Bunde Bu Ambekilwe ki Bumaswe

MWA LIFASI la kacenu, ku kana kwa bonahala inge kuli ki batu ba sikai fela ba ba itakaleza ku ifana. Kono ku na ni batu ba ba lakaza ku tusa ba bañwi ka nzila ye ñwi. Ka silimo, batu ba bañata ba sulanga mali a mañata-ñata a ku tusa ba bañwi mi ba ikutwa kuli ki nto ye nde. Ka mutala, kwa Britain, mwa silimo sa 2002 likopano ze tusa batu ne li filwe madola a America a fita fa 13 bilioni mi yeo ki yona palo ye tuna ka ku fitisisa haisali. Ku zwa ka 1999, bafani ba ba sishemo b’a lishumi ba file kamba ku itama ku fa mali a fitelela madola a America a 38 bilioni kuli ba kone ku tusa babotana.

Ye ñwi ya misebezi ye minde ye ba petile ba likopano za misebezi ya ku tusa batu ki ye cwale ka ku lifela mabasi a si na hande mali a ku lifa kwa lipatela, ku luta bana ba bashemi ba makwasha, ku sulanga mali a mipende mwa linaha ze sa zwelapili, ku fa banana libuka za ku bala, ku fa balimi ba mwa linaha ze shebile limunanu za ku atisa lusika, ni ku fa lituso kwa batu ba ba ipumani mwa likozi za ka taho.

Litaba zeo kaufela li paka kuli batu ba na ni buikoneli bwa ku eza ba bañwi hande. Kono ka bumai, ku na ni batu ba bañwi ba ba ezanga likezo ze maswe luli.

Lunya Lu Sweli Lwa Ekezeha

Ku zwa fela fo i felela Ndwa ya Lifasi ya Bubeli, ku bile ni lindwa za mukowa ni lindwa ze shangumuzwi ki lipolitiki ze bat’o kwana 50 ili ze bituzi batu ba bañata-ñata. Koranta ye bizwa American Political Science Review i li: “Likozi zeo li bituzi batu ba ba bat’o eza 12 milioni ni batu-tu fela ba ba kwana 22 milioni, ili palo ye fita palo ya batu ba ne ba bulailwe mwa lindwa za mukowa ni lindwa za mwahal’a linaha haisali ku zwiwa ka 1945.”

Mwahal’a lilimo za 1950 ni 2000, batu ba ba kona ku kwana 2.2 milioni ne ba bulailwe kwa Cambodia kabakala lipolitiki. Sitoyo sa mwahal’a mikowa kwa Rwanda ne si bulaisisize banna, basali, ni banana ba ba fitelela 800,000. Kwa Bosnia batu ba ba fitelela 200,000 ne ba bulailwe kabakala lipolitiki ni bulapeli.

Mwa 2004 muñoli yo mutuna wa Kopano ya Bamacaba n’a bulezi cwana ka za lunya lo lu ezizwe mwa linako za cwanoñu fa: “Kwa Iraq, batu ba ba si na mulatu ba sweli ba bulaiwa ka nzila ye situhu, mi babeleki ba ba fa lituso, babihi ba makande, ni batu-tu fela ba sweli ba swaliwa ni ku bulaiwa ka nzila ye situhu. Ka nako ye swana mapantiti ba Iraq ba nyandisizwe maswe  luli. Kwa Darfur, batu ba bañata ba tunuhile mwa libaka za bona, mandu a bona a sinyizwe, mi basali ba sweli ba swalwa likalala kabakala mikwangalakanyi ye li teñi. Kwa mutulo wa Uganda, banana ba sweli ba holofazwa ni ku hapelezwa ku eza likezo ze situhu. Kwa Beslan, banana ne ba kwalezwi mwa muyaho ni ku bulaiwa ka nzila ye situhu.”

Nihaiba mwa linaha ze twi li zwezipili, bukebenga bu bonahala kuli bu sweli bwa ekezeha kabakala saluluti. Ka mutala, mwa 2004 mutende o bizwa Independent News ne u bihile kuli “mwa lilimo ze lishumi ze felile palo ya batu ba ba lwanisizwe kamba ku nyandiswa mwa Britain kabakala mubala wa litalo i minahanyizwe ha 11.”

Ki kabakalañi batu ba ba na ni buikoneli bwa ku eza lika ze nde cwalo ha ba ezanga likezo ze maswe cwalo? Kana lunya lu ka fela muta o muñwi? Sina mo i ka boniseza taba ye tatama, Bibele i alaba lipuzo zeo ze zinga ka nzila ye kolwisa.