lu tolanga hahulu ni Lipaki ba kwateñi, mi kabakaleo, mwa munganda ne lu inanga fela mwateñi nako ye nyinyani. Ba mwa munganda ne ba komokile ku bona mo ne lu konezi ku ipumanela balikani ka bubebe cwalo. Mi yeo ki yona nako ye ne lu fumanehile kwa mukopano wa luna wa pili wa mupotoloho. Nto ye ñwi ye ne lu ezize lwa pili mwa bupilo bwa luna, n’e li ku kutaza ka tukuluho fa ndu ni ndu. Ne lu lobehile pilu luli ha ne lu fulalela balikani ba bande bao.

Ba muuso wa Austria ba lu lukiseza kuli lu tutele mwa Australia. Lwa li ku ba lu nahane kuli ne lu ka yo punya kwa sibaka sa kwahule cwalo. Lwa zamaya ka sitima ku yo fita kwa Genoa, mwa Italy, mi cwale lwa longana mwa sisepe se si ya kwa Australia. Kwa mafelelezo lwa yo yaha mwa tolopo ya Wollongong, mwa New South Wales. Ki kona kwa n’a pepezwi Philip mwan’a luna wa pili ka la 30 March 1965.

Mwa Australia lu bile ni litohonolo ze ñata za sebelezo, ze kopanyeleza ni kolo ya ku kutaza kwa babalehi ba ba zwa mwa libaka ze n’e bizwanga Yugoslavia sa pili. Lu itumela ku Jehova kwa limbuyoti za hae, ze kopanyeleza ni tohonolo ya ku kona ku mu sebeleza kaufel’a luna sina lubasi lo lu swalisani. Philip ni Susie musal’a hae ba na ni tohonolo ya ku sebeleza fa ofisi ya mutai wa Lipaki za Jehova mwa Australia, mi mane ne ba kile ba ba ni tohonolo ya ku yo feza lilimo ze peli fa ofisi ya mutai wa Slovenia.

Nihaike kuli se lu katazwa ki busupali ni mapongo, na ni musal’a ka lu sa ikola ku sebeleza Jehova. Ni itebuha hahulu mutala o munde wa bashemi ba ka! U sa ni tiisa, ili ku ni tusa ku eza mwa n’a bulelezi muapositola Paulusi kuli: “Mu tabe ka sepo; mu itiise mwa manyando; mu tundamene mwa ku lapela.”—Maroma 12:12.

[Siswaniso se si fa likepe 16, 17]

Bashemi ba ka kwa mafelelezo a lilimo za ma-1920

[Siswaniso se si fa likepe 17]

Boma kwa mafelelezo kwa silyo, ni bo Ančka, ba ne ba ba lutile niti

[Siswaniso se si fa likepe 18]

Na ni musal’a ka Stanka, nakonyana fela ku zwa fo lu nyalanela

[Siswaniso se si fa likepe 19]

Puteho ye n’e kopanelanga mwa ndu ya luna ka 1955

[Siswaniso se si fa likepe 20]

Na ni musal’a ka, Philip mwan’a luna, ni Susie musal’a hae