Ze Ezahezi mwa Bupilo

Ku Ziba Ze Lukile ni ku Li Eza

KA MO LI KANDEKEZWI KI BO HADYN SANDERSON

Jesu muta o muñwi na kile a bulelela baapositola ba hae kuli: “Ha mu zibile zeo, mu na ni mbuyoti, haiba mwa li eza.” (Joani 13:17) Ki niti kuli lu kana lwa ziba ze lukile kono fokuñwi ku kana kwa lu bela t’ata ku li eza. Kono mwa lilimo ze fitelela 80 ze ni pilile, ze 40 ku zona zeo inge ni li mwa bulumiwa, ni kozwi luli kuli manzwi a Jesu ki a niti. Ni kozwi kuli ku eza za lu bulelela Mulimu ku tisa tabo. Kashe ni taluse.

KA 1925, ha ne ni li wa lilimo ze talu, bashemi ba ka ba yo teeleza kwa ngambolo ya Bibele mwa muleneñi wa hesu wa Newcastle, mwa Australia. Ba mano teeleza kwa ngambolo yeo ye ne na ni toho ya taba ye li: “Millions Now Living Will Never Die,” boma ba kolwa kuli ne ba fumani niti, mi ba kalisa ku yanga kamita kwa mikopano ya Sikreste. Kono cisehelo ya bondate yona ya kuyuka kapili. Ba lwanisa bulapeli bo bunca bo ne ba fumani mi ba fumbela ku lu yubeka, boma ha ne ba si ke ba tuhela bulapeli bwa bona. Boma ne ba lata bondate mi ne ba sa tabeli kuli lubasi lu shandauke. Niteñi, ne ba ziba kuli ku utwa Mulimu kona nto ya butokwa ka ku fitisisa, mi ne ba ikatulezi ku eza ze lukile ku Mulimu. (Mateu 10:34-39) Bondate ba lu siya mi ku zwa fela onafo ne ni ba bonanga fela ka siwela.

Ha ni iheta, ni ikumbutanga mo ne ba sepahalezi boma ku Mulimu. Keto ya bona ne i tisize kuli bo kaizel’a ka bo Beulah ni na lu fumane limbuyoti za kwa moya. Hape keto ya bona ne i lu lutile tuto ya butokwa—yona ya kuli haiba lu ziba ze lukile lu swanela ku satalala ku li eza.

Tumelo ya Luna Ya Likiwa

Baituti ba Bibele, ka mo ne ba bizezwa Lipaki za Jehova miteñi yeo, ne ba likile ka t’ata ku tusa lubasi lwa luna. Bokuku ba basali ba to ina ni luna  mi ni bona ba amuhela niti ya Bibele. Bokuku ni boma ne ba sa kauhani, ne ba kutazanga hamoho ka nako kaufela mi bakeñisa ponahalo ya bona ye nde ni silikani sa bona, batu ba fita fa ku ba kuteka.

Mi ka yona nako ye swana yeo, mizwale ba Sikreste ba basupali ba ikwameka na mi ba ni luta tuto ya butokwa. Hañihañi na ituta mwa ku itusiseza kadi ya bupaki kwa ku kutaza ka mukutalezo o bunolo kwa beñi ba ndu. Mi hape ne ni lizanga matapa a lingambolo za Bibele fa mushini mi ne ni zamayanga mwa likululutuna la tolopo inze ni lwezi mapepa fo ku ñozwi lushango lwa Bibele. Ku eza cwalo ne ku li t’ata bakeñisa kuli ne ni na ni boi. Kono ne ni ziba ze lukile mi ne ni ikatulezi ku li eza.

Ha ni feza sikolo, na kala ku beleka mwa panga, mi musebezi wo ne u tokwanga ku potela lipanga ze ñata mwa silalo kaufela sa New South Wales. Nihaike kuli mwa silalo seo ne ku pila fela lipaki ba sikai tumelo ya ka ne i tiisizwe ki tuto ye ne ni fiwa. Boma ne ba ni ñolelanga mañolo a na ni tusize ku tiya kwa moya.

Tuso ye ne ni filwe ku zwelela mwa mañolo ao ne i tile ka nako ye swanela. Ndwa ya Lifasi ya Bubeli ne se i kolota mi ne ni laezwi ku kena busole. Muzamaisi wa panga ne li mulapeli ya mafulofulo mi hape ne li yo muhulu wa sikwata sa masole mwa sibaka seo. Ha ne ni mu taluselize za buikambuso bwa ka bakeñisa ku ba Mukreste, a ni taluseza kuli ni iketele—ni fulalele bulapeli bwa ka kamba ku tuhele musebezi wa mwa panga. Lika ne li tatafezi ha ne ni zo ipiha kwa sibaka ko ne ba ñoliseza ba ba kena busole. Muzamaisi wa panga na li teñi mi a ni talima ka ku nyolelwa hahulu ha ni bona ni sutelele tafule ko ne ku ñolisezwa. Ha ne ni hanile ku nyatela mapepa a ku kena busole, maofisa bao ba kala ku ni bemba. Ne ku li t’ata luli ku tiyela buhali bwa maofisa bao kono ne ni ikatulezi ku eza ze lukile. Ka tuso ya Jehova na wa pilu mi na zwelapila ku tiya. Ha se ni utwile kuli ku na ni batolisi ba ne ba ni bata, na longa libyana za ka ka bubebe na kena mwa sitima ni ku zwa mwa tolopo mo kapili-pili!

Ha se ni kutile kwa Newcastle, na ni mizwale ba bañwi ba 7 ba ne ba hanile ku kena busole lwa isiwa kwa kuta ko ne lu izo tosangiswa. Muatuli a lu atulela tolongo ya mangamu ya likweli ze talu. Nihaike ku ba mwa tolongo ne ku sa tabisi, ku eza ze lukile ne ku ni tiselize limbuyoti. Lu mano lukululwa, Paki wa libizo la Hilton Wilkinson ye ne ni li ni yena mwa sitokisi, a ni kupa ku mu belekela mwa kampani ya hae ko ku tapisezwa mapikica. Teñi ko na kopana ni Melody ye ne ni ka nyalana ni yena hamulaho, ili ya na sebeza sina muamuheli wa bapoti kwa kampani yeo. Nakonyana hamulaho wa ku lukululwa mwa tolongo na kolobezwa ka ku bonisa buineelo bwa ka ku Jehova.

Lu Ikatulela ku Eza Sebelezo ya ka Nako Kaufela

Ha se lu nyalani, Melody ni na lwa kalisa pisinisi ya ku tapisisanga mapikica mwa Newcastle. Hañihañi musebezi wo wa lu patehisa hahulu kuli mane ne lu palelwa ku fumana nako ya ku ifepa kwa mubili ni kwa moya. Ibata iba ka yona nako yeo Ted Jaracz, ya na sebeleza kwa ofisi ya mutai wa Lipaki za Jehova kwa Australia ya sa li yo muñwi wa ba Sitopa Se Si Etelela cwale, a lu ambota ka za likonkwani za luna za kwa moya. Hamulaho wa ngambolo yeo, lwa lekisa kampani ya luna mi lwa nolofaza mupilelo wa luna. Ka 1954 lwa leka karavani, mi lwa tutela mwa tolopo ya Ballarat mwa silalo sa Victoria, mi lwa kala bupaina kamba bukutazi bwa ka nako kaufela.

Ha ne lu nze lu sebelisana ni puteho ye nyinyani ya mwa Ballarat, Jehova a fuyaula buikatazo bwa luna. Mwahal’a likweli ze 18, palo ya batu ba ne ba tahanga kwa mikopano ne i ekezehile kapili ku zwa fa 17 ku ya 70. Cwale na ketiwa ku ba muokameli wa mupotoloho, mwa silalo sa South  Australia. Mwa lilimo ze talu ze ne tatami ne lu ikozi ku potela liputeho mwa tolopo ya Adelaide ni mwa libaka ze fa munanga wa nuka ya Murray ili libaka ko ku pangiwa veine ni ko ku limiwa litolwana. Mupilelo wa luna ne u cincize hahulu! Ne lu tabezi ku sebelisana hamoho ni mizwale ni likaizeli ba ba lilato. Kaniti ku eza ze ne lu ziba kuli li lukile ne ku lu fumanisize mupuzo o mutuna!

Sebelezo ya Bulumiwa

Ka 1958 lwa zibisa ofisi ya mutai wa Australia kuli ne lu bata ku yo fumaneha kwa Mukopano wa Macaba wa “Divine Will” kwa New York City o no ka ba teñi kwa mafelelezo a silimo seo. Ba lu alaba ka ku lu lumela mafomu a kupo ya ku kena sikolo sa bulumiwa sa Giliadi se si ezezwa kwa United States. Bakeñisa kuli ne lu na ni lilimo za mwa ma-30, ne lu ikutwa kuli ne lu supezi hahulu kuli ha lu sa kona ku kena sikolo sa Giliadi. Kono lwa lumela mafomu ao mi lwa memiwa ku yo kena mwa sitopa sa bu 32. Kosi yeo ha i yo fitanga fahali, lwa talusezwa kuli lu ka yo sebeleza kwa India. Sapili ne lu ikalezwi kono bakeñisa kuli ne lu bata ku eza ze lukile lwa amuhela musebezi wo ka tabo.

Lwa zamaya ka sisepe mi lwa yo fita mwa Bombay (ye se bizwa Mumbai cwale) kakusasana wo muñwi ka 1959. Lwa yo fumana batu inge ba lapami fela fa mafuekelo. Ne ku na ni miunko ye sienyi. Ha li yo pazulanga lwa kala ku lemuha lika ze ne lu ka kopana ni zona. Ne ku cisa hahulu mi lwa li ku ba lu pile mwa sibaka se si cisa cwalo! Lwa amuhelwa ki bosinyalana ba balumiwa, bo Lynton Dower ni ba ku bona bo Jenny, bo ne lu kile lwa eza bupaina ni bona mwa Ballarat. Ba lu isa kwa mutai wa India, ko ne ku fumaneha muyaho o lundatami o pitihani o ne u li bukaufi ni tolopo. Teñi ko ne ku pila baitateli ba fa Betele ba silezi. Muzwale Edwin ya na sebelize sina mulumiwa mwa India haisali ku zwiwa ka 1926, a akaleza kuli lu leke liputumende ze peli lu si ka tutela kale ko ne lu ka yo sebeleza. Liputumende ne li shimbiwanga ki mañi ni mañi mwa litima za Masame mi ne li lu tusize mwa misipili ye ne lu bile ni yona hasamulaho.

Ha se lu zamaile mazazi a mabeli ka sitima, lwa fita mwa Tiruchchirappalli tolopo ye li kwa mboela wa silalo sa Madras (se si bizwa Tamil Nadu cwale), kona ko ne lu ka sebeleza. Teñi ko lwa yo kopana ni mapaina ba ba ipitezi ba balalu ba Masame ba ne ba kutaza kwa batu ba 250,000. Mupilelo wa kwateñi ne u sa siyalezi. Ka nako ye ñwi ne lu siyalezwi fela ki madola a America a na sa kwani a mane. Kono mali ao ha sa felile, Jehova na si ka lu fulalela. Munna yo muñwi ye ne lu ituta Bibele ni yena na lu kolotisize mali a ku lifela ndu mo ne lu kona ku ezezanga mikopano. Ha ne lu si na lico, mutu yo muñwi ye ne lu yahile ni yena ka sishemo a lu tiseza lico ze ne lungilwe libabela ze natifisa lico. Niha ne ni li tabezi ona lico zeo, ne li baba hahulu kuli mane za ni tiseza njikunjiku!

Mwa Simu ya Luna

Nihaike batu ba bañwi mwa Tiruchchirappalli ne ba bulela Sikuwa, buñata bwa bona ne ba bulela puo ya Tamil. Kacwalo ne lu ikatalize ku ituta mutahisezo o bunolo wa mwa puo yeo o ne lu ka itusisanga mwa bukombwa bwa mwa simu. Ba mano bona buikatazo bo ne lu ezize, batu ba mwa silalanda seo ba kala ku lu kuteka.

Ne lu ikolangai hahulu bukombwa bwa fa ndu ni ndu. Masame ki batu ba ba lata ku amuhela baenyi, mi buñata bwa bona ne ba lu yumbulanga lino. Bakeñisa kuli hañata mucisezo wa mwa sibaka seo ne u zwelangapili ona cwalo fa 40°C, ne lu itumelanga hahulu kwa kamuhelo ya bona. Ne lu bonisa kuli lu na ni maoyo ka ku ambola za ka butu pili lu si ka kala kale ku kutaza. Beñi ba ndu hañata ne ba lu buzanga kuli: “Mu zwa kai? Kana mu na ni bana? Kiñi ha mu si na bana?” Ha se ba zibile kuli ne lu si na bana, ne ba ezanga lishea ni luna ka ku itakaleza ku lu isa ku dokota ya li caziba. Kono lingambolo zeo ne li lu fanga kolo ya kuli lu kone ku itibahaza ku bona ni ku talusa libaka musebezi wa luna wa ku luta za Bibele ha u li wa butokwa.

Buñata bwa batu bo ne lu kutazanga ku bona ne li ba bulapeli bwa Sihindu—ili bulapeli bwa litumelo ze shutanela kwahule ni za Bukreste. Ku fita ku ba kananisa bakeñisa litumelo za bona za Sihindu ze sa utwisisehi, ne lu kutalize fela taba ye nde ya Mubuso wa Mulimu mi ne ku zwile ze nde. Mwa likweli ze silezi, ibat’o ba batu ba 20 ne ba kalisize ku fumanehanga kwa mikopano ya  luna ye ne lu ezezanga fa lihae la balumiwa. Yo muñwi wa batu bao na li manjinela wa za buyahi ya bizwa Nallathambi. Yena ni mwana hae wa libizo la Vijayalayan, ne ba konile ku tusa batu b’a 50 ku fita ba ku ba batanga ba Jehova. Vijayalayan hape na sebelelize fa mutai wa India ka nakonyana.

Musebezi wa ku Tuta-Tuta

Hamulaho wa ku pila mwa India ka likweli ze sa kwani ze silezi, na kupiwa ku ba muokameli wa sikiliti ya inelezi wa pili mwa naha yeo. Seo ne si talusa kuli ne ni ka potolohanga mwa India kaufela, ku lukisa mikopano ye mituna ni ku sebelisana ni batu ba ba bulela lipuo ze 9. Musebezi wo ne u botehisa luli. Lwa longa libyana ni liitusiso ze ne lu ka itusisa mwa likweli ze silezi mwa masutukesi a malalu ni mwa liputumende za luna mi lwa liba ka sitima kwa tolopo ya Madras (ye se bizwa Chennai cwale). Bakeñisa kuli sibaka kaufela sa sikiliti seo ne si eza likilomita ze bat’o eza 6,500, ne ku fumaneha kuli nako kaufela ne lu li mwa musipili. Nako ye ñwi, lwa feza mukopano o muñwi mwa tolopo ye kwa mboela ya Bangalore la Sunda. Ha ne lu zwile fo, lwa liba mutulo kwa Darjeeling ye kwatas’a lilundu la Himalaya ko ne lu zo zamaiseza mukopano sunda ye ne tatami. Musipili wa ku liba kwa Darjeeling ne u tokwa ku zamaya likilomita ze bat’o ba 2,700 mi ne lu na ni ku cinca litima ha ketalizoho.

Kwa makalelo-kalelo a misipili ya luna, ne lu buhisanga filimu ya The New World Society in Action. Filimu yeo ne i tusize batu ku utwisisa ka ku tala musebezi o ba eza batanga ba Jehova lifasi lote. Hañata batu ba bañata ne ba fumanehanga ha ne lu buhisanga yona filimu ye. Nako ye ñwi, ne lu buhisize filimu ye kwa sishawa sa batu ba ne ba kopanezi kwatukwa mukwakwa o muñwi. Filimu ha ne i nze i buhisa, malu a kalisa ku bupana mi a lu apesa. Bakeñisa kuli muta o muñwi batu ne ba bilaezi filimu ha ne i pumezwi fahali, na lela ku zwelapili ku i buhisa kono na i nyangufisa. Ka litohonolo malotoli a pula ha kala ku tamoka ni yona filimu ya fela ku si na ku yemiswa.

Mwa lilimo ze ne tatami, na ni Melody ne lu potezi libaka ze ñata za mwa India. Bakeñisa kuli sibaka ni sibaka ne si na ni lico, mutinelo, ne ku bulelwa puo i sili mi ne si na ni ponahalo ye shutana ni ze ñwi, ha ne lu potelanga zona libaka zeo ne ku swana inge ne lu pota ku zwa mwa naha ye ñwi ku liba ku ye ñwi. Kaniti luli pupo ya Jehova i na ni mifuta-futa ya lika ze makaza luli! Hape ku na ni lifolofolo za mifuta-futa mwa India. Muta o muñwi ha ne lu tibelezi mwa mushitu wa Nepal, ne lu iponezi hande-ndende liñau le lituna. Ne li folofolo ye buheha luli. Ha lu bona lona liñautuna leo lwa lakaza hahulu ku pila mwa Paradaisi, muta batu ba ka pilisana ka kozo ni lifolofolo.

Liputeho Li Latelela Tukiso ya Kopano

Mwa miteñi yeo ya kwa makalelo, mizwale ba mwa India ne ba tokwa ku ziba hande mo li ezezwa lika mwa kopano ya Jehova. Mwa liputeho ze ñwi, banna ne ba inanga kwa lineku la bona mi basali ni bona ne ba inanga ku la bona. Hañata  mikopano ne i kalisanga ka ku liyeha. Mwa sibaka se siñwi, ne ku lizwanga mulangu kuli bahasanyi ba Mubuso ba zibe kuli se li nako ya mikopano. Mwa libaka ze ñwi ze zona, mizwale ne ba itingile fa lizazi ha ba bata ku ziba nako ya mikopano. Mikopano ye mituna ni lipoto za baokameli ba maeto ne li eziwanga fela ka siwela. Mizwale ne ba tabela ku eza ze lukile kono ne ba tokwa ku lutiwa.

Ka 1959, kopano ya Jehova ya toma Sikolo sa Bukombwa bwa Mubuso. Sikolo seo se ne si ezwa mwa lifasi kaufela ne si tusize baokameli ba maeto, mapaina ba ba ipitezi, balumiwa, ni maeluda ba mwa puteho ku peta hande buikalabelo bwa bona bwa ka Mañolo. Sikolo seo ha ne si kalile mwa India ka 1961 mwa December, ne ni sebelize sina muluti. Hanyinyani-hanyinyani sikolo seo sa tusa liputeho mwa naha kaufela mi za eza zwelopili ye tuna. Mizwale ha ne ba fita fa ku ziba ze lukile, moya wa Mulimu ne u ba susumeza ku li eza.

Mikopano ye mituna ni yona ne i susuelize ni ku swalisanisa mizwale. Mukopano wa Macaba wa “Everlasting Good News” o ne u ezelizwe mwa New Delhi ka 1963 ki wo muñwi wa mikopano ye ne zwile mubano. Lipaki ba mwa India kaufela ne ba zamaile likilomita ze ñata-ñata kuli ba yo fumaneha kwa mukopano wo, mi ba bañata ku bona ne ba itusisize mali a bona kaufela a ne ba ka ipilisa ka ona. Kwa mukopano wo ne ku tile mizwale b’a 583 ba ne ba zwa mwa linaha ze 27, mi kona kuli lo ne li lona lwa pili kwa mizwale ba mwa India ku kopana ni ku ikola sango ni mizwale ba bañata ba mwa linaha li sili.

Ka 1961, na ni Melody ne lu memilwe ku yo sebeleza kwa Betele ye ne li kwa Bombay, ili ko hasamulaho ne ni sebelize sina yo muñwi wa ba Katengo ka Mutai. Ne ni bile ni matohonolo a mañwi. Ka lilimo ze ñata, ne ni sebelize sina muokameli wa mitai mwa Asia kaufela ni kwa Middle East. Bakeñisa kuli buñata bwa linaha zeo ne li hanisa ku kutaza, bahasanyi ba ne ba pila mwa linaha zeo ne ba tokwa ku ‘ba ba ba na ni butali, sina linoha, [ni] ku ba ba ba tokwile mano a maswe, sina linkwilimba.’—Mateu 10:16.

Ku Eziwa Zwelopili ni Licinceho

Ka 1959 fo lu fitela mwa India, ne ku na ni fela bahasanyi ba 1,514. Kacenu le se ku na ni bahasanyi ba ba fitelela 24,000. Mi bakeñisa kekezeho yeo, ne lu tutezi habeli mwa miyaho ye minca ya Betele ye ne yahezwi bukaufi kamba mwa Bombay ka sibili. Mi ka March 2002, lubasi lwa fa Betele lwa tuta hape—kono ka nako ye ne lu tutezi mwa muyaho o munca o no yahezwi bukaufi ni Bangalore, ye kwa mboela wa India. Kacenu le mwa muyaho o munca wo ku pila baitateli ba fa Betele ba 240 mi ba bañwi ku bona baitateli bao ba toloka lihatiso mwa lipuo ze 20.

Nihaike kuli na ni Melody ne lu nyolezwi hahulu ku tutela kwa Bangalore, kono mapongo a lu palelwisa, mi 1999 lwa kuta kwa Australia. Cwale lu sebeza sina baitateli ba fa Betele mwa Sydney. Nihaike kuli lu zwile kwa India, lu sa lata hahulu balikani ba luna ni batu ba ne lu tusize ku ituta niti mwa naha yeo. Lu ba nga ni tabo ye tuna luli ha lu amuhelanga mañolo a zwa ku bona!

Ha lu nahana lilimo ze fitelela 50 ze lu tandile mwa sebelezo ya ka nako kaufela, na ni Melody lu ikutwa kuli lu bile ni limbuyoti ze tuna. Kale ne lu ezanga musebezi wa ku tapisisa mapikica, kono fa lu eza musebezi o munde ni ku fita wa ku tusa batu kuli ba hupulwe ki Mulimu. Lu ikozi lika ze nde luli bakeñisa katulo ya luna ya ku beya Mulimu mwa sibaka sa pili mwa bupilo bwa luna! Kaniti, ku eza se si latwa ki Mulimu ku fumanisa tabo!

[MLimapa ze fa likepe 15]

(Kuli mu bone mo i hatiselizwe luli, mu bone hatiso)

INDIA

New Delhi

Darjeeling

Mumbai (Bombay)

Bangalore

Madras (Chennai)

Tiruchchirappalli

[Maswaniso a fa likepe 13]

Hadyn ni Melody ka 1942

[Siswaniso se si fa likepe 16]

Lubasi lwa Betele mwa India ka 1975