Linzwi la Jehova Ki Le Li Pila

Ze Zwile Mubano mwa Buka ya Makolonika Ya Bubeli

KWA makalelo a buka ya Bibele ya Makolonika ya Bubeli, Salumoni u busa sina mulena wa Isilaele. Buka ye i ungula ka taelo ya Mulena Sirusi wa Peresia kwa Majuda ba ne ba li lihapwa mwa Babilona ye li: “[Muñ’a Bupilo] u ni file kuli ni mu yahele Ndu mwa Jerusalema, mwa naha ya Juda. Ku mina, mutu ni mutu wa sicaba sa hae kaufela, [Muñ’a] Bupilo Mulimu wa hae a be ni yena, a funduke, a zamaye [kwa Jerusalema].” (2 Makolonika 36:23) Muprisita Ezira n’a felize ku ñola buka yeo ka 460 B.C.E., mi i nyakisisa litaba ze ne ezahezi ka lilimo ze 500—ku kala 1037 B.C.E. ku isa 537 B.C.E.

Taelo ya Sirusi yeo i konahalisa Majuda ku kutela kwa Jerusalema ku yo kalisa sinca bulapeli bwa Jehova. Kono lilimo ze ñata ze ne ba li mwa butanga ne li ba tiselize manyando. Bahapiwa bao ba ba kutela habo bona ha ba zibi simuluho ya bona. Buka ya Makolonika ya Bubeli i ba bonisa ka bukuswani ze ne ezahezi mwa puso ya malena ba lusika lwa Davida. Litaba ze fumaneha mwa buka ye hape ki za butokwa hahulu ku luna kakuli li koñomeka limbuyoti ze zwa mwa ku utwa Mulimu wa niti ni ze maswe ze zwa mwa ku sa mu utwa.

MULENA U YAHELA JEHOVA NDU

(2 Makolonika 1:1–9:31)

Jehova u fa Salumoni za n’a kupile, ili butali ni zibo, ni ku mu ekeleza kwateñi sifumu ni ku kutekiwa. Mulena u yahela Jehova ndu ye nde mwa Jerusalema, mi batu ba ‘tabile ni ku wabelwa mwa lipilu.’ (2 Makolonika 7:10) Salumoni cwale u ba mulena ya “fita . . . malena kaufela ba mwa lifasi . . . kwa bufumu ni butali.”—2 Makolonika 9:22.

Hamulaho wa ku busa Isilaele ka lilimo ze 40, Salumoni ‘a lobala ku bondat’ahe, mi Roboami mwan’a hae a mu yola fa bulena.’ (2 Makolonika 9:31) Ezira h’a ñoli litaba za m’o Salumoni a siyela bulapeli bwa niti. Mafosisa fela a ñozwi ka za mulena ki a ku ikungela lipizi ze ñata kwa Egepita ni za ku nyala mwan’a Faro. Kacwalo Ezira u bonisa fela ze nde ze ne ezahezi.

 Lipuzo Za mwa Mañolo Za Alabiwa:

2:14—Ki kabakalañi lusika lwa sikwala lo lu talusizwe mwa timana ye ha lu shutana ni lo lu kwa 1 Malena 7:14? Buka ya Malena ya pili i bonisa kuli bom’ahe sikwala ne li “musali wa mbelwa wa lusika lwa Nafetali” kakuli n’a nyezwi ku munna ya n’a simuluha mwa lusika lo. Kono yena musali yo n’a simuluha mwa lusika lwa Dani. Munn’a hae h’a sa shwile, n’a nyezwi ku munna wa mwa Tire, mi sikwala yo a pepwa.

2:18; 8:10—Litimana ze li bonisa kuli palo ya manduna ba ne ba okamela musebezi ni bokapitao ne li ba 3,600 ni 250, kono 1 Malena 5:16; 9:23 i bonisa kuli ne li ba 3,300 ni 550. Ki kabakalañi lipalo ze ha li shutana? Ku bonahala kuli lipalo ze za shutana bakeñisa mo ba alulezwi manduna bao. Mwendi buka ya Makolonika ya bubeli i ketahanya batu ba ba si Maisilaele ba 3,600 kwa Manduna ba Maisilaele ba 250, hailif’o liñolo la Malena la Pili li ketahanya bokapitao ba 3,300 kwa manduna ba ne ba okamela musebezi ba 550. Kono sisupo sa butokwa ki sa kuli palo ya manduna ba ne ba okamezi musebezi ne li 3,850.

4:2-4—Ki kabakalañi maswaniso a lipulu ha n’a itusisizwe kwa ku yaha matomelo a lisa la kopa? Mwa Mañolo, lipulu ki sisupo sa m’ata. (Ezekiele 1:10; Sinulo 4:6, 7) Ku itusisa maswaniso a lipulu ne ku swanela kakuli lipulu ze 12 za kopa ne li ona matomelo a “lisa” le li tuna le ne li eza litani ze 30 kwa bukiti. Ku betwa kwa lipulu ze ne itusisizwe kwa mulelo wo n’e si ku loba mulao wa bubeli wo ne u hanisa ku ikezeza siswaniso sa ku lapela.—Exoda 20:4, 5.

4:5—Lisa la kopa ne li kona ku buluka mezi a kuma kai? Ha ne li talanga ne li kona ku buluka mezi a eza mahemele a mitiyo ye eza 3,000, kamba magaloni a 17,400. Kono mwendi mezi a n’a bulukiwanga mwateñi n’a eza magaloni a 11,600. Liñolo la 1 Malena 7:26 li bulela kuli: “Mezi a [mwa lisa] n’a likana ni mitiyo ya mahemele ye eza 2,000 [ili magaloni a 11,600].”

5:4, 5, 10—Ki libyana mañi za mwa tabernakele ya kale ze ne t’o itusiswa mwa tempele ya Salumoni? Sibyana fela se ne si ngilwe mwa tende ya kale ya kopano ni ku t’o bulukwa mwa tempele ya Salumoni ne li Aleka. Tempele ha se i yahilwe, tabernakele ne i z’o ngiwa kwa Gibioni ni ku iswa kwa Jerusalema mi ku bonahala kuli ne i zo bulukiwa teñi k’o.—2 Makolonika 1:3, 4.

Ze Lu Ituta:

1:11, 12. Kupo ya Salumoni ne i kolwisize Jehova kuli mulena za n’a bata hahulu ki ku ba ni zibo ni butali. Kacwalo litapelo za luna ku Mulimu li patulula ze mwa lipilu za luna. Lu ka eza ka butali haiba lu tatuba litapelo za luna.

6:4. Ku itebuha hahulu sishemo ni bunde bwa Jehova ku swanela ku lu susueza ku mu lumbeka, ili ku eza cwalo ka lilato ni ka buitumelo.

6:18-21. Nihaike kuli Mulimu h’a koni ku ba mwa miyaho-yaho fela, tempele ne li yona pita ya bulapeli bwa Jehova. Kacenu Mandu a Mubuso a Lipaki za Jehova mwa lilalanda ki zona lipita za bulapeli bwa niti.

6:19, 22, 32. Jehova n’a utwile litapelo za batu kaufela ili ku kalela ku mulena ku isa ku yo munyinyani mwa sicaba mane ni muzwahule ya n’a mu lapela ha buniti. *—Samu 65:2.

MUNDANDWE WA MALENA MWA LUSIKA LWA DAVIDA

(2 Makolonika 10:1–36:23)

Mubuso wa Isilaele u aluhanyizwe habeli ili mubuso wa kwa mutulo wa masika a lishumi ni mubuso wa kwa mboela wa masika a mabeli a Juda ni Benjamine. Baprisita ni Malivi ba mwa Isilaele ba yemela mwan’a Salumoni,  Roboami, mulena wa mubuso wa kwa mboela wa masika a mabeli ku fita ku yemela mubuso wa kwa mutulo wa masika a lishumi. Ba bonisa kuli ba lumela hahulu lisepiso za Jehova ku Davida za kuli u ka fuyaula puso ya bana ba hae. Hamulaho fela wa lilimo ze fitelela 30 ku zwa fo i felezwa tempele, libyana kaufela ze ne li mwateñi ne li ngilwe.

Kwa malena ba 19 ba ne ba yolile mulena Roboami, baketalizoho ne ba sepahalile, ba balalu ne ba sapahalile kono hamulaho wa nako ne ba si ka sepahala, mi a li muñwi ku bona n’a cincize mupilelo wa hae o maswe. Malena ba bañwi kaufela ne ba ezize ze maswe fapil’a Jehova. * Misebezi ya malena baketalizoho ba ne ba sepile Jehova i koñomekilwe. Litaba za Ezekiasi za ku kutisa lisebelezo za kwa tempele ni za Josiasi za ku lukisa Paseka ye tuna li swanela ku ba ze ne susuelize hahulu Majuda ba ne ba bata ku toma sinca bulapeli bwa Jehova mwa Jerusalema.

Lipuzo Za mwa Mañolo Za Alabiwa:

13:5—Pulelo ye li “bulikani bwa lizwai” i talusañi? Bakeñisa kuli lizwai li bukeleza lico kuli li si ke za bola, ne li swaniseza ku inelela kamba ku sa cinca kwa lika. Kacwalo pulelo ya kuli “bulikani bwa lizwai,” i talusa tumelelano ye tiile.

14:2-5; 15:17—Kana Mulena Asa n’a felize “mabaka a’ lumbile” kaufela ona? Ku bonahala kuli n’a si ka feza kaufela ona. Mwendi Asa n’a zwisize fela mabaka a lumbile ko ne ku lapelelwa milimu ya buhata isiñi ko ne ku lapelelwa Jehova. Kamba mwendi mabaka a lumbile n’a yahilwe hape kwa mafelelezo a puso ya Asa, ili a n’a zusizwe ki mwan’a hae Josafati. Mane mabaka a lumbile ao n’a si ka zusiwa kaufela ona nihaiba mwa puso ya Josafati.—2 Makolonika 17:5, 6; 20:31-33.

15:9; 34:6—Lusika lwa Simioni ne lu fumaneha kai mubuso wa Isilaele ha ne u abilwe? Bakeñisa kuli lusika lwa Simioni ne lu filwe lifa la libaka ze ñwi ze ne fumaneha mwa Juda, lusika l’o ne lu fumaneha mwa mubuso wa Juda ni wa Benjamine. (Joshua 19:1) Kono haili ka za bulapeli ni za malen’a bona, lusika lwa Simioni ne lu swalisani ni mubuso wa kwa mutulo. (1 Malena 11:30-33; 12:20-24) Kacwalo lusika lwa Simioni ne lu balelwa kwa mubuso wa masika a lishumi.

35:3—Josiasi n’a ngile kai Aleka ye kenile ye ne tisizwe mwa tempele? Ibe kuli Aleka n’e ngilwe kale ki yo muñwi wa malena ba ba maswe kamba n’e ngilwe ki Josiasi kuli i babalelwe mwahal’a nako ye n’e sweli ku lukiswa tempele, Bibele ha ku na se i bonisa. Taba fela ye ama kwa Aleka hamulaho wa puso ya Salumoni ki muta Josiasi n’a i tisize mwa tempele.

Ze Lu Ituta:

13:13-18; 14:11, 12; 32:9-23. Lu ituta tuto ya butokwa luli ya ku itinga ku Jehova!

16:1-5, 7; 18:1-3, 28-32; 21:4-6; 22:10-12; 28:16-22. Ku eza litumelelano ni bazwahule kamba ba ba si balumeli ku kona ku tisa ze maswe. Lu eza ka butali ka ku ambuka ku swalisana ni lifasi.—Joani 17:14, 16; Jakobo 4:4.

16:7-12; 26:16-21; 32:25, 26. Buikuhumuso ne bu tahisize kuli Mulena Asa a inuneke mwa lilimo za mafelelezo za puso ya hae. Buikuhumuso ne bu tahisize kuli Oziasi a kokobezwe. Ezekiasi n’a ezize lika ka bukuba mi mwendi mane n’a ikuhumusize ha n’a bonisize linumwana za Babilona bufumu bwa hae. (Isaya 39:1-7) Bibele i lemusa kuli “buikuhumuso bu zamaya shandauko kwapili, mi ku izinika ku isa kwa ku wa.”—Liproverbia 16:18.

16:9. Jehova u tusanga ba ba mu file lipilu za bona kaufela zona, mi u tabela ku itusisa m’ata a hae kuli a ba tuse.

18:12, 13, 23, 24, 27. Sina Mikaya, lu swanela ku ba ni bundume ha lu bulela za Jehova ni milelo ya hae.

19:1-3. Jehova u talimanga bunde bo bu mwa lipilu za luna niha lu ezanga lika ze sa mu tabisi fokuñwi.

 20:1-28. Lwa kona ku sepa kuli Jehova u ka tahisa kuli lu mu fumane ha lu itahisa ku yena kuli a lu etelele.—Liproverbia 15:29.

20:17. Sina batu ba mwa Juda ha ne ba sepile hahulu Jehova ku fita ku isepa ili bona, ni luna lu swanela ku sepa hahulu Jehova, mi ha lu swaneli ku itinga fa m’ata a luna. Lu swanela ku yemela hahulu Mubuso wa hae. Mi Jehova u ka lu pilisa.

24:17-19; 25:14. Ku lapela milimu ne ku swasize Joasi ni mwan’a hae Amazia. Nihaiba kacenu, ku lapela milimu kwa kona ku lu swasa, sihulu haiba ku taha ka takazo ya ku lata sifumu kamba ku lata hahulu naha.—Makolose 3:5; Sinulo 13:4.

32:6, 7. Ni luna lu tokwa ku ba ni bundume ha lu ‘swala lilwaniso kaufela za Mulimu’ ni ku zwelapili ku lwana ndwa ya kwa moya.—Maefese 6:11-18.

33:2-9, 12, 13, 15, 16. Mutu u bonisa ku baka ko ku buniti ka ku sa kutela ku eza bumaswe ni ku zwelapili ku lika ka t’ata ku eza ze lukile. Bakeñisa ku baka ko ku buniti, nihaiba mutu ya ezize mafosisa sina Mulena Manase wa kona ku shemubiwa ki Jehova.

34:1-3. Ze ne ezahezi kwa bwanana ha li swaneli ku lu paleliswa ku fita fa ku ziba Mulimu ni ku mu sebeleza. Josiasi n’a fitile fa ku susuezwa hahulu ha n’a sa li mwanana mwendi bakeñisa kukw’a hae Manase ya n’a bakile. Mi ku si na taba kuli Josiasi n’a susuelizwe kiñi luli, ne ku zwile ze nde mwateñi. Kwa kona ku ba cwalo ni ku luna.

36:15-17. Jehova u na ni makeke ni pilu-telele. Kono makeke ni pilu-telele ya hae li na ni maciñekelo. Batu ba swanela ku amuhela musebezi wa ku kutaza Mubuso kuli ba t’o punyuha muta Jehova a ka felisa muinelo o maswe wa linto wo.

36:17, 22, 23. Kamita Linzwi la Jehova la talelezwanga.—1 Malena 9:7, 8; Jeremia 25:9-11.

Ku Susuezwa ku Nga Muhato Ki Buka

Liñolo la 2 Makolonika 34:33 li bulela kuli: “Josiasi kih’a zwisa ze masila kaufela za mwa manaha kaufela a’ luwilwe ki bana ba Isilaele, mi a hapeleza kaufela ba ba ne ba fumanwi mwa Isilaele kuli ba sebeleze [Muñ’a] Bupilo Mulimu wa bona.” Kiñi ze ne susuelize Josiasi kuli a eze cwalo? Muta muñoli Shafani n’a tisize buka ye ne fumanwi ya Mulao wa Jehova ku Mulena Josiasi, mulena n’a laezi kuli i baliwe ka ku tumuswa. Josiasi n’a susuelizwe hahulu ki litaba za n’a utwile kuli mane n’a zwiselizepili bulapeli bo bu kenile ka tukufalelo mwa bupilo bwa hae kaufela.

Ku no balanga Linzwi la Mulimu ni ku no yeyanga ze lu bala kwa kona ku lu susueza hahulu luli. Ku si na ku kakanya, litaba za malena ba lusika lwa Davida li lu susueza ku likanyisa mitala ya ba ne ba sepile Jehova ni ku ambuka muzamao wa ba ne ba si ka eza cwalo. Buka ya Makolonika ya Bubeli i lu susumeza kuli lu sebeleze Mulimu wa niti ka tukufalelo ni ku zwelapili ku sepahala ku yena. Ha ku na puzo kuli litaba ze mwateñi ki ze pila ni ze na ni m’ata.—Maheberu 4:12.

[Litaluso za kwatasi]

[Siswaniso se si fa likepe 18]

Kana mwa ziba libaka maswaniso a lipulu ha n’a itusisizwe kwa ku yaha matomelo a lisa la kopa?

[Maswaniso a fa likepe 21]

Niha n’a si ka tusiwa hahulu ha n’a li mwanana, Josiasi n’a fitile fa ku sepahala ku Jehova