Ye Ki Yona Nako ya ku Nga Muhato
Ye Ki Yona Nako ya ku Nga Muhato
“Mu k’a nga nako ye kuma kai inze mu tozeza kafa ni kafa?”—1 MALENA 18:21.
1. Ki ifi shutano ye mwahal’a nako ye ni linako za kwamulaho?
KANA mwa lumela kuli Jehova ki yena Mulimu a nosi wa niti? Mi kana mwa lumela kuli bupolofita bwa Bibele bu bonisa kuli a ki ona “mazazi a maungulelo” a muinelo o maswe wa Satani? (2 Timotea 3:1) Haiba mwa lumela cwalo, u zibe mwa utwisisa luli kuli ye ki yona nako yeo batu ba tokwa ku nga muhato ku fita nako ifi kamba ifi ya kwamulaho. Kwa li ku ba ku be ni palo ye tuna cwalo ya batu ba ba mwa lubeta.
2. Kiñi ze ne ezahala mwa mubuso wa Isilaele wa masika a lishumi mwa puso ya Mulena Akabe?
2 Mwa ma-900 B.C.E., sicaba sa Isilaele ne si tokwa ku nga muhato wa butokwa. Ne ku na ni puzo ya kuli ki mañi ye ne ba ka sebeleza? Mulena Akabe ka ku cowezwa ki Jezabele, yena musal’a hae wa muhedeni, a zwisezapili bulapeli bwa Baale mwa mubuso wa Isilaele wa masika a lishumi. Baale ne li mulimu wa lukau ya na twi na swanela ku nelisa pula ni ku tisa kutulo ye tuna. Balapeli ba bañata ba Baale ne ba kana ba tubetile siswaniso sa mulimu wa bona kamba ku si kubamela. Kuli ba pepeze Baale ku fuyaula licalo ni limunanu za bona, balapeli ba Baale ne ba yanga kwa mikiti ya ku eza tobali ni mahule ba kwa tempele. Hape ne ba na ni mukwa wa ku itabakanga litipa fa mubili ku fitela mali a ngonga.—1 Malena 18:28.
3. Bulapeli bwa Baale ne bu tisize kuli batu ba Mulimu ba ezeñi?
3 Ne ku na ni Maisilaele ba ne ba siyezi ba ba bat’o eza 7,000 ba ne ba hanile ku ikenya mwa bulapeli bo bu cwalo bwa maswaniso, ni buozwa, ni mifilifili. (1 Malena 19:18) Ne ba kumalezi kwa bulikani bwa bona bo ne ba itamile ni Jehova Mulimu, mi ne ba nyandiswa kabakala taba yeo. Ka mutala, Muoli Jezabele na bulaile bapolofita ba bañata ba Jehova. (1 Malena 18:4, 13) Bakeñisa miliko yeo, buñata bwa Maisilaele ne ba kalile ku zwaka bulapeli, ili ku lika ku tabisa Jehova ni Baale ka nako ye swana. Kono Muisilaele ya na fulalela Jehova ni ku kalisa ku lapela mulimu wa buhata ne li mukwenuheli. Jehova na sepisize ku fuyaula Maisilaele ha ne ba ka mu lata ni ku mamela milao ya hae. Kono na ba lemusize kuli ha ne ba ka palelwa ku sebeleza fela yena a nosi ne ba ka timezwa.—Deuteronoma 5:6-10; 28:15, 63.
4. Jesu ni baapositola ba hae ne ba polofitile kuli ku ka ezahalañi kwa Bakreste, mi taba yeo i talelelizwe cwañi?
4 Ni kacenu ku ezahala nto ye swana mwa Krestendomu. Balapeli ba likeleke ba ikunga ku ba Bakreste, kono mazazi a bona a lipumulo, mikwa ya bona, ni litumelo za bona li lwanisana ni ze i luta Bibele. Baluti ba Krestendomu ba etelezi ku nyandiswa kwa Lipaki za Jehova sina mwa na ezelize Jezabele. Baluti bao hape ba yemezi lindwa ka nako ye telele mi kacwalo ki bona ba ba lwezi mulatu wa mafu a balapeli ba bañata-ñata ba ba bulailwe. Bibele i biza mukwa wa bulapeli wo wa ku swalisana ni mibuso ya lifasi, kuli ki buhule bwa kwa moya. (Sinulo 18:2, 3) Hape Krestendomu sa tuhelela hahulu buhule ka sibili, mane nihaiba bo bu eziwa ki baluti mwa likeleke. Jesu Kreste ni baapositola ba hae ne ba polofitile kale za bukwenuheli tuna bo. (Mateu 13:36-43; Likezo 20:29, 30; 2 Pitrosi 2:1, 2) Kiñi ze ka ezahala kwa mafelelezo kwa balateleli ba Krestendomu ba ba fitelela 1 bilioni? Mi balapeli ba Jehova ba na ni buikalabelo mañi kwa neku la bona batu bao ni ba bañwi kaufela ba ba yauluzwi ki bulapeli bwa buhata? Lu ka fumana likalabo ze nepahezi ha lu ka nyakisisa likezahalo ze ne tisize kuli bulapeli bwa Baale bu tanyelwe mwa Isilaele.—2 Malena 10:28.
Lilato la Mulimu kwa Batu Ba Hae Ba Ba Keluhile
5. Jehova na bonisize cwañi lilato kwa batu ba hae ba ba keluhile?
5 Jehova Mulimu ha tabeli ku ota ba ba palezwi ku sepahala ku yena. Ka ku ba Ndate ya lilato, Jehova u bata kuli ba ba maswe kaufela ba bake ni ku sikuluhela ku yena. (Ezekiele 18:32; 2 Pitrosi 3:9) Jehova na bonisize cwalo ka ku itusisa bapolofita ba bañata mwa miteñi ya Akabe ni Jezabele kuli ba lemuse batu ba hae ze ka ezahala bakeñisa bulapeli bwa Baale. Yo muñwi wa bapolofita bao ne li Elia. Hamulaho wa linanga le lituna, le ne li polofitilwe, Elia a bulelela Mulena Akabe kuli a kubukanyeze Maisilaele ni bapolofita ba Baale fa lilundu la Karmele.—1 Malena 18:1, 19.
6, 7. (a) Elia na patuluzi cwañi butata luli bo ne bu tisa bukwenuheli kwa Maisilaele? (b) Kiñi ze ne ba ezize bapolofita ba Baale? (c) Elia yena na ezizeñi?
6 Mukopano wo ne u ezelizwe fa sibaka sa aletare ya Jehova ye ne “tubilwe,” mwendi ka ku bata ku tabisa Jezabele. (1 Malena 18:30) Ka bumai Maisilaele ba ne ba tile ne ba sa zibi hande kuli ki mañi luli ya na kona ku nelisa pula ye ne tokwahala hahulu—Jehova kamba Baale. Ne ku tile bapolofita ba Baale ba 450, mi Elia ne li yena fela mupolofita ya na yemela Jehova. Elia a patulula butata luli bo ne bu kataza sicaba, a li: “Mu k’anga nako ye kuma kai inze mu tozeza kafa ni kafa?” Mi cwale kihona a bulela ka ku nonga a li: “[Muñ’a] Bupilo haiba ki Yena Mulimu, ibe Yena ye mu latelela; haiba ki Baale, mu latelele yena.” Kuli a susumeze Maisilaele ba ne ba tozeza kafa ni kafa ku lapela fela Jehova a nosi, Elia a kupa kuli ku eziwe tatubo ye ka bonisa kuli Mulimu wa niti ki mañi. Lipoho ze peli za matabelo ne li na ni ku bulaiwa, ye ñwi ne i ka tabelwa Jehova mi ye ñwi ne i ka tabelwa Baale. Mulimu wa niti na ka cisa sitabelo sa hae ka mulilo. Bapolofita ba Baale ba lukisa sitabelo sa bona, mi kwa fita lihora inze ba li: “Mawe Baale, u lu utwe!” Elia ha kalisa ku ba seha, ba itabaka litipa ku fitela mali a ngonga, mi ba huweleza ka t’ata. Kono ne ba si ka alabiwa.—1 Malena 18:21, 26-29.
7 Cwale ne se li nako ya Elia. A kala ka ku lukisa aletare ya Jehova mi a beya nama ya poho fa aletare yeo. Kihona a laela kuli ku selwe mezi fa sitabelo. Kwa selwa mezi halalu ku fitela mukokolombwa o potolohile aletare u tala mezi. Cwale Elia a lapela a li: “Wena [Muñ’a] Bupilo Mulimu wa Abrahama ni Isaka ni Isilaele, ku zibahale kacenu kuli ki Wena Mulimu wa Isilaele, ni kuli ki na mutang’a hao, mi ha ni ezize linto zeo kaufela ki ku laelwa ki Wena. U ni utwe, [Muñ’a] Bupilo, mawe, u ni utwe, kuli sicaba se, si zibe kuli Wena [Muñ’a] Bupilo, ki Wena Mulimu ni kuli ki wena ya sikuluzi lipilu za bona hape.”—1 Malena 18:30-37.
8. Mulimu na alabile cwañi tapelo ya Elia, mi ki muhato mañi wa na ngile mupolofita Elia?
8 Mulimu wa niti a alaba ka ku cisa sitabelo, ku ngelela ni yona aletare ka sibili, ka mulilo o zwa kwa lihalimu. Mulilo wo mane wa omisa ni mezi a mwa mukokolombwa o potolohile aletare! Mu nahane mo ne ba ikutwezi Maisilaele. Sicaba “sa wela fafasi ka lipata, sa li: [Muñ’a] Bupilo ki Yena Mulimu! [Muñ’a] Bupilo ki Yena Mulimu!” Elia cwale a nga muhato o muñwi. A laela Maisilaele a li: “A mu swale bapolofita ba Baale, ku si ke kwa banda ni wa lubandangoti.” Bapolofita ba Baale kaufel’a bona ba 450 ne ba bulaezwi kwa njetumuko ya lilundu la Karmele.—1 Malena 18:38-40.
9. Balapeli ba niti ne ba sa li mwa tiko ifi?
9 Ka lona lizazi le li ipitezi leo, Jehova a nelisa pula ya pili hamulaho wa lilimo ze talu ni licika! (Jakobo 5:17, 18) Mu nahane fela ze ne ba ikambota Maisilaele ha ne ba kutela kwa mandu; Jehova na iponahalize kuli ki yena Mulimu wa niti. Kono balapeli ba Baale ne ba si ka kutela mwamulaho. Jezabele a zwelapili ku nyandisa batanga ba Jehova. (1 Malena 19:1, 2; 21:11-16) Kacwalo batu ba Mulimu ne ba sa li mwa tiko hape. Kana ne ba ka fumanwa kuli ba lapela fela Jehova a nosi muta lizazi la katulo ya balapeli ba Baale li fita?
Mu Nge Muhato Cwale
10. (a) Ki nto mañi ye ba nze ba eza Bakreste ba ba tozizwe mwa miteñi ye? (b) Ku talusañi ku mamela mulao o kwa Sinulo 18:4?
10 Mwa miteñi ye, Bakreste ba ba tozizwe ba petile musebezi o swana ni wa Elia. Ka ku kutaza ni ka ku abela libuka, ba lemusize batu ba macaba kaufela—ibe ba ba mwa Krestendomu ni ba sili fela—ka za kozi ye ka taeka bulapeli bwa buhata. Kabakalelo bolule-lule ba ngile muhato wa ku zwa mwa bulapeli bwa buhata. Ba neezi bupilo bwa bona ku Jehova mi ki balutiwa ba Jesu Kreste ba ba kolobelizwe. Ba utwile taelo ya Mulimu ye tokwa muhato wa ka bubebe ye ama bulapeli bwa buhata, ye li: “A mu zwe ku yena mina sicaba sa ka, kuli mu si ke mwa ba ni taba ni libi za hae, mi mwa amuhela kwa likozi za hae.”—Sinulo 18:4.
11. Mutu u tokwa ku ezañi kuli a katelwe ki Jehova?
11 Bolule-lule ba bañwi nihaike kuli ba tabezi lushango lwa Bibele lo lu shaelwa ki Lipaki za Jehova, ha ba zibi hande ze ba swanela ku eza. Ba bañwi ba bona ba tahanga ka siwela kwa mikopano ya Sikreste, inge cwalo kwa kupuzo ya Mulalelo wa Mulena kamba kwa likalulo ze ñwi za mukopano wa sikiliti. Lu susueza ba ba cwalo kaufela kuli ba nyakisise ka tokomelo manzwi a Elia a’ li: “Mu ta iketela lili ye mu swanezi ku sebeleza?” (1 Malena 18:21, Bibele ye Kenile, hatiso ya 1984) Ku fita ku liyeha-liyeha ba tokwa ku nga muhato cwale ni ku eza ka t’ata kuli ba fite fa ku ba batanga ba Jehova ba ba ineezi ni ku kolobezwa. Kona fo ku itingile sepo ya bona ya ku pila ku ya ku ile!—2 Matesalonika 1:6-9.
12. Bakreste ba bañwi ba ba kolobelizwe ba wezi mwa mukoti ufi, mi ba swanela ku ezañi?
12 Ka bumai Bakreste ba bañwi ba ba kolobelizwe ha ba sa li ba kamita kamba se ba fokola mwa ku lapela kwa bona. (Maheberu 10:23-25; 13:15, 16) Ba bañwi ha ba sa na tukufalelo ye ne ba na ni yona kabakala ku saba ku nyandiswa, kamba lipilaelo za bupilo, kamba takazo ya ku fuma, kamba minyaka. Jesu na lemusize kuli zona lika zeo ne li ka sitatalisa, ku pukutisa, ni ku swasa balateleli ba hae ba bañwi. (Mateu 10:28-33; 13:20-22; Luka 12:22-31; 21:34-36) Ku fita ku ‘tozeza kafa ni kafa,’ sina mo ne ba ezelize Maisilaele, batu bao ba swanela ku ‘tukufalelwa ni ku baka’ ka ku nga muhato wa ku pila ka buineelo bo ne ba ezize ku Mulimu.—Sinulo 3:15-19.
Ku Wa kwa ka Sipundumukela kwa Bulapeli bwa Buhata
13. Mu taluse mo ne ku inezi mwa Isilaele Jehu ha tozwa ku ba mulena.
13 Libaka batu ha ba tokwa ku nga muhato ka putako cwale li patululwa ki taba ya ze ne ezahezi mwa Isilaele ha se ku fitile lilimo ze bat’o eza 18 ku zwa fo i wisezwa likamba taba ya kuli Mulimu ki mañi fa lilundu la Karmele. Lizazi la Jehova la ku lwanisa bulapeli bwa Baale ne li tile ka sipundumukela mwahal’a nako ya bukombwa bwa Elisha ya na yolile Elia. Jorami mwan’a Mulena Akabe na busa mwa Isilaele, mi Jezabele mahe mulena Jorami na sa pila. Elisha kwa mukunda a luma mutang’a hae ku yo toza Jehu mueteleli wa limpi za Isilaele kuli a be mulena yo munca. Ka nako yeo, Jehu na li kwa Ramoti-Giliadi kwa upa wa Jordani, kwa na etelezi ndwa ya na lwana ni lila za Isilaele. Mulena Jorami na li kwa Jizireele mwa musindi o li bukaufi ni Megido, kwa na kulisa litombo za na holofezi kwa ndwa.—2 Malena 8:29–9:4.
14, 15. Ki musebezi mañi wa na filwe Jehu, mi na ezize cwañi?
14 Jehova na laezi Jehu cwana: “U ka bulaya ba ndu ya Akabe mulen’a hao, kuli ni likanyise Jezabele, ya suluzi mali a bapolofita, batanga ba ka, ni mali kaufela a batanga ba [Muñ’a] Bupilo. Ba ndu ya Akabe kaufela ba ka yundelela. . . . Haili Jezabele, linja li ka mu cela mwa sisa sa Jizireele, ku si na ya ka mu pumbeka.”—2 Malena 9:7-10.
15 Jehu ne li mutu ya sa liyehi. Kapili-pili a pahama mwa koloi ya hae ni ku i matisa ka lubilo ku liba kwa Jizireele. Mulibeleli wa mwa Jizireele a lemuha mumatisezo wa Jehu mi a ñusa Mulena Jorami, mi Jorami a pahama mwa koloi ya hae mi a yo patoka muzamaisi wa hae wa limpi. Ha ba yo kopana, Jorami a buza a li: “Jehu, kikuli u zamaya ka kozo?” Jehu yena a mu fetula a li: “Kozo i ka zwa kakai, buhule bwa m’aho Jezabele, ni buloi bwa hae bo buñata ha bu nze bu li teñi?” Mi cwale Mulena Jorami ha na li a ñwehe, Jehu a kwaula buta bwa hae mi a bulaya Jorami ka lisho le ne li izo mu taba kwa pilu.—2 Malena 9:17-24.
16. (a) Ki muinelo mañi o ne li ipumani ku ona likombwa za Jezabele ka sipundumukela? (b) Manzwi a na bulezi Jehova ka za Jezabele na talelelizwe cwañi?
16 Kapili-pili Jehu a matela mwa muleneñi ka koloi ya hae. Jezabele ya na ikabisize maswe ha ukumela mwa lihaulo a talima Jehu ka ku mu bemba. Kono Jehu a icanganisa mi a kupa tuso a li: “Ki mañi ya ni yemela, ki mañi?” Likombwa za Jezabele cwale ne li tokwa ku nga muhato. Likombwa ze peli kamba ze talu za nangela mwa lihaulo. Mi honaf’o za telwa ki tiko ya busepahali bwa zona. Kakuli Jehu a li laela kuli: “Mu mu nepele fafasi.” Za mu nepela fafasi mi a wela mwa nzila, mwa na hatikezwi ki lipizi ni koloi ya Jehu. Kacwalo mucowezi wa bulapeli bwa Baale mwa Isilaele a timezwa ka mo ne ku swanelehela. A si ka yo bulukiwa kale, linja ne se li felize ku ca nama ya hae sina fela mo ne ku polofitezwi.—2 Malena 9:30-37.
17. Katulo ya Mulimu ya ku timeza Jezabele i swanela ku tiisa tumelo ya luna kwa kezahalo mañi ye taha?
17 Ona cwalo kona mo ku ka mbwetukiseza ha ku ka timezwa lihule la swanisezo le li bizwa “Babilona yo mutuna.” Lihule leo li yemela bulapeli kaufela bwa buhata mwa lifasi la Satani, bo ne bu kalezi mwa muleneñi wa kale wa Babilona. Bulapeli bwa buhata ha se bu yundisizwe, Jehova Mulimu u ka fetuhela kwa batu ba ba siyezi ba kalulo ya lifasi la Satani. Ni bona bao ba ka timezwa kuli cwale ku tahe lifasi le linca la ku luka.—Sinulo 17:3-6; 19:19-21; 21:1-4.
18. Ne ku ezaheziñi kwa balapeli ba Baale mwa Isilaele hasamulaho wa lifu la Jezabele?
18 Hasamulaho wa lifu la Jezabele, Mulena Jehu kapili-pili a timeza kaufela ba ndu ya Akabe ni bayemeli ba bona ba batuna. (2 Malena 10:11) Kono mwa naha ne ku sa siyezi Maisilaele ba bañata ba ne ba lapela Baale. Jehu a nga muhato ku bona bao o no bonisize mwa na “tukufalelezwi [Muñ’a] Bupilo.” (2 Malena 10:16) Ka ku ipumisa ku ba mulapeli wa Baale ni yena, Jehu a lukisa mukiti o mutuna kwa tempele ya Baale ya na yahile Akabe mwa Samaria. Balapeli kaufela ba Baale mwa Isilaele ba taha kwa mukiti wo. Ba patiswa mwa tempele, mi kaufel’a bona ba bulaiwa ki banna ba Jehu. Bibele i ungula taba yeo cwana: “Jehu a feza sebelezo ya Baale cwalo mwa Isilaele.”—2 Malena 10:18-28.
19. “Buñata bo butuna” bwa balapeli ba Jehova ba ba sepahala bu libelezi nto mañi ye tabisa?
19 Bulapeli bwa Baale ne bu tanyezwi mwa Isilaele. Ku ka ezahala nto ye swana kwa bulapeli kaufela bwa buhata mwa lifasi. Bu ka fela ka sipundumukela, ka ku mbwetukisa. Mu ka yema kwa lineku la mañi fa lizazi le lituna leo la katulo? Mu nge muhato cwale, mi mwendi mu ka ba ni tohonolo ya ku balelwa kwa “buñata bo butuna bwa batu” ba ba ka punyuha “ñalelwa ye tuna.” Mi ka nako yeo mu ka nyakalala ha mu ka iheta kwamulaho, mi mu ka lumbeka Mulimu ya timelize “lihule le lituna, le ne li sinya lifasi ka buhule bwa lona.” Mu ka swalisana ni balapeli ba bañwi ba niti, ili ku lumelelana ni manzwi a tabo a’ opelwa kwa lihalimu a’ li: “Alleluya! kakuli Mulena Mulimu wa luna, Ya-Mata-Kaufela, wa busa.”—Sinulo 7:9, 10, 14; 19:1, 2, 6.
Lipuzo Ze Tokwa ku Nahanisiswa
• Ne ku tile cwañi kuli Isilaele wa ikale a be ni mulatu wa bulapeli bwa Baale?
• Ki bukwenuheli bufi bo butuna bo ne i polofitile kale Bibele, mi bupolofita b’o bu talelelizwe cwañi?
• Jehu na tanyezi cwañi bulapeli bwa Baale?
• Lu lukela ku ezañi kuli lu punyuhe lizazi la Mulimu la katulo?
[Lipuzo za Tuto]
[Mapa ye fa likepe 25]
(Kuli mu bone mo i hatiselizwe luli, mu bone hatiso)
Soko
Afeki
Helikati
Jokoneami
Megido
Taanaki
Dotani
SAMARIA
Eni-Doro
Shunemi
Ofira
Jizireele
Ibileami (Gati-Rimoni)
Tiriza
Beti-Shemeshi
Beti-Sheani (Beti-Shani)
Jabeshi-Giliadi?
Abele-Mehola
Ndu ya Arapeli
Ramoti-Giliadi
Malundu
Lilundu la Karmele
Lilundu la Tabori
More
Lilundu la Giliboa
[Masa]
Liwate la Mediteranea
Liwate la Galilea
[Nuka]
Nuka ya Jordani
[Lisa]
Lisa la Harodi
[Manzwi a bañi ba siswaniso]
Based on maps copyrighted by Pictorial Archive (Near Eastern History) Est. and Survey of Israel
[Maswaniso a fa likepe 26]
Ku kutaza Mubuso kamita ni ku yanga kwa mikopano ya Sikreste ki misebezi ya butokwa hahulu ya bulapeli bwa niti
[Siswaniso se si fa likepe 28, 29]
Bote ba ba bata ku punyuha lizazi la Jehova ba lukela ku nga muhato sina Jehu