Linzwi la Jehova Ki Le Li Pila

Ze Zwile Mubano mwa Buka ya Nehemia

SE KU fitile lilimo ze 12 ku zwa fo ne li ezahalezi likezahalo za mafelelezo ze ñozwi mwa buka ya Bibele ya Ezira. Nako ya ku fiwa kwa “taelo ye bulela kuli Jerusalema u ka zuswa, u yahiwe” se i sutelezi—mi ona fo i ta felwa taelo yeo kona fo li ta kala ku balelwa lisunda za lilimo ze 70 ze ka fela fo a ka bonahalela Mesiya. (Daniele 9:24-27) Buka ya Nehemia i kandeka ze ne ezahezi kwa batu ba Mulimu ha ne ku yahiwa sinca limota la Jerusalema. I bulela za nako ya butokwa ya lilimo ze fitelela 12, ze kala ka 456 B.C.E. ku isa hamulahonyana wa 443 B.C.E.

Buka ye i ñozwi ki Mubusisi Nehemia mi ki likande le li tabisa le li bonisa mo bu bubanelanga bulapeli bwa niti muta batu ba ba ni tundamo ni ku sepa Jehova Mulimu ka ku tala. I lu bonisa hande-ndende ka mo Jehova a zamaisezanga lika kuli tato ya hae i petiwe. Hape i kandeka za mueteleli ya tiile ni ya bundume. Buka ya Nehemia i luta lituto ze tuna kwa balapeli ba niti kaufela kacenu “kakuli Linzwi la Mulimu ki le li pila, mi li na ni mata.”—Maheberu 4:12.

“HAKULICWALO LUKWAKWA LWA FELA KU YAHIWA”

(Nehemia 1:1–6:19)

Nehemia u mwa muleneñi wa Shushani, mwa sebeleza Mulena Aritazerisi Longimanus ka situlo se si pahami. Nehemia wa swaba luli ha man’o utwa kuli banabahabo yena ba pila bupilo “bwa manyando a matuna ni bwa ku shubulwa; makwakwa a Jerusalema a sa bundami fafasi, mi likwalo za ona li cile mulilo.” U kupa ketelelo ya Mulimu ka tapelo. (Nehemia 1:3, 4) Hañihañi mulena u lemuha kuli Nehemia u mwa maswabi, mi u mu lumeleza ku ya kwa Jerusalema.

Ha sa fitile kwa Jerusalema, Nehemia u tatuba lukwakwa busihu, mi u patululela Majuda kuli u lelile ku yaha sinca lukwakwa. Musebezi wa ku yaha wa kalisa. Mi ka nako ye swana twaniso ni yona ya tumuka. Kono ka ketelelo ya Nehemia ya bundume, “lukwakwa lwa fela ku yahiwa.”—Nehemia 6:15.

Lipuzo Za mwa Mañolo Za Alabiwa:

1:1; 2:1—Kana “mwaha wa bu 20” o bulezwi mwa litimana ze peli ze, ne u kalile ku baliwa ka nako ye swana? Ona cwalo fela, mwaha wa bu 20 o talusizwe wo ki mwaha wa bu 20 wa puso ya mulena Aritazerisi. Kono mubalelo o itusisizwe mwa litimana ze wa shutana. Litaba za kale li bonisa kuli Aritazerisi na kalisize ku busa ka 475 B.C.E. Bakeñisa kuli bañoli ba Mababilona ne ba balanga kuli puso ya malena ba Maperesia ne i kalanga ka Nisani (March/April) ku isa Nisani ya silimo se si tatama, mu zibe he Aritazerisi na kalisize ku busa mwa Nisani ya 474 B.C.E. Kacwalo mwaha wa bu 20 wa puso o bulezwi kwa Nehemia 2:1 ne u kalisize ka Nisani ya 455 B.C.E. Ili ku talusa kuli kweli ya Kisileu (November/December) ye bulezwi kwa Nehemia 1:1 ne li Kisileu ya silimo se si felile sa 456 B.C.E. Nehemia u talusa kuli kweli yeo ni yona i fumaneha mwa mwaha wa bu 20 wa puso ya Aritazerisi. Mwendi fo  cwale na kala ku bala lilimo zeo ka lizazi luli la na beilwe Aritazerisi fa bulena. Kamba mwendi Nehemia n’a itusisize mubalelo o ba biza Majuda cwale kuli silimo sa ba lifasi, se si kalanga ka kweli ya Tishiri, ye zamaelela ni likweli za September kamba October. Ibe kuli ne ku li cwañi kamba cwañi, taelo ya kuli Jerusalema a yahiwe sinca ne i filwe ka 455 B.C.E.

4:17, 18—Batu ne ba kona ku beleka cwañi ka lizoho li li liñwi mamota ha na yahiwa sinca? Ne ku li bunolo kwa balwali ba liyahiso ku eza cwalo. Mushimbo ha so lwesizwe fa toho kamba fa maheta, ne ba kona ku u swala ka lizoho li li liñwi “mi ka le liñwi ne ba sweli lilwaniso.” Bayahi ba ne ba tokwa ku itusisa mazoho a mabeli bona ne ba “itamile mukwale mwa teka, [inze ba] yaha cwalo.” Ne ba itukiselize ku lwana haiba lila za bona li ba taseza.

5:7—Nehemia n’a ‘zekisize ba bahulu ni manduna’ ka nzila ifi? Banna bao ne ba loba Mulao wa Mushe ka ku tomela Majuda ba bañwi kekelezo ha ne ba ba kolotisa. (Livitike 25:36; Deuteronoma 23:19) Mi kekelezo yeo ye ne ba bata bakolotisi ne li ye tuna. Ha ne i ka fiwanga ka kweli, “nto i li ñwi ku ze mwanda” ne i ka ba fumanisa pulofiti ya 12 pesenti silimo ha si yo felanga. (Nehemia 5:11) Ne li lunya ku eza cwalo batu ba ne ba imelizwe kale ki mitelo ni lukupwe. Kacwalo Nehemia na zekisize bafumi bao ka ku itusisa Mulao wa Mulimu kwa ku ba nyaza ni ku ba kalimela, ili ku shongolola bufosi bwa bona.

6:5—Mañolo a likunutu hañata n’a shimbelwanga mwa mukotana o kwahezwi, kono ki kabakalañi Sanibalati ha n’a lumezi Nehemia “liñolo le li si ka kwalwa?” Mwendi Sanibalati na bata kuli litaba za buhata za na ñozi mwa liñolo leo li zibahale ka ku sa li kwala. Mwendi n’a nahana kuli taba yeo ne i ka nyemisa hahulu Nehemia ni ku mu siisa musebezi wa ku yaha kuli a yo ikalabela. Kamba mwendi Sanibalati n’a nahana kuli ze ne ñozwi mwa liñolo leo ne li ka sabisa Majuda kuli mane ba tuhele ku yaha. Nehemia n’a si ka saba mi a swala ka bundume musebezi wa na mu file Mulimu.

Ze Lu Ituta:

1:4; 2:4; 4:4, 5. Haiba lu ipumana mwa miinelo ye t’ata kamba haiba lu bata ku eza likatulo za butokwa, lu swanela ku ‘tundamena ku lapela’ ni ku latelela ketelelo ya Linzwi la Mulimu ni kopano ya hae.—Maroma 12:12.

1:11–2:8; 4:4, 5, 15, 16; 6:16. Jehova u alabanga litapelo ze buniti za batanga ba hae.—Samu 86:6, 7.

1:4; 4:19, 20; 6:3, 15. Nihaike kuli Nehemia ne li munna ya musa, n’a tomile mutala o munde wa bundume bwa ku yemela ze lukile.

1:11–2:3. Nto ye tuna ye ne fa Nehemia tabo ne si situlo sa hae se si pahami sa n’a na ni sa ku ba sikombwa sa mulena sa ze nwiwa. Kono na tabiswa ki ku bona bulapeli bwa niti ha bu zwelapili. Ni luna nto ye tuna ye lu swanela ku iyakatwa ni ye swanela ku lu tabisa ki bulapeli bwa Jehova ni nto kaufela y’e bu zwisezapili.

2:4-8. Jehova n’a tisize kuli Aritazerisi a fe Nehemia sibaka sa ku yo yaha sinca lukwakwa lwa Jerusalema. Liproverbia 21:1 i li: “Pilu ya mulena i mwa lizoho la [Muñ’a] Bupilo, u i sikululela mw’a latela kaufela, mo ku ezezwa mezi a maabwa.”

 3:5, 27. Ha lu swaneli ku nga misebezi ya mazoho ye zwisezapili bulapeli bwa niti sina mo ne ba i ngela ‘manduna’ ba kwa Tekoa. Kono lu likanyise batu-tu fela ba kwa Tekoa ba ne ba ifanile ka ku itatela.

3:10, 23, 28-30. Nihaike kuli ba bañwi ba kona ku tutela kwa sibaka ko ku na ni butokwi bo butuna bwa bashaeli ba Mubuso, buñata bwa luna lu zwisezapili bulapeli bwa niti bukaufi ni ko lu pila. Lu kona ku eza cwalo ka ku abana mwa musebezi wa ku yaha Mandu a Mubuso ni ka ku tusa ba ba mwa likozi kono sihulu lu kona ku eza cwalo ka ku abana mwa musebezi wa ku kutaza Mubuso.

4:14. Muta lu lwaniswa, ni luna lwa kona ku felisa sabo ye kana ya lu kenela ka ku hupula “yo muhulu, ya sabisa.”

5:14-19. Baokameli ba Sikreste ba swanela ku latelela mutala o munde wa Mubusisi Nehemia wa ku bonisa buikokobezo, buitomboli, ni maseme. Nihaike na tukufalezwi kuli Mulao wa Mulimu u latelelwe, na sa hateleli ba bañwi kuli a fumane se siñwi. Kono na iyakatwa ba ba nyandiswa ni ba ba shebile. Nehemia ki mutala o munde wa bufani kwa batanga ba Mulimu kaufela.

“MAWE MULIMU WA KA, U NI HUPULE, MI U NI EZE HANDE!”

(Nehemia 7:1–13:31)

Limota la Jerusalema li sa fezwa fela ku yahiwa, Nehemia u toma minyako ya munzi mi u eza litukiso za ku sileleza munzi. Kihona a kolohanya lituhulu za masika a batu. Batu kaufela ha ba “[kopani] mwa patelo ye bapani ni munyako wa Mezi,” muprisita Ezira u bala buka ya Mulao wa Mushe, mi Nehemia ni Malivi ba talusa Mulao kwa batu. (Nehemia 8:1) Ha se ba itutile za Mukiti wa Minganda, sicaba sa eza mukiti wo ka tabo.

Batu ba kopana hape, mi “ba mushobo wa Maisilaele” ba ipulela libi za bona, Malivi ba lundulula z’a ezelize Mulimu ku Isilaele, mi batu ba itama kuli “ba ka ya ka mulao wa Mulimu.” (Nehemia 9:1, 2; 10:29) Bakeñisa kuli batu ba ba yahile mwa Jerusalema isali ba banyinyani, ku laulwa ka loto kuli kwa batu b’a lishumi ni b’a lishumi, ku fumanwe a li muñwi ya ka tutela mwa munzi. Hasamulaho, limota la kakulwa ka tabo ye tuna kuli mane “misholoko ya tabo ya mwa Jerusalema [i] utwahalela kwahule.” (Nehemia 12:43) Hamulaho wa lilimo ze 12 ku zwa fa fitela mwa Jerusalema, Nehemia u kutela ku Aritazerisi ku yo zwelapili ni musebezi wa na mu file. Hañihañi Majuda ba silafala. Ha kutezi kwa Jerusalema, Nehemia u nga muhato o mutuna wa ku kondolokisa lika. Mi yena u ikupela kuli: “Mawe Mulimu wa ka, u ni hupule, mi u ni eze hande!”—Nehemia 13:31.

Lipuzo Za mwa Mañolo Za Alabiwa:

7:6-67—Ki kabakalañi mukoloko wa Nehemia wa bomasiyaleti ba ne ba kutezi kwa Jerusalema hamoho ni mubusisi Zerubabele ha u shutana ni wa Ezira o bonisa palo ya ba mwa lubasi ni lubasi? (Ezira 2:1-65) Mwendi se si tisize kuli mikoloko yeo i shutane kikuli bo Ezira ni Nehemia ne ba fumani litaba za bona ko ku shutana. Ka mutala, palo ya batu ba ne ba iñolisize ku kutela kwa Jerusalema mwendi ne i shutana ni palo ya batu ba ne ba kutile tenyene. Mikoloko ye mibeli yeo hape ne i kana ya  shutana bakeñisa kuli Majuda ba bañwi ba ne ba palezwi ku talusa hande lusika lwa bona kwa makalelo ne ba konile ku eza cwalo hasamulaho. Kono mikoloko ye mibeli yeo kaufela i lumelelana fa taba i liñwi: Bomasiyaleti ba pili ba ne ba kutile ne li ba 42,360, ku zwisa kwateñi batanga ni baopeli.

10:34—Ki kabakalañi batu ha ne ba tokwiwa ku tisa likota? Mulao wa ku tisa likota ne u siyo mwa Mulao wa Mushe. Mulao wo ne u tomilwe bakeñisa kuli likota ne li tokwahala. Ne ku tokwahala likota ze ñata kuli matabelo a kone ku cisiwa fa aletare. Kono ku bonahala kuli Manetinimi ba ne ba si Maisilaele ba ne ba beleka sina batanga kwa tempele ne li ba banyinyani. Kona libaka ha ne ku lauzwi ka loto kuli batu ba tise likota.

13:6—Nehemia n’a li siyo mwa Jerusalema ka nako ye kuma kai? Bibele i bulela fela kuli “kwapili” kamba ‘kwa mafelelezo a mazazi,’ Nehemia n’a kupile mulena ku mu lumeleza ku kuta kwa Jerusalema. Kacwalo ku t’ata ku ziba hande kuli Nehemia na bile siyo ka nako ye kuma kai. Kono ha na kutezi kwa Jerusalema, Nehemia n’a fumani kuli baprisita ne ba sa tusiwi, mi mulao wa Sabata ne u sa mamelwi. Ba bañata ne ba inyalezi bazwahule, mi bana ba bona ne ba sa zibi nihaiba ku bulela puo ya Sijuda. Kuli lika li yo fita fa ku sinyeha cwalo mu zibe Nehemia na li siyo ka nako ye telele.

13:25, 28—Kwand’a ku “kalimela” Majuda ba ne ba kutezi mwamulaho, kiñi ze ñwi za na ezize Nehemia kuli a kone ku ba hakulula? Nehemia na ba ‘fuzize’ ka ku ba balela likatulo ze ne li mwa Mulao wa Mulimu. Na ‘natile ba bañwi’ ku bona mwendi ka ku laela kuli ba atulwe. Ka ku bonisa ku filikana kwa hae, a ‘kumula ye miñwi ya milili’ ya bona. Hape a leleka muikulya Eliashibi Muprisita yo Muhulu ya n’a nyezi mwan’a Sanibalati wa Muhoroni.

Ze Lu Ituta:

8:8. Ka ku ba baluti ba Linzwi la Mulimu, lu ‘talusa’ linzwi ka ku bala manzwi ka ku utwahala ni ku a koñomeka hande ni ku shashulula Mañolo ka ku nepahala, ili ku bonisa hande mwa kona ku sebelisezwa.

8:10. Lu ba ni “Tabo ya [Muñ’a] Bupilo” haiba lu lemuha ze lu tokwa kwa moya ni ku li taleleza ni ka ku latelela ketelelo ya Linzwi la Mulimu ni kopano ya hae. Ki kwa butokwa hahulu kuli lu itutange Bibele, ku fumaneha kamita kwa mikopano ya Sikreste, ni ku abana mwa musebezi wa ku kutaza Mubuso ni wa ku luta macaba!

11:2. Ku siya sanda ni ku tutela mwa Jerusalema ne ku tokwa ku itoboha ni ku sinyehelwa ki lika ze ñwi. Ba ne ba itatezi ku eza cwalo ne ba bonisize moya wa buitomboli. Ni luna lwa kona ku bonisa moya o swana haiba lu itombola ku sebeleza ba bañwi ka nako ya mikopano ye mituna ni ka linako ze ñwi.

12:31, 38, 40-42. Ku opela ki nzila ye nde ya ku lumbeka Jehova ka yona ni ku bonisa buitumelo bwa luna ku yena. Lu swanela ku opelanga ka lipilu za luna kaufela kwa mikopano ya Sikreste.

13:4-31. Lu si ke lwa tuhelela lilato la sifumu, bumutendasilya, ni bukwenuheli bwa bulapeli bwa niti, ku lu yaulula hanyinyani-hanyinyani.

13:22. Nehemia n’a ziba hande kuli n’a ikalabela ku Mulimu. Ni luna lu swanela ku ziba kuli lu ikalabela ku Mulimu.

Limbuyoti za Jehova Li Butokwa!

Walisamu n’a ñozi kuli: “Kabesi [Muñ’a] Bupilo ku yaha ndu, ba ba i yaha kabe ba sebeza mbango.” (Samu 127:1) Buka ya Nehemia i paka kuli manzwi ao ki a niti luli!

Tuto ye lu ituta mwa buka ye i tunumani fo ku sweu. Haiba lu bata ku kondisa mwa lika kaufela ze lu eza, lu tokwa limbuyoti za Jehova. Kana lwa kona luli ku libelela kuli Jehova a lu fuyaule haiba lu sa beyi bulapeli bwa niti mwa sibaka sa pili? Sina Nehemia, haike lu iyakatwe pili za bulapeli bwa Jehova ni ku zwelapili kwa bona.

[Siswaniso se si fa likepe 8]

‘Pilu ya mulena i mwa lizoho la Jehova sina mezi a maabwa’

[Siswaniso se si fa likepe 9]

Nehemia—munna ya bundume ni ya sishemo—u taha kwa Jerusalema

[Maswaniso a fa likepe 10, 11]

Kana mwa ziba mwa ku “taluseza” Linzwi la Mulimu?