Bupolofita bwa Hosea Bu Lu Tusa ku Zamaya ni Mulimu

“Ba ka latelela [Muñ’a] Bupilo.”—HOSEA 11:10.

1. Ki drama mañi ya swanisezo ye fumaneha mwa buka ya Hosea?

KANA mwa ikolanga madrama mo ku na ni babapali ba ba tabisa? Mwa buka ya Bibele ya Hosea ku fumaneha drama ya swanisezo. * Drama yeo i bonisa miinelo ya mwa lubasi lwa mupolofita wa Mulimu Hosea mi i bonisa bulikani bo bu swana sina bwa mwa linyalo bwa n’a itamile Jehova ni Isilaele wa kwaikale ka Mulao wa Mushe.

2. Ki lifi ze zibwa ka za Hosea?

² Makalelo a drama yeo a fumaneha mwa kauhanyo 1 ya Hosea. Ku bonahala kuli Hosea n’a pila mwa mubuso wa Isilaele wa masika a’ lishumi (ili mubuso o ne u bizwa hape sina Efraimi, ili libizo la mushobo wa ona o mutuna). N’a polofitile mwa linako za puso ya babusi ba Isilaele ba mafelelezo b’a supile ni mwa linako za puso ya Malena ba ba cwale ka Oziasi, Jotami, Akazi, ni Ezekiasi mulena wa Juda. (Hosea 1:1) Kacwalo Hosea n’a polofitile ka lilimo ze 59 kamba ku fitelela. Nihaike kuli buka ya Hosea ne i felizwe ku ñolwa hamulahonyana wa 745 B.C.E., i sa na ni tuso kacenu, ka nako yeo bolule-lule ba batu ba sweli ku latelela nzila ye ne i polofitilwe ka manzwi a’ li: “Ba ka latelela [Muñ’a] Bupilo.” (Hosea 11:10)

Ze Sinulwa ki Ze ka Nyakisiswa

3, 4. Mu taluse ka bukuswani ze ñozwi mwa likauhanyo 1 ku isa 5 za Hosea.

³ Ku nyakisisa ka bukuswani likauhanyo 1 ku isa 5 za Hosea ku ka lu susueza kuli lu ikatulele ku zamaya ni Mulimu ka tumelo ni ku pila ka ku lumelelana ni tato ya hae. Nihaike kuli batu ba mwa Isilaele ne ba ezize sibi sa bubuki bwa kwa moya, Mulimu n’a ka ba shemuba ha ne ba ka baka. Taba yeo ne i bonisizwe ka m’o Hosea n’a ezelize musal’a hae, wa libizo la Gomeri. A man’o pepa mwana wa pili, mwendi n’a bile ni bana ba babeli ba mwa bunyazi. Niteñi, Hosea a kutisana ni yena, sina fela Jehova ha n’a lata ku shemuba Maisilaele ba ne ba bakile.—Hosea 1:1–3:5.

⁴ Jehova n’a ka zekisa Maisilaele bakeñisa kuli mwa naha ne ku si na niti, sishemo, kamba zibo ya Mulimu. N’a ka zekisa mubuso wa Maisilaele ba ne ba lapela milimu ni mubuso wa Juda wa baipanguli. Kono batu ba Mulimu ha ne ba ka ba “mwa maswenyeho,” ne ba ka bata Jehova.—Hosea 4:1–5:15.

Drama Ya Kalisa

5, 6. (a) Buhule ne bu atile cwañi mwa mubuso wa Isilaele wa masika a’ lishumi? (b) Ki kabakalañi temuso ye ne i filwe Isilaele wa kwaikale ha i li ya butokwa ku luna?

⁵ Mulimu n’a laezi Hosea kuli: “Zamaya u yo nga musali wa lihule ni bana ba mwa bunyazi; kakuli lifasi le, li pila ka buhule bo butuna, ka  ku tuhela [Muñ’a] Bupilo.” (Hosea 1:2) Buhule ne bu atile cwañi mwa Isilaele? Lu talusezwa kuli: “Moya wa buhule wa ba kelusa [batu ba mubuso wa masika a’ lishumi], mi ba izamaela ka buozwa kwahule ni Mulimu wa bona. . . . Bana ba mina ba basizana ba pila ka buhule, mi basali ba mina ba pila ka milatu ya bubuki. . . . Ni mina [banna] tota mu yaulukela kwa basali ba mahule, mi mu tahisa matabelo hamoho ni basali ba matanya.”—Hosea 4:12-14.

⁶ Buhule tota ni buhule bwa kwa moya ne bu atile hahulu mwa Isilaele. Kacwalo Jehova n’a ka “lifisa” Maisilaele. (Hosea 1:4; 4:9) Temuso yeo ki ya butokwa ku luna kakuli Jehova u ka lifisa ba ba eza buhule ni ba ba ikenya mwa bulapeli bwa masila kacenu. Kono ba ba zamaya ni Mulimu bona ba mamela likuka za bulapeli bo bu kenile mi b’a ziba kuli ‘ha ku na lihule ya ka yola sanda sa mubuso wa Kreste wa Mulimu.’—Maefese 5:5; Jakobo 1:27.

7. Linyalo la Hosea ni Gomeri ne li swanisezañi?

⁷ Ku bonahala kuli Gomeri n’a si ka ziba kale munna ha n’a nyezwi ki Hosea, mi n’a li musali ya sepahala ka nako ya “pepa mwan’a mushimani.” (Hosea 1:3) Sina mo i boniseza drama ya swanisezo, Mulimu a man’o lukulula Maisilaele mwa butanga bwa mwa Egepita ka 1513 B.C.E., n’a itamile bulikani ni bona ili bo ne bu swana sina bwa mwa linyalo le li kutekeha. Ka ku itama bulikani b’o, Isilaele n’a sepisize kuli n’a ka sepahala ku Jehova ‘ya n’a mu nyezi.’ (Isaya 54:5) Kaniti, linyalo la swanisezo la Isilaele ni Mulimu ne li yemela linyalo le li kutekeha la Hosea ni Gomeri. Kono lika ne li cincize luli!

8. Mubuso wa Isilaele wa masika a’ lishumi ne u simuluhile kai, mi mu kona ku talusañi ka za bulapeli bwa mwa mubuso wo?

⁸ Musal’a Hosea “a itwala hape, mi a pepa [mwana] wa musizana.” Mwendi musizana y’o ni mwan’a Gomeri yo muñwi ne li bana ba mwa bunyazi. (Hosea 1:6, 8) Bakeñisa kuli Gomeri n’a swaniseza Isilaele, mu kana mwa ipuza kuli: ‘Isilaele n’a fitile cwañi fa ku ba lihule?’ Ka 997 B.C.E., masika a’ lishumi a Isilaele a ikauhanya kwa masika a kwa mboela a Juda ni Benjamine. Ku lapela namani ne ku kalisizwe mwa mubuso wa kwa mutulo wa Isilaele wa masika a’ lishumi ilikuli batu ba si ke ba yanga kwa Juda ku yo lapela Jehova kwa tempele ya hae mwa Jerusalema. Bulapeli bwa buhata bwa Baale, bo ne bu tezi za buhule, bwa toma hahulu mibisi mwa Isilaele.

9. Sina mo ne ku polofitezwi kwa Hosea 1:6, ne ku ezaheziñi ku Isilaele?

⁹ Ka nako ya pepwa mwan’a Gomeri wa bubeli, ili y’o mwendi ne li wa mwa bunyazi, Mulimu n’a ize ku Hosea: “U mu beye libizo la Lo-Ruhama (Ya si ka shemubiwa): Kakuli ha ni sa na ku shemuba sicaba sa Isilaele; ha ni sa na ku si swalela [ni ka si isa, NW].” (Hosea 1:6) Jehova n’a ‘isize’ Maisilaele ha ne ba isizwe mwa butanga ki Maasirya ka 740 B.C.E. Kono Mulimu n’a shemubile mubuso wa Juda wa masika a mabeli mi n’a u pilisize, isi ka buta, kamba ka lilumo, kamba ka ndwa, ka lipizi kamba ka bapahami ba lipizi. (Hosea 1:7) Mwa busihu bu li buñwi ka 732 B.C.E., lingeloi li li liñwi fela ne li bulaile masole ba Maasirya b’a 185,000 ba ne ba bemba Jerusalema muleneñi wa Juda.—2 Malena 19:35.

Jehova U Zekisa Isilaele

10. Bubuki bwa Gomeri ne bu swanisezañi?

¹⁰ Gomeri n’a kauhani ni Hosea mi a ba “musali wa lihule,” ya n’a pila ka bunyazi ni munna u sili. Taba yeo i bonisa ka m’o mubuso wa Isilaele ne u kaliselize ku eza litumelelano  ni mibuso ya batu ba ne ba lapela maswaniso, ni mo ne u kaliselize ku itinga ku yona mibuso yeo. Ku fita ku bubeka Jehova bakeñisa ku fuyolwa kwa mubili, Isilaele n’a bubekile milimu ya macaba ao. Mi ka ku ikenya mwa bulapeli bwa buhata, a loba mulao wa bulikani bwa mwa linyalo bwa n’a itamile ni Mulimu. Kona libaka Jehova ha n’a zekisize sicaba seo se ne si eza bubuki bwa kwa moya!—Hosea 1:2; 2:2, 12, 13.

11. Ne ku ezahezeñi kwa bulikani bwa Mulao muta Jehova n’a tuhelezi Isilaele ni Juda ku ya mwa butanga?

¹¹ Isilaele n’a fumani koto mañi bakeñisa ku fulalela Munn’a hae? Mulimu n’a mu ‘isize mwa lihalaupa’ la Babilona, ona mubuso o ne u tulile Asirya ye ne i isize Maisilaele mwa butanga ka 740 B.C.E. (Hosea 2:14) Kacwalo muta Jehova n’a felisize mubuso wa masika a’ lishumi, n’a si ka felisa bulikani bwa linyalo bwa n’a itamile ni mubuso wa Isilaele kaufela wa masika a’ 12. Mane Mulimu ha n’a tuhelezi Jerusalema kuli i sinyiwe ki Mababilona ka 607 B.C.E. ni ku tuhelela batu ba mwa Juda kuli ba hapiwe, n’a si ka felisa bulikani bwa mwa Mulao wa Mushe bo ne bu konisize Maisilaele ba masika a’ 12 ku ba mwa linyalo la swanisezo ni yena. Bulikani b’o ne bu felisizwe fela muta baeteleli ba Sijuda ne ba hanile Jesu Kreste ni ku mu bulaya ka 33 C.E.—Makolose 2:14.

Jehova U Kalimela Isilaele

12, 13. Ki manzwi mañi a butokwa a’ kwa Hosea 2:6-8, mi manzwi ao n’a talelelizwe cwañi ku Isilaele?

¹² Mulimu n’a kalimezi Isilaele kuli a “zwise buhule bwa hae,” kono yena n’a sa bata ku latelela linyazi za hae. (Hosea 2:2, 5) Jehova n’a ize: “Kabakaleo, bona! Ni ka tiba nzila ya hae ka lusitelo lwa mikakani, mi ni ka yaha lukwakwa kuli a si ke a fumana linzila za hae. Mi u ka latelela linyazi za hae, kono h’a na ku ba swala; u ka ba bata kono h’a na ku ba fumana. Cwale ki mo a ka li: Ni ka yema, ni kutele ku munn’a ka wa pili; kakuli ne ni iketa ku yena ku fita cwale. Kakuli n’a si ka lemuha kuli ki Na ya n’a mu fanga buloto, ni veine, ni oli, ni ku mu atiseza mali a silivera ni gauda, ili linto ze ba sebeleza Baale ka zona [kamba linto ze ne ba bupisize siswaniso sa Baale].”—Hosea 2:6-8.

¹³ Nihaike kuli Isilaele n’a batile tuso kwa macaba a n’a li “linyazi” za hae, ne ku si na nihaiba sicaba si li siñwi se ne si konile ku mu tusa. Nzila ya hae ne i tibilwe ka lusitelo lwa mikakani kuli macaba ao a si ke a mu tusa. Hamulaho wa ku ambekwa ki Maasirya ka lilimo ze talu, muleneñi wa hae wa Samaria wa tubiwa ka 740 B.C.E., mi mubuso wa masika a’ lishumi ne u si ka tomiwa hape. Ki bahapiwa ba Maisilaele ba sikai fela ba ne ba ka lemuha kuli lika ne li ze nde muta bokukululu ba bona ne ba sebelelize Jehova. Bomasiyaleti bao ne ba ka hana ku lapela Baale mi ne ba ka bata ku uncafaza bulikani bwa bona ni Jehova.

Ku Nyakisisa Drama ka Butungi

14. Ne ku tile cwañi kuli Hosea a kutisane ni Gomeri hape?

¹⁴ Kuli lu utwisise hande ka m’o ze ne li ezahezi mwa lubasi lwa Hosea ne li swaniseza silikani sa Isilaele ni Jehova, mu nyakisise manzwi a, a’ li: “[Muñ’a] Bupilo a li ku na: U kute,  u y’o nga, mi u late musali ya latwa ki mulikan’a hae, ya pila ka bubuki.” (Hosea 3:1) Hosea n’a mamezi taelo yeo ka ku lekulula Gomeri ku munna ya n’a pila ni yena. Ku zwa f’o, Hosea a kalimela musal’a hae kuli: “U ni yemele mo mazazi a mañata; u si ke wa pila ka buhule, u si ke wa fosa ni munna yo muñwi.” (Hosea 3:2, 3) Gomeri a utwa kalimelo yeo, mi Hosea a ba munn’a hae hape. Taba yeo ne i swana cwañi ni m’o Mulimu n’a ezelize sicaba sa Isilaele ni Juda?

15, 16. (a) Sicaba sa Mulimu se ne si kalimezwi ne si lukela ku ezañi kuli si shemubiwe ki yena? (b) Hosea 2:18 se i talelelizwe cwañi?

¹⁵ Lihapiwa za mwa Isilaele ni Juda ha ne ba li mwa butanga kwa Babilona, Mulimu n’a itusisize bapolofita ba hae ku ‘bulela ze ne li ka kolisa lipilu za bona.’ Kuli batu ba hae ba shemubiwe ki yena, ne ba lukela ku baka ni ku kutela ku Munn’a bona, sina mwa n’a kutezi Gomeri ku munn’a hae. F’ohe Jehova n’a ka nga sicaba sa hae se ne si swana sina musali ya kalimezwi, ku si nga mwa “lihalaupa” la Babilona ni ku si kutisa kwa Juda ni Jerusalema. (Hosea 2:14, 15) N’a talelelize sepiso yeo ka 537 B.C.E.

¹⁶ Mulimu hape n’a talelelize sepiso ye, ye li: “Mwa lizazi leo, ni ka ba swalisa bulikani ni lifolofolo za mwa naheñi, ni linyunywani za mwa lihalimu, ni ze zamaya ka mba fafasi; mi ni ka loba buta ni lilumo, ni zwise ndwa mwa naha, mi ni ba pilise mwa buiketo.” (Hosea 2:18) Bomasiyaleti ba Majuda ba ne ba kutezi kwa naha ya habo bona ne ba pilile mwa buiketo, ku si na ku saba folofolo. Bupolofita b’o ne bu talelelizwe hape ka 1919 C.E., muta bomasiyaleti ba Isilaele wa kwa moya ne ba lukuluzwi ku “Babilona yo mutuna,” yona kopano ya mwa lifasi kamukana ya bulapeli bwa buhata. Se ba pila mwa buiketo cwale mi se ba ikola bupilo mwa paradaisi ya kwa moya ni balikani ba bona ba ba na ni sepo ya ku pila ku ya ku ile fa lifasi-mubu. Ha ku na ba ba bonisa mikwa ya bufolofolo mwahal’a Bakreste ba niti bao.—Sinulo 14:8; Isaya 11:6-9; Magalata 6:16.

Mu Mamele Lituto Ze Lu Itutile

17-19. (a) Ki tulemeno tufi twa Mulimu to lu susuezwa ku likanyisa? (b) Lu swanela ku susuezwa cwañi ki sishemo ni mufelañeke wa Jehova?

¹⁷ Mulimu ki ya sishemo ni ya mufelañeke, mi kona mo lu swanela ku bela ni luna. Yeo ki tuto ye ñwi ye lu itutile mwa likauhanyo za makalelo za Hosea. (Hosea 1:6, 7; 2:23) Kalemeno ka Mulimu ka ku bata ku bonisa sishemo kwa Maisilaele ba ne ba bakile ka zamaelela ni manzwi a lishitanguti le li tahile ka moya wa Mulimu le li li: “Ya pata milatu ya hae h’a na ku bona mbuyoti; kono ya i bulela, mi a i bakela, u ka shemubiwa.” (Liproverbia 28:13) Hape baezalibi ba ba bakile ba kona ku omba-ombiwa ki manzwi a walisamu a’ li: “Sitabelo se si amuhelwa ki Mulimu, ki moya o lobehile;  wena Mulimu ha u nyenyi pilu ye lobehile, ye swabile.”—Samu 51:17.

¹⁸ Bupolofita bwa Hosea bu koñomeka mufelañeke ni sishemo sa Mulimu ye lu lapela. Ba bañwi niha ba keluha mwa linzila za hae ze lukile, b’a kona ku baka ni ku cinca. Haiba ba baka, Jehova wa ba amuhela. N’a shemubile batu ba ne ba bakile mwa sicaba sa Isilaele, ona sicaba s’a n’a itamile ni sona bulikani bo bu swana ni bwa mwa linyalo. Nihaike kuli ne ba si ka utwa Jehova mi ne ba ‘likile Ya-Kenile wa Isilaele, n’a na ni mukekecima mi a hupula kuli ki batu fela.’ (Samu 78:38-41) Mukekecima o cwalo u lukela ku lu susueza ku zwelapili ku zamaya ni Mulimu wa luna ya mufelañeke, Jehova.

¹⁹ Nihake kuli libi ze cwale ka bubulai, busholi, ni bubuki ne li atile hahulu mwa Isilaele, Jehova ‘n’a bulelezi Isilaele ze ne li ka kolisa pilu ya hae.’ (Hosea 2:14; 4:2) Lu lukela ku kolisa lipilu za luna ni ku tiisa silikani sa luna ni Jehova ha lu nze lu likanyisa sishemo ni mufelañeke wa hae. Kacwalo ha lu ipuzeñi kuli: ‘Ni kona cwañi ku likanyisa hande Jehova ka mo ni boniseza sishemo ni mufelañeke ku ba bañwi? Haiba Mukreste yo muñwi ya ni foselize u kupa swalelo, kana ni ya lata ku swalela sina Jehova?’—Samu 86:5.

20. Mu fe mutala o bonisa kuli lu lukela ku ba ni buikolwiso ka za sepo ye lu fiwa ki Mulimu.

²⁰ Mulimu u fa sepo ye tiile. Ka mutala, n’a sepisize kuli: “Ni ka mu kutiseza . . . musindi wa Akore ku ba munyako wa sepo.” (Hosea 2:15) Sicaba sa Jehova sa kwaikale se ne si swana sina musali ne si na ni sepo ye tiile ya ku kutiswa kwa naha ya habo sona, ili ko ne ku fumaneha “musindi wa Akore.” Ku talelezwa kwa sepiso yeo ka 537 B.C.E. ku lu fa mabaka a’ tiile a ku nyakalaliswa ki sepo ye lu fiwa ki Jehova.

21. Zibo i lu tusa cwañi ku zamaya ni Mulimu?

²¹ Kuli lu zwelepili ku zamaya ni Mulimu, lu lukela ku zwelapili ku ba ni zibo ya hae ni ku itusisa yona mwa bupilo bwa luna. Mwa Isilaele ne ku si na luli zibo ya Jehova. (Hosea 4:1, 6) Niteñi, ne ku na ni ba bañwi ba ne ba nga litaelo za Mulimu ka butuna, ba ne ba ezanga lika ka ku lumelelana ni zona, mi ne ba fumani limbuyoti ze ñata. Hosea ne li yo muñwi wa ku bona, ku beya cwalo ni ba bañwi b’a 7,000 ba ne ba si ka kubamela Baale mwa miteñi ya Elia. (1 Malena 19:18; Maroma 11:1-4) Ku itebuha litaelo za Mulimu ku ka lu tusa ku zwelapili ku zamaya ni yena.—Samu 119:66; Isaya 30:20, 21.

22. Lu lukela ku nga cwañi bukwenuheli?

²² Mulimu u libelela ba ba etelela batu ba hae ku ambuka bukwenuheli. Kono Hosea 5:1 i li: “A mu utwe taba ye, mina baprisita, mi ni mina ba ndu ya Isilaele mu teeleze; a mu ikokobeze ni mina ba ndu ya mulena! Katulo i taha ku mina; kakuli mu kile mwa ba siteo kwa Mizipa, mwa ba kanyandi ka ka yambile fa lilundu la Tabore.” Baeteleli ba bakwenuheli ne ba li siteo ni kanyandi kwa Maisilaele ka ku ba susueza ku lapela maswaniso. Lilundu la Tabore ni sibaka se ne si bizwa Mizipa ne li zona libaka za bulapeli bwa buhata.

23. Mu tusizwe cwañi ki ze lu itutile mwa likauhanyo 1 ku isa 5 za Hosea?

²³ Ze lu itutile mwa bupolofita bwa Hosea li lu bonisize kuli Jehova ki Mulimu ya sishemo ya fa sepo ni ku fuyaula ba ba mamela litaelo za hae ili ba ba hana bukwenuheli. Ka ku swana sina Maisilaele ba ne ba bakile, haike lu bate Jehova ni ku satalala ku mu tabisa kamita. (Hosea 5:15) Ka ku eza cwalo, lu ka kutula ze nde ni ku ba ni tabo ye tuna ni kozo ye fumanwa ki batu kaufela ba ba zamaya ni Mulimu ka ku sepahala.—Samu 100:2; Mafilipi 4:6, 7.

[Litaluso za kwatasi]

Ne Mu Ka Alaba Cwañi?

• Linyalo la Hosea ni Gomeri ne li swanisezañi?

• Ki kabakalañi Jehova ha n’a zekisize Isilaele?

• Ki sifi sisupo se mu tabezi hahulu ku ze mu itutile mwa likauhanyo 1 ku isa 5 za Hosea?

[Lipuzo za Tuto]

[Siswaniso se si fa likepe 18]

Kana mwa ziba ya swanisezwa ki musal’a Hosea?

[Siswaniso se si fa likepe 19]

Batu ba mwa Samaria ne ba hapilwe ki Maasirya ka 740 B.C.E.

[Siswaniso se si fa likepe 20]

Sicaba se si tabile si kutela kwa naha ya habo sona

Ry