Mu Itibelele kwa Buikuhumuso
Mu Itibelele kwa Buikuhumuso
“Mulimu u hanela ba ba ikuhumusa.”—JAKOBO 4:6.
1. Mu fe mutala wa ku itumba ko ku swanela.
KANA mu kile mwa itumbela lika ze ñwi cwalo? Buñata bwa luna lu kile lwa itumba. Fokuñwi ku itumba ha ku si ka fosahala. Sina ka mutala, bosinyalana ba Sikreste ha ba amuhela piho ya kwa sikolo ya kuli mwan’a bona u ikutekile ni kuli wa sebeza ka t’ata, b’a nyakalala bakeñisa lika z’a petile mwan’a bona y’o. Muapositola Paulusi ni balikani ba hae ne ba kile ba itumbela puteho ye nca ye ne ba tomile, kakuli mizwale ne ba tiyezi nyandiso ka busepahali.—1 Matesalonika 1:1, 6; 2:19, 20; 2 Matesalonika 1:1, 4.
2. Ki kabakalañi fokuñwi ku itumba ha ku sa swaneli?
2 Mitala yeo i lu bonisa kuli ku itumba ku kona ku talusa tabo y’a na ni yona mutu bakeñisa z’a petile kamba z’a luwile. Nihakulicwalo, ku itumba hape ku kona ku talusa ku ikutwisisa, ili ku ipahamisa bakeñisa buikoneli, ponahalo, sifumu kamba mayemo a’ na ni ona mutu. Hañata ku itumba ko ku cwalo ku boniswa ka buikuhumuso. Ka ku ba Bakreste, lu swanela ku itibelela hahulu kwa moya wa ku itumba ko ku cwalo. Kabakalañi? Kabakala kuli lu na ni moya wa buitati o lu hozize ku kukululu wa luna Adama. (Genese 8:21) Kona libaka lipilu za luna ha li kona ku lu puma kuli lu itumbe ka mabaka a sa utwahali. Sina ka mutala, Bakreste ba swanela ku hanyeza moya wa ku itumbela mushobo, sifumu, tuto, buikoneli, kamba musebezi wa bona. Ku itumbela lika ze cwalo ha ku swaneli mi ha ku tabisi Jehova.—Jeremia 9:23; Likezo 10:34, 35; 1 Makorinte 4:7; Magalata 5:26; 6:3, 4.
3. Buikuhumuso kiñi, mi Jesu n’a buleziñi ka za bona?
3 Ku na ni libaka le liñwi ha lu swanela ku hanyeza moya wa ku itumba ko ku sa swaneli. Haiba lu tuhelela moya wa ku itumba ku koma pilu ya luna, u ka zwala buikuhumuso. Buikuhumuso kiñi? Kwand’a ku ipahamisa, mutu ya ikuhumusa u nyinyafaza ba bañwi b’a nga kuli ba mwatas’a hae. (Luka 18:9; Joani 7:47-49) Jesu n’a kolohanyize “buikuhumuso” ni mikwa ye miñwi ye maswe ye zwa ‘mwa pilu’ mi n’a ize i “silafaza mutu.” (Mareka 7:20-23) Bakreste b’a kona ku utwisisa butokwa bwa ku hana moya wa ku ikuhumusa.
4. Ku nyakisisa mitala ya mwa Bibele ya baikuhumusi ku kona ku lu tusa cwañi?
4 Mwa kona ku tusiwa ku ambuka buikuhumuso ka ku nyakisisa litaba za mwa Bibele za batu ba ne ba ikuhumusize. Mi hasamulaho mu ka lemuha ku itumba ko ku sa swaneli ko ku kana kwa ba mwa pilu ya mina kamba ko ku kana kwa hula. Mu ka tusiwa ku hanyeza mihupulo ye kona ku mi libisa kwa buikuhumuso. Ku eza cwalo ku ka mi bandusa muta Mulimu a ka taleleza mulelo wa hae wo li: “Ni ka zwisa ku wena ba ba ne ba ikuhumusa ka butuna bwa bona, mi ha u sa tola u ikuhumusa fa lilundu la ka le li kenile.”—Zefania 3:11.
Mulimu U Ota Baikuhumusi
5, 6. Faro n’a ikuhumusize cwañi, mi ne ku zwileñi mwateñi?
5 Hape mwa kona ku utwisisa m’o Jehova a’ ngela baikuhumusi ka ku nyakisisa mwa n’a otezi babusi ba ba m’ata ba ba cwale ka Faro. Faro n’a li muikuhumusi luli. Bakeñisa kuli n’a ikunga kuli ne li mulimu ya n’a swanela ku lapelwa, n’a nyandisize batanga ba hae, bona Maisilaele. Ha mu utwe mwa n’a alabezi ha n’a kupilwe kuli Isilaele i ye mwa lihalaupa ku yo ‘ezeza Jehova mukiti.’ N’a alabile ka buikuhumuso kuli: “[Muñ’a] Bupilo ki Yena mañi kuli ni utwe linzwi la hae mi ni lukulule Isilaele?”—Exoda 5:1, 2.
6 Faro ha sa natilwe ka likoto ze silezi, Jehova n’a bulelezi Mushe kuli a mu buze kuli: ‘Kana u sa ikuhumusa ka sicaba sa ka, mi u sa hana ku si lukulula?’ (Exoda 9:17) Hasamulaho Mushe s’a zibisa ka za koto ya busupa—ili ñuli ya macwe ye ne sinyize naha. Maisilaele ha ne ba lukuluzwi hamulaho wa koto ya bulishumi, Faro s’a cinca munahano mi s’a ba manama hape. Kwa nalulelule, Faro ni limpi za hae ne ba shwezi mwa Liwate le li Fubelu. Mu nahane fela mo ne ba ikutwezi ha ne ba nze ba kwahelwa ki mezi! Kiñi ze ne zwile mwa buikuhumuso bwa Faro? Limpi za hae ze m’ata ne li bulezi kuli: “A lu sabeñi kwa Maisilaele, kakuli [Muñ’a] Bupilo wa ba lwanela, u lwanisa Maegepita.”—Exoda 14:25.
7. Babusi ba Babilona ne ba ikuhumusize cwañi?
7 Jehova hape n’a otile babusi ba bañwi ba ne ba ikuhumusize. Yo muñwi wa ku bona ne li Senakeribi, mulena wa Asirya. (Isaya 36:1-4, 20; 37:36-38) Kwa mafelelezo, Asirya ne i hapilwe ki Mababilona, kono malena ba babeli ba Mababilona ba ne ba ikuhumusize ne ba otilwe ni bona. Mu nahane ka za mukiti wa Mulena Belishazare ni manduna ba hae ha ne ba nwezi mwa linwiso ze ne ngilwe mwa tempele ya Jehova, ni ku lumbeka milimu ya Sibabilona. Ka ku sa libelela, kwa taha minwana ya lizoho la mutu, mi ya ñola litaba fa limota. H’a sa kupilwe kuli a taluse litaba ze ñozwi zeo, mupolofita Daniele s’a bulelela Belishazare kuli: “Muambakani-ya-Pahami, n’a file ndat’aho Nebukadenezare mubuso. . . Kono pilu ya hae ya ikanyisa . . , kih’a tuswa mwa lubona lwa hae lwa bulena, a amuhiwa libubo la hae. . . . Kono wena Belishazare, mwan’a hae, niha u zibile litaba zeo kaufela, ha u si ka kokobeza pilu ya hao.” (Daniele 5:3, 18, 20, 22) Ka bona busihu b’o, mpi ya Mamede ni Maperesia ya hapa Babilona, mi Belishazare a bulawa.—Daniele 5:30, 31.
8. Jehova n’a otile cwañi baikuhumusi?
8 Hape ha mu nahane ka za baikuhumusi ba bañwi ba ne ba nenaunanga batu ba Jehova. Bao ki ba ba cwale ka Goliati singangalume sa Mufilisita, Hamani Mubakweli wa Mueteleli wa Peresia, ni Mulena Heroda Agripa, ya n’a busize sikiliti sa Judea. Bakeñisa kuli ne ba ikuhumusize, Mulimu n’a otile banna ba balalu bao ka ku shwa lifu le li maswe. (1 Samuele 17:42-51; Estere 3:5, 6; 7:10; Likezo 12:1-3, 21-23) Jehova mwa n’a otezi baikuhumusi bao ku koñomeka niti ya kuli: “Buikuhumuso bu zamaya shandauko kwapili, mi ku izinika ku isa kwa ku wa.” (Liproverbia 16:18) Kaniti “Mulimu u hanela ba ba ikuhumusa.”—Jakobo 4:6.
9. Malena ba Tire ne ba bile cwañi bakwenuheli?
9 Ka ku fapahana ni babusi ba ba ikuhumusa ba Egepita, Asirya, ni Babilona, mulena wa Tire n’a kile a tusa batu ba Mulimu. Mwa puso ya mulena Davida ni Salumoni, mulena wa Tire n’a lumezi bambuti ba ba li likwala ni ku lumela liyahiso za ku yahisa miyaho ya silena ni tempele ya Mulimu. (2 Samuele 5:11; 2 Makolonika 2:11-16) Kono ka bumai, malena ba Tire ba kwenuhela batu ba Jehova. Ki kabakalañi ha ne ba ezize cwalo?—Samu 83:3-7; Joele 3:4-6; Amosi 1:9, 10.
“Pilu Ya Hao N’e Ikuhumusize”
10, 11. (a) Ki mañi ya konwa ku bapanywa kwa malena ba Tire? (b) Ki kabakalañi malena ba Tire ha ne ba kalile ku nyandisa Maisilaele?
10 Jehova n’a susumelize mupolofita wa hae ku beya fa ngandaleza ni ku nyaza malena ba Tire. Mwa nyazo ye ne i filwe ku “mulena wa Tire” ku iputezi lipulelo ze talusa mo ne ba inezi malena ba Tire ni mwa n’a inezi mukwenuheli wa pili, yena Satani, ya n’a si ka ‘ina mwa niti.’ (Ezekiele 28:12; Joani 8:44) Satani n’a banga sibupiwa sa moya se ne si sepahala mwa kopano ya Jehova ya bana ba hae ba kwa lihalimu. Jehova Mulimu n’a patuluzi ka Ezekiele libaka malena ba Tire ni Satani ha ne ba kwenuhile. N’a bulezi kuli:
11 “N’o inzi mwa Edeni, mwa simu ya Mulimu; n’o kaba macwe a butokwa a mishobo kaufela . . . N’o li kerubimi ye tozizwe, ye sileleza . . . N’o lukile mwa mizamao ya hao isali u pepwa, ku isa fo bu ku fumanela bumaswe. Kabakala bulekisi bwa hao bwa ze ñata-ñata, wa ba wa tala bumaswe, mi wa eza sibi; hakulicwalo ni ku lunduzi . . . wena kerubimi ye sileleza. . . . Pilu ya hao n’e ikuhumusize ka bunde bwa hao, n’o sinyize butali bwa hao kabakala ku benya kwa hao.” (Ezekiele 28:13-17) Kiniti Buikuhumuso ne bu tisize kuli malena ba Tire ba nyandise batu ba Jehova. Tire ne i fumile hahulu bakeñisa kuli ne li sona sibaka se si tuna sa litekisano za lika ze nde. (Isaya 23:8, 9) Malena ba Tire ne ba kalile ku ikutwisisa, mi se ba kala ku nyandisa batu ba Mulimu.
12. Kiñi se ne si tisize kuli Satani a si ke a sepahala, mi u zwelapili ku ezañi?
12 Ne ku li cwalo ni kwa sibupiwa sa kwa moya se ne si t’o ba Satani. N’a kile a ba ni butali bo ne bu tokwahala kuli a pete musebezi kaufela wa n’a filwe ki Mulimu. Ku fita kuli a itumele, s’a “ikuhumusa” ni ku kala ku nenaula mwa n’a buseza Mulimu. (1 Timotea 3:6) N’a na ni buitati mi n’a bata kuli Adama ni Eva ba mu lapele. Takazo ye maswe yeo ne i hulile mi ne i zwezi sibi. (Jakobo 1:14, 15) Satani n’a shongile Eva kuli a ce muselo wa kota i nosi ya n’a hanisize Mulimu. Satani cwale n’a itusisize Eva kuli Adama ni yena a ce kwa muselo o ne u hanisizwe. (Genese 3:1-6) Kacwalo batu ba pili ne ba hanile ku busiwa ki Mulimu, mi ne ba bile balapeli ba Satani. Satani f’o n’a ikuhumusize hahulu luli. Satani u likile ku kelusa libupiwa ze butali mwa lihalimu ni fa lifasi, ku kopanyeleza cwalo ni Jesu Kreste ilikuli ba mu lapele ni ku hana puso ya Jehova.—Mateu 4:8-10; Sinulo 12:3, 4, 9.
13. Buikuhumuso bu tisizeñi?
13 Kacwalo mwa kona ku bona kuli buikuhumuso bu simuluha ku Satani, ili nto ye tisize sibi, manyando, ni buputeleli mwa lifasi kacenu. Bakeñisa kuli ki “mulimu wa lifasi le,” Satani u zwelapili ku susueza batu kuli ba be ni moya wa ku itumba ko ku sa swaneli ni ku ikuhumusa. (2 Makorinte 4:4) U ziba kuli nako ya hae ki ye kuswani, kacwalo u lwanisa Bakreste ba niti. Mulelo wa hae ki wa ku ba zwisa ku Mulimu, ilikuli ba itate, ba itumbaete, ni ku ikuhumusa. Bibele ne i polofitile kuli likezo za buitati zeo li ka ata mwa “mazazi a maungulelo” a.—2 Timotea 3:1, 2; Sinulo 12:12, 17.
14. Jehova u’ nga cwañi batu?
14 Jesu Kreste ka sibili n’a beile fa ngandaleza bumaswe bo bu tisizwe ki buikuhumuso bwa Satani. Jesu ha n’a li mwahal’a lila za hae ze ne ikuhumusa, n’a koñomekile halalu m’o Jehova a ngela batu ka ku bulela kuli: “Mutu kaufela ya ikulisa u ka kokobezwa; mi ya ikokobeza u ka huliswa.”—Luka 14:11; 18:14; Mateu 23:12.
Mu Itibelele kwa Buikuhumuso
15, 16. Ki kabakalañi Hagare ha n’a ikuhumusize?
15 Mwendi mu lemuhile kuli mitala ya buikuhumuso ye se lu bulezi ne li ya batu ba ne ba tumile. Kana seo si talusa kuli batu-tu fela ha ba koni ku ikuhumusa? Kutokwa ni hanyinyani. Ha mu nyakisise se ne si ezahezi mwa lubasi lwa Abrahama. Munna-muhulu Abrahama n’a si na mwana ya n’a ka ba mucalifa wa hae, mi musal’a hae Sara n’a sa fitelezi lilimo za ku pepa bana. Ne li sizo ku munna ya n’a li mwa muinelo o swana ni wa Abrahama ku nyala musali wa bubeli kuli a mu pepele bana. Jehova n’a tuhelezi manyalo a cwalo kakuli nako ya hae ya ku toma sinca likuka za manyalo mwahal’a balapeli ba niti ne i si ka fita kale.—Mateu 19:3-9.
16 Ka ku elezwa ki musal’a hae, Abrahama s’a lumela kuli mutang’a musal’a hae wa Muegepita Hagare a mu pepele mucalifa. Bakeñisa kuli ne li musal’a Abrahama wa bubeli, Hagare n’a itwezi. N’a swanela ku itebuha hahulu tohonolo ya n’a filwe yeo. Kono n’a tuhelezi pilu ya hae ku ikuhumusa. Bibele i bulela kuli: “Hagare h’a s’a bona kuli u itwezi, a talima mufumahali wa hae ka ku mu shwaula.” Moya wo ne u tisize mifilifili mwa lubasi lwa Abrahama kuli mane Sara s’a leleka Hagare. Kono butata b’o ne bu konwa ku tatululwa. Lingeloi la Mulimu la bulelela Hagare kuli: “Kutela ku mulen’a hao, u ikokobeze mwatas’a lizoho la hae.” (Genese 16:4, 9) Ku bonahala kuli Hagare n’a latelezi kelezo yeo, a ikokobeza ku Sara, mi a ba kukululu wa batu ba bañata.
17, 18. Ki kabakalañi ha lu swanela ku ambuka buikuhumuso kaufel’a luna?
17 Taba ya Hagare i bonisa kuli haiba muinelo wa mutu u fetuha ku ba o munde, wa kona ku ikuhumusa. Tuto ye tuna ki ya kuli nihaiba Mukreste ya n’a sebeleza Mulimu ka busepahali wa kona ku ikuhumusa h’a ba ni sifumu kamba m’ata a ku zamaisa ba bañwi. Moya o cwalo wa kona ku hula haiba ba bañwi ba mu babaza bakeñisa ku kondisa kwa hae, butali bwa hae, kamba buikoneli bwa hae. Kacwalo Mukreste u swanela ku tokomela kuli ha hulisi buikuhumuso mwa pilu ya hae. U swanela ku eza cwalo sihulu haiba a kondisa lika ze ñwi kamba haiba a fiwa buikalabelo bo butuna.
18 Libaka le lituna la ku ambukela buikuhumuso ki mwa b’u ngela Mulimu. Linzwi la hae li bonisa kuli: “Meto a’ na ni muipo, ni pilu ye ikuhumusa, ni lumonyi lwa ba ba maswe, kaufela zeo ki sibi.” (Liproverbia 21:4) Mane hape Bibele i eleza hahulu Bakreste “ba ba luwile bufumu bwa nako ya cwale” kuli ba si ke ba “ipona butuna,” kamba ku “ikuhumusa.” (1 Timotea 6:17, Deuteronoma 8:11-17) Bakreste ba ba si na sifumu ba swanela ku ambuka “meto a’ shalima ka ku lakaza,” mi ba swanela ku hupula kuli buikuhumuso bwa kona ku hula mwa pilu ya mutu kaufela, ibe mufumi kamba mubotana.—Mareka 7:21-23; Jakobo 4:5.
19. Oziasi n’a sinyize cwañi libizo la hae le linde?
19 Buikuhumuso ni mikwa ye miñwi ye maswe za kona ku sinya silikani sa luna ni Jehova. Sina ka mutala, ha mu bone mwa n’a inezi Mulena Oziasi mwa lilimo za pili za puso ya hae: “A eza ze lukile mwa meto a [Muñ’a] Bupilo . . . A bata [Muñ’a] Bupilo . . . ; mi mazazi ao a’ batile [Muñ’a] Bupilo ka ona, Mulimu a mu fa mbuyoti.” (2 Makolonika 26:4, 5) Kono ka bumai, Mulena Oziasi a sinya libizo la hae le linde, kakuli ‘pilu ya hae n’e ikuhumusize, mane a eza sibi.’ N’a ikutwisisize hahulu kuli mane n’a keni mwa tempele kuli a yo cisa insense. Baprisita ha ne ba mu elelize kuli a si ke a eza kezo ya buikuhumusi yeo, “Oziasi a halifa.” Kabakaleo, Jehova n’a mu natile ka mbingwa, mi s’a shwa inge a sa tabelwi ki Mulimu.—2 Makolonika 26:16-21.
20. (a) Libizo le linde la Ezekiasi ne li batile ku sinyeha cwañi? (b) Lu ka nyakisisañi mwa taba ye tatama?
20 Mwa kona ku bapanya taba yeo ni mutala wa Mulena Ezekiasi. Muta o muñwi, libizo le linde la mulena y’o ne li batile ku sinyeha bakeñisa kuli ‘pilu ya hae n’e ikuhumusize.’ Ka tohonolo, “Ezekiasi a inyazeza buikuhumuso bwa pilu ya hae” mi Mulimu s’a mu shemuba. (2 Makolonika 32:25, 26) Mu lemuhe kuli se ne si felisize buikuhumuso bwa Ezekiasi ne li buikokobezo. Kaniti mutu ya na ni buikokobezo ki ya si na buikuhumuso. Kacwalo mwa taba ye tatama, lu ka nyakisisa mo lu kona ku huliseza ni ku bukeleza buikokobezo bwa Sikreste.
21. Bakreste ba ba ikokobeza ba kona ku ba ni sepo mañi ya kwapili?
21 Kono ni kamuta lu si ke lwa libala lika ze maswe ze tisizwe ki buikuhumuso. Bakeñisa kuli “Mulimu u hanela ba ba ikuhumusa,” haike lu satalaleñi ku hana ku itumbaeta ko ku sa swaneli. Ha lu nze lu satalala ku ba Bakreste ba ba ikokobeza, lwa kona ku ba ni sepo ya ku punyuha lizazi le lituna la Mulimu le li taha, muta baikuhumusi kaufela ni mikwa ya bona ye maswe li ka zwiswa fa lifasi. Ka nako yeo “buikanyiso bwa batu bu ka kokobezwa, buikuhumuso bwa ba bahulu bu fokoliswe. Ka lizazi lani ku ka pahamiswa [Muñ’a] Bupilo a nosi.”—Isaya 2:17.
Lisupo za ku Nahanisisa
• Mu kona ku talusa cwañi mutu ya ikuhumusa?
• Buikuhumuso bu simuluhile kai?
• Ki lika mañi ze kona ku tisa kuli mutu a ikuhumuse?
• Ki kabakalañi ha lu swanela ku itibelela kwa buikuhumuso
[Lipuzo za Tuto]
[Siswaniso se si fa likepe 23]
Buikuhumuso bwa Faro ne bu tisize kuli a kokobezwe
[Siswaniso se si fa likepe 24]
Muinelo wa Hagare o no cincize ne u tisize kuli a ikuhumuse
[Siswaniso se si fa likepe 25]
Ezekiasi n’a ikokobelize mi Mulimu n’a mu shemubile
?