Linzwi la Jehova Ki Le Li Pila

Ze Zwile Mubano mwa Buka ya Makolonika Ya Pili

MAJUDA se ba pilile mwa naha ya habo bona ka lilimo ze bat’o eza 77 ku zwa fo ba zwela kwa Babilona ko ne ba hapilwe. Tempele ye n’e yahilwe sinca ki Mubusisi Zerubabele se i felize lilimo ze 55. Libaka le lituna le ne ba kutezi Majuda ki ku t’o kalisa sinca bulapeli bwa niti mwa Jerusalema. Kono batu ha ba bonahali ku tukufalelwa bulapeli bwa Jehova. Ba tokwa ku susuezwa kapili-pili, mi kona ze i peta buka ya Bibele ya Makolonika ya pili.

Buka ya Makolonika ya pili ha i kandeki fela za litaba za lituhulu kono i kandeka ni za litaba ze ne ezahezi mwa lilimo ze bat’o eza 40, ku zwa fa lifu la Mulena Saule ku isa fa lifu la Mulena Davida. Ku lumelwa kuli muprisita Ezira ki yena ya n’a ñozi buka ye ka silimo sa 460 B.C.E. Buka ya Makolonika ya pili ki ya butokwa ku luna bakeñisa kuli i lu tusa ku utwisisa mo ne ku lapelelwa kwa tempele mi i lu fa litaba za lusika lwa Mesiya. Ka ku ba kalulo ya Linzwi le li ñozwi ka moya wa Mulimu, lushango lo i lwezi lu tiisa tumelo ya luna ni ku tungisa kutwisiso ya luna ya Bibele.—Maheberu 4:12.

MUKOLOKO WA BUTOKWA WA MABIZO

(1 Makolonika 1:1–9:44)

Mukoloko wa lituhulu wa n’a ñozi Ezira ki wa butokwa ka mabaka a a malalu: Kuli ku ikolwisiswe kuli ba ba sebeza sina baprisita ki banna fela ba ba swanela, kuli ku taluhanywe lianda za masika, ni kuli ku bukelezwe situhulu sa lusika mw’a simuluha Mesiya. Mukoloko wa masika wo u bonisa ko ba simuluha Majuda mane ku yo fita ku mutu wa pili. Ku na ni masika a’ lishumi ku zwa ku Adama ku isa ku Nuwe, mi ku na ni masika a mañwi a’ lishumi ku zwa ku Nuwe ku isa ku Abrahama. Hamulaho wa ku kolohanya bana ba Ishimaele, bana ba Ketura siendi sa Abrahama, ni bana ba Isau, likande li bonisa mo ba pepelwa bana b’a 12 ba Isilaele.—1 Makolonika 2:1.

Mabizo a lusika lwa Juda a ñozwi ka buñata bakeñisa kuli kona mwa lusika mo ku simuluha Mulena Davida. Ku zwa ku Abrahama ku isa ku Davida ku na ni masika a’ 14, mi ku zwa ku Davida ku fitela sicaba ha si iswa kwa Babilona ku na ni masika a mañwi a’ 14. (1 Makolonika 1:27, 34; 2:1-15; 3:1-17; Mateu 1:17) Hasamulaho Ezira u kolohanya ba ba simuluha kwa mishobo ye kwa upa wa Jordani, kihona cwale a kandeka ka za mo ba pepelwa bana ba Livi. (1 Makolonika 5:1-24; 6:1) Ku zwa f’o, Ezira u kandeka ka bukuswani za masika a kwa wiko wa Nuka ya Jordani mi u kandeka ka butungi za lusika lwa Benjamine. (1 Makolonika 8:1) Hape u kolohanya ni mabizo a ba ne ba itangetile ku t’o yaha mwa naha ha ba kuta ku zwa mwa butanga kwa Babilona.—1 Makolonika 9:1-16.

Lipuzo Za mwa Mañolo Za Alabiwa:

1:18—Ki mañi ndat’ahe Shela [Sala]—Kainani kamba Arifakasadi? (Luka 3:35, 36) Arifakasadi  ne li yena ndat’ahe Shela. (Genese 10:24; 11:12) Libizo la “Kainani” le li bulezwi kwa Luka 3:36 mwendi ne li tile ka mafosisa ha ne ku ñolwa linzwi la “Makalade.” Haiba ku cwalo, timana yeo kwa makalelo ne i swanela ku balwa kuli “mwan’a Mukalade Arifakasadi.” Kamba mwendi kikuli Kainani ni Arifakasadi ki mabizo a mutu a li muñwi. Mi lu si libali kuli pulelo ya kuli “mwan’a Kainani” ha i fumanehi mwa miputo ye miñwi.—Luka 3:36, litaluso za kwatasi mwa Rbi8.

2:15—Kana Davida ne li mwan’a Jese wa bu 7? Batili. Jese n’a na ni bana ba 8, mi Davida ne li yena ñomba. (1 Samuele 16:10, 11; 17:12) Ku bonahala kuli yo muñwi kwa bana ba Jese n’a shwile a si na bana. Bakeñisa kuli ne ku si na butokwa bwa kuli mwana yo a baliwe mwa litaba za masika kakuli n’a si na mwana, Ezira a tula libizo la hae.

3:17—Ki kabakalañi Luka 3:27 ha i biza Salatiele mwan’a Jekonia kuli ki mwan’a Neri? Jekonia ne li yena ndat’ahe Salatiele. Kono ku bonahala kuli Neri n’a nyalisize mwan’a hae wa musizana ku Salatiele. Luka n’a bizize mukwenyan’a Neri kuli ki mwan’a Neri inge mwa n’a ezelize ku Josefa, ha n’a mu bizize kuli ki mwan’a ndat’ahe Maria, Heli.—Luka 3:23.

3:17-19—Zerubabele, Pedaya, ni Salatiele ne ba pepwa cwañi? Zerubabele ne li mwan’a Pedaya, mi Pedaya n’a li munyan’a Salatiele. Kono Bibele fokuñwi i biza Zerubabele kuli ki mwan’a Salatiele. (Mateu 1:12; Luka 3:27) Ku kona ku ba cwalo bakeñisa kuli mwendi Pedaya n’a shwile mi Salatiele ki yena ya n’a añuzi Zerubabele. Kamba mwendi bakeñisa kuli Salatiele n’a shwile a si na mwana, Pedaya n’a yolile mutalahali Salatiele ka ku nyala mulamwae, mi Zerubabele ne li yena mwan’a bona wa pili.—Deuteronoma 25:5-10.

5:1, 2—Taba ya kuli Josefa n’a filwe litukelo za mweli ne i talusañi ku Josefa? Ne i talusa kuli Josefa n’a filwe likabelo ze peli za sanda. (Deuteronoma 21:17) Kabakaleo n’a bile ndat’ahe masika a mabeli—lusika lwa Efraimi ni lwa Manase. Bana ba Isilaele ba bañwi ne ba bile fela ni lusika lu li luñwi lu li luñwi.

Ze Lu Ituta:

1:1–9:44. Lituhulu za masika a batu ba ne ba kile ba pila luli li bonisa kuli tukiso kaufela ya bulapeli bwa niti haki matangu fela, kono ki ya niti.

4:9,10. Jehova n’a alabile tapelo ya Jabezi ye zwelela kwa pilu ya ku kupa kuli a kone ku hulisa naha ya hae ka kozo ilikuli mwateñi ku ate batu ba ba saba Mulimu. Ni luna lu swanela ku fa litapelo ze zwelela kwa pilu kuli ku be ni kekezeho ha lu nze lu tukufalelwa ku eza musebezi wa ku luta macaba.

5:10, 18-22. Mwa miteñi ya Mulena Saule, masika a n’a yahile kwa upa wa Jordani n’a fenyize Mahagari nihaike kuli palo ya masika ao ne i eza fela licika la palo ya Mahagari. Ne ku bile cwalo bakeñisa kuli lindwalume za masika ao ne li sepile Jehova mi ne li kupile tuso ya hae. Haike lu sepe Jehova ka ku tala ha lu nze lu lwana ndwa ya kwa moya ni lila z’e lu fita kwa buñata.—Maefese 6:10-17.

9:26, 27. Malivi ba ne ba li balibeleli ba minyako ne ba na ni buikalabelo bo butuna. Ne ba filwe sinotolo se si kwalula minyako ya libaka ze kenile za tempele. Ne ba iponahalize kuli ba ba sepahala ka ku n’o kwalulanga minyako yeo ka zazi. Lu filwe buikalabelo bwa ku ambola kwa batu ba mwa kalulo ya luna ya simu ni  ku ba tusa kuli ba kale ku lapela Jehova. Ni luna lu swanela ku ba ba ba itingwa ni ba ba sepahala sina mo ne ba ezelize balibeleli ba Malivi.

DAVIDA U BUSA SINA MULENA

(1 Makolonika 10:1-29:30)

Likande li kala ka lifu la Mulena Saule ni bana ba hae ba balalu ha ne ba lwanisa Mafilisita fa Lilundu la Giliboa. Davida mwan’a Jese, u eziwa mulena wa lusika lwa Juda. Banna ba masika kaufela ba taha kwa Hebroni mi ba mu eza mulena wa Isilaele kaufela. (1 Makolonika 11:1-3) Ha se ku fitile nakonyana ku zwa fo, Davida u hapa Jerusalema. Hasamulaho Maisilaele ba tisa aleka ya bulikani kwa Jerusalema “ka miluluezo ni ka ku liza lipala . . . ku nze ku lizwa tumbuli ni liharepa.”—1 Makolonika 15:28.

Davida u itakaleza ku yahela Mulimu wa niti ndu. Jehova u bulukela Salumoni tohonolo yeo, kono u itama bulikani bwa Mubuso ni Davida. Davida ha nze a lwanisa lila za Isilaele, Jehova u mu konisa ku tula lila ze ñata. Sipalo se si si ka lumelezwa si bulaisisa batu b’a 70, 000. Ha s’a laezwi ki lingeloi kuli a yahele Jehova aletare, Davida u leka mubu ku Orinani wa Mujebusi. Davida u kalisa ku “lukisa ze ñata” za ku yahisa ndu ya Jehova ye “nde hahulu ku feleleza” fa mubu wo. (1 Makolonika 22:5) Davida u fa Malivi musebezi o talusizwe ka butungi mwa buka ya Makolonika ya pili ku fita mwa buka ifi kamba ifi ya Bibele. Mulena ni sicaba ba zwisa linubu ka buñata za ku itusisa kwa ku yaha tempele. Ha s’a busize lilimo ze 40, Davida wa timela “a atezwi ki mazazi, ni maluwo, ni libubo; mi Salumoni mwan’a hae [wa] mu yola fa bulena.”—1 Makolonika 29:28.

Lipuzo Za mwa Mañolo Za Alabiwa:

11:11—Ki kabakalañi ha ku bulezwi kuli palo ya ba ne ba bulailwe ne li 300 hailif’o 2 Samuele 23:8 ye ambola za taba ye swana i bonisa kuli ne li ba 800? Nduna kwa lindume za Davida z’e talu, ze feza, ne li Jashobeami kamba Joshebu-Bashebeti. Lindume ze ñwi ze peli ne li Eliazare ni Sama. (2 Samuele 23:8-11) Mwendi shutano yeo i tile kabakala kuli mañolo a mabeli ao a talusa likezo ze peli ze ne ezizwe ki mutu ya swana.

11:20, 21—Abishai n’a na ni situlo mañi h’a bapanywa kwa lindume za Davida z’e talu? Abishai n’a si yo muñwi wa banna ba balalu bao ba ba tiile ka ku fitisisa ba ne ba sebeleza Davida. Kono sina mo ku boniselizwe kwa 2 Samuele 23:18, 19 (NW), n’a li nduna wa lindwalume ze 30 mi n’a lumbiwa hahulu ku fita ufi kamba ufi wa lindwalume zeo. Abishai n’a ipumanezi libizo mwahal’a banna ba balalu bao bakeñisa kuli n’a ezize kezo ye tuna ye swana ni ya Jashobeami.

12:8—Lipata za lindume za bana ba Gadi ne li “swana inge za litau” ka nzila ifi? Lindume bao ne ba li ni Davida mwa lihalaupa. Milili ya bona ne i hulile hahulu. Bakeñisa ku lepelela kwa milili ya bona ne ba bonahala ku sabisa inge litau.

13:5—Ki kafi “kanukana ka Shihori ka kwa Egepita”? Ba bañwi ba hupula kuli pulelo yeo i talusa mulapo o zwa kwa Nuka ya Nile. Kono ku zibahala kuli nukana ya Egepita yeo ki “musindi wa Egepita”—ona musindi o mutelele o kwa museto wa kwa mboela-wiko wa Naha ya Sepiso.—Numere 34:2, 5, NW; Genese 15:18.

16:30—Ku ‘ngangama’ fapil’a Jehova ku talusañi? Pulelo ya ku ‘ngangama’ i itusisizwe ka  swanisezo ili ku talusa sabo ni likute le lituna le lu bonisa ku Jehova.

16:1, 37-40; 21:29, 30; 22:19—Ki mulapelelo mañi o n’o zwezipili mwa Isilaele ku zwa nako fo i tutisezwa Aleka kwa Jerusalema ku isa fo i yahelwa tempele? Davida ha n’a tisize Aleka kwa Jerusalema ni ku i bulukela mwa tende ya n’a ezize, Aleka ne se i felize lilimo-limo inze i li kwande a tabernakele. Ha se i tutisizwe, Aleka ne i zwezipili ku ba mwa tende yeo mwa Jerusalema. Tabernakele ne i li kwa Gibioni, ili k’o Zadoki, Muprisita yo Muhulu ni banyani ba hae ne ba nze ba fa matabelo ku likana ni mo ne ku taluselizwe mwa Mulao. Tukiso yeo ne i zwezipili ku fitela fo i felezwa ku yahiwa tempele mwa Jerusalema. Tempele ha ne i felile ku yahiwa, tabernakele ne i tutiselizwe kwa Jerusalema ku zwa kwa Gibioni, mi Aleka ya beiwa mwa sibaka se si kenile hahulu sa tempele yeo.—1 Malena 8:4, 6.

Ze Lu Ituta:

13:11. Ku fita ku bifa ni ku nyaza Jehova muta buikatazo bwa luna bu pala, lu swanela ku nyakisisa muinelo wa luna ni ku batisisa se si tisize kuli lika li pale. Ku si na ku kakanya, Davida n’a ezize cwalo. Bufosi bwa hae ne bu mu lutile tuto mi hasamulaho n’a konile ku tutiseza Aleka kwa Jerusalema ka nzila ye swanela. *

14:10, 13-16; 22:17-19. Nako kaufela lu swanela ku lapelanga ku Jehova ni ku kupa ketelelo ya hae lu si ka nga kale muhato kaufela o kona ku ama tumelo ya luna.

16:23-29. Bulapeli bwa Jehova bu swanela ku ba nto ya pili mwa bupilo bwa luna.

18:3. Jehova wa talelezanga lisepiso za hae. N’a itusisize Davida ku taleleza sepiso ya hae ya ku fa baikulu ba Abrahama naha kaufela ya Kanana, ku kalela “kwa nuka ya Egepita ku y’o fita kwa nuka ye tuna, nuka ya Eufrati.”—Genese 15:18; 1 Makolonika 13:5.

21:13-15. Jehova n’a laezi lingeloi ku tuhela ku bulaya batu bakeñisa kuli wa utwelanga butuku batu ba hae ha ba nyanda. Kaniti “makeke a hae ki a matuna.” *

22:5, 9; 29:3-5, 14-16. Nihaike kuli Davida n’a si ka bulelelwa ku yaha tempele ya Jehova, n’a bonisize moya wa bufani. Kabakalañi? Kakuli n’a ziba kuli lika kaufela za n’a luwile n’a li fumani ka tuso ya Jehova. Buitebuho bo bu swana bu swanela ku lu susumeza ku ba ni moya wa bufani.

24:7-18. Tukiso ya n’a ezize Davida ya ku ba ni litopa ze 24 za baprisita ne i sa li teñi lingeloi la Jehova ha li taha ku Zakaria, ndat’ahe Joani Mukolobezi, ku t’o mu taluseza za ku pepwa kwa Joani. Bakeñisa kuli Zakaria n’a li “wa sitopa sa Abia,” yeo ne li yona nako ya hae ya ku peta sebelezo ya kwa tempele. (Luka 1:5, 8, 9) Bulapeli bwa niti bu kalile ka batu ba ne ba kile ba pila luli—isiñi ba mwa matangu. Lu ka fumana limbuyoti haiba lu swalisana ni “mutanga ya sepahala, ya na ni kutwisiso” ka ku lapela Jehova ka nzila ye lukisizwe hande kacenu.—Mateu 24:45.

Mu Sebeleze Jehova “k’a Ngana Ye Utwisisa”

Buka ya Makolonika ya pili ha i kandeki fela za lituhulu. Kono hape i kandeka ni za nako yeo Davida n’a tutiseza aleka ya bulikani kwa Jerusalema, lindwa ze tuna za n’a tuzi, litukiso za ku yaha tempele za n’a ezize, ni za ku tomiwa kwa sebelezo ya litopa za baprisita ba Malivi. Lika kaufela z’a kandeka Ezira mwa buka ya Makolonika ya pili li lukela ku ba ze n’e tusize Maisilaele luli, ili ku ba tusa ku kalisa sinca ku tukufalelwa bulapeli bwa Jehova kwa tempele.

Davida n’a tomile mutala o munde luli wa ku beya bulapeli bwa Jehova mwa sibaka sa pili mwa bupilo bwa hae. Ku fita ku ipatela lika ze ipitezi, Davida n’a bata ku eza tato ya Mulimu. Lu susuezwa ku latelela kelezo ya hae ya ku sebeleza Jehova ‘ka pilu ya luna kaufela, ni ka ngana ye utwisisa.’—1 Makolonika 28:9.

[Litaluso za kwatasi]

[Chati/Maswaniso a fa likepe 8-11]

(Kuli mu bone mo i hatiselizwe luli, mu bone hatiso)

4026 B.C.E. Adama Masika a bile teñi ku zwa ku Adama

ku isa ku Nuwe (lilimo ze 1,056)

Lilimo ze 130 ⇩

 

Seta

 

105 ⇩

 

Enoshi

 

90 ⇩

 

Kenani

 

70 ⇩

 

Mahalalele

 

65 ⇩

 

Jaredi

 

162 ⇩

 

Enoke

 

65 ⇩

 

Metusela

 

187 ⇩

 

Lameke

 

182 ⇩

 

2970 B.C.E. Nuwe 2970 B.C.E. NUWE wa pepwa

Masika a bile teñi ku zwa ku Nuwe ku

Lilimo ze 502 isa ku Abrahama (lilimo ze 952)

 

Sema

MUNDA KA 2370 B.C.E.

100 ⇩

 

Aripakasadi

 

35 ⇩

 

Shela

 

30 ⇩

 

Hebere

 

34 ⇩

 

Pelegi

 

30 ⇩

 

Reu

32 ⇩

 

Serugi

 

30 ⇩

 

Nakori

 

29 ⇩

 

Tera

 

130 ⇩

 

2018 B.C.E. Abrahama 2018 B.C.E. ABRAHAMA wa pepwa

Ku zwa ku Abrahama ku isa ku Davida:ku

Lilimo ze 100 bile ni masika a 14 (lilimo ze 911)

 

Isaka

 

ze 60 ⇩

 

Jakobo

 

ze bat’o ba 88 ⇩

 

Juda

 

⇩

 

Perezi

 

⇩

 

Hezironi

 

⇩

 

Rami

 

⇩

 

Aminadabi

 

⇩

 

Nashoni

 

⇩

 

Salimoni

 

⇩

 

Boazi

 

⇩

 

Obedi

 

⇩

 

Jese

 

⇩

 

1107 B.C.E. DAVIDA wa pepwa