Bashemi—Mu Bonise Mutala O Munde kwa Bana ba Mina

KORANTA ya Times ha ne i lundulula buka ya mwa ku utela mwana ne i ize: “Bocaziba ba za minahano ya batu ba kona ku tuhela patisiso ye se ba ezize ka lilimo ze mwanda, yona ya ku bata mukwa o munde wa ku hulisa ka ona mwana—isi ka libaka la kuli ba fumani ona mukwa wo kono ka libaka la kuli ha u yo.” Buka yeo i bonisa kuli banana sihulu ba hapiwanga ki lika ze ba nga litaka za bona kuli ki za butokwa, isiñi za bashemi ba bona.

Kaniti luli lu swanela ku lumela kuli kukuezo ye zwa kwa litaka i na ni m’ata hahulu. (Liproverbia 13:20; 1 Makorinte 15:33) Muñoli wa mutende William Brown n’a ize: “Haiba ku na ni Mulimu a li muñwi, wa silifasi wa ba ba sa nonoboka ki Mulimu wa ku swana ni ba bañwi. . . . Ku ba ba sa nonoboka ku ba y’a fapahana ku ba bañwi ki bumai bo bu tuna hahulu ku fita ni lifu.” Bashemi ha ba palelwa ku eza bupilo bwa fa lapa ku ba bo bunde ni bo bu tabisa kamba haiba ba sa tandi nako ye likani ni bana ba bona—ili mikwa ye atile hahulu kacenu mwa lifasi le le li patehile—se ba eza luli ki ku tuhelela bana ba bona kuli ba kukuezwe ki litaka za bona.

Hape, mwa “mazazi a maungulelo” a, lubasi lwa lwanisiwa bakeñisa kuli sina ha ne i bulezi cimo Bibele, batu ba patehisizwe hahulu ki ku bata mali, minyaka, ni bakeñisa buitati. Kacwalo, ha lu komoki ha lu bona banana ‘ba ba sa utwi bashemi ba bona, ba ba si na buitumelo, ba ba hana za Mulimu, ba ba si na lilato la taho.’—2 Timotea 3:1-3.

Pulelo yeo ya “lilato la taho,” ka mo i itusiselizwe mwa Bibele, i talusa lilato la mwa lubasi. Lilato leo ki tamo ya ka taho ye susuezanga bashemi ku babalela bana ba bona ni bana ku kumalela kwa bashemi ba bona. Kono bashemi ha ba si na lilato la taho, bana ba ka bata lilato leo kwa batu ba sili kuli ba ba omba-ombe—sihulu ba ka ya kwa litaka za bona, ba ba na ni mikwa ni mibonelo yeo mwendi ba kona ku ituta. Niteñi, hañata muinelo o cwalo wa kona ku tokolomohiwa haiba bashemi ba tuhelela likuka za Bibele ku zamaisa bupilo bwa lubasi lwa bona.—Liproverbia 3:5, 6.

Lubasi—Tukiso Ye Tomilwe ki Mulimu

Mulimu ha sa tamahanyize Adama ni Eva sina munna ni musal’a hae, a ba laela kuli: “Mu tahise lusika, mu ate, mu tale mwa lifasi.” Hamulaho wa f’o, lubasi—ku talusa ndate, me, ni bana—lwa kala ku ba teñi. (Genese 1:28; 5:3, 4; Maefese 3:14, 15) Kuli a tuse batu ku hulisa bana ba bona, Jehova a eza likalulo ze ñwi ze mutomo za ka taho za ku uta bana. Kono ka ku fapahana ni lifolofolo, batu ba tokwa tuso ye ñwi kwand’a zibo ya ka taho ya ku uta bana, kacwalo Jehova a ba fa litaelo ze ñozwi. Ku zona zeo ku na ni litaelo za muzamao ni za lika za kwa moya ni za mwa ku fela bana kalimelo ye lukile.—Liproverbia 4:1-4.

Ha na bulela kwa bashemi ba banna, Mulimu n’a ize: “Manzwi ao, e ni ku laela kacenu, a ine  mwa pilu ya hao; mi u na ni ku a luta bana ba hao ka tokomelo, u be ni ngambolo ka ona, niha u inzi mwa ndu ya hao, niha u zamaya mwa nzila, niha u y’o lobala, niha u zuha.” (Deuteronoma 6:6, 7; Liproverbia 1:8, 9) Mu lemuhe kuli bashemi ne ba swanela pili ku beya mulao wa Mulimu mwa lipilu za bona tota. Ki kabakalañi ku eza cwalo ha ne ku li kwa butokwa? Kakuli mulutelo o susueza luli ba bañwi ha u zwangi mwa mulomo kono u zwanga kwa pilu. Bashemi ba kona ku fita kwa lipilu za bana ba bona haiba fela ba luta ku zwelela kwa pilu. Bashemi ba ba cwalo hape ki mitala ye minde kwa bana ba bona, ba ba lemuhanga kapili bupumi.—Maroma 2:21.

Bashemi ba Sikreste ba bulelelwa kuli ba lute bana ba bona ku zwelela kwa bwanana “ka ku ba lemusa, ni ka tuto ya Mulena.” (Maefese 6:4; 2 Timotea 3:15) Kana kwa konahala ku luta banana ku zwelela kwa bwanana? Eni! Me yo muñwi n’a ñozi kuli: “Fokuñwi luna bashemi ha lu fangi bana ba luna tumbo ye ba swanela. Lu keshebisanga buikoneli bwa bona. Ba kona ku eza hande. Luna bashemi lu tokwa fela ku ba tusa.” Kaniti, banana ba lata ku ituta, mi haiba bashemi ba ba saba Mulimu ba ba luta, bana ni bona ba ka tabela ku ituta za Mulimu. Banana ba ba cwalo ba ka ikutwa kuli ba mwa silelezo ka milao ye ba tomezwi. Kacwalo, bashemi ba ba uta hande bana ba lika ka t’ata ku ba balikani ba ba lilato, baamboli ba bande, ni ba ba na ni pilu-telele kono ili baluti ba ba tiile, ba tahisa moya o munde mwa sibaka mo ba hulela bana ba bona. *

Mu Sileleze Bana ba Mina

Yo muhulu wa sikolo kwa Germany ya na iyakatwa za banana n’a ñolezi bashemi kuli: “Bashemi ba ba lateha lu mi susueza ku iyakatwa hahulu ka za ku uta bana ba mina mi mu si ke mwa ba tuhelela kuli ba lutiwe ki TV kamba ku ba tuhelela fela inge ba yambaela mwa makululu kakuli ki mina ba ba swanela ku luta bana ba mina kuli ba hule hande.”

Ha mu tuhelela mwan’a mina ku no buhanga fela TV kamba ku no yambaelanga fela mwa makululu, f’o ki ku tuhelela moya wa lifasi ku kukueza mwa ka hulela mwan’a mina. (Maefese 2:1, 2) Ka ku fapahana ni moya wa Mulimu, moya wo wa lifasi, sina moya o fuka hahulu, u lwala lipeu za mihupulo ya ‘lifasi, butu, balimu’ ni ku li suña mwa minahano ni lipilu za banana ba ba si na yeloseli. (Jakobo 3:15) Mihupulo ye atile ye ye swana sina mufuka kwa nalulelule i silafaza pilu. Jesu n’a swaniselize sinyeho ye tiswa ki peu ye cezwi mwa pilu, ha na bulela kuli: “Mutu yo munde u zwisa ze nde mwa sibulukelo se sinde sa pilu ya hae; mi mutu ya maswe u zwisa ze maswe mwa sibulukelo sa hae se si maswe; kakuli mulomo wa mutu u buleliswa ki se si tezi mwa pilu.” (Luka 6:45) Kacwalo Bibele i lu eleza kuli: “Babalela pilu ya hao ku fita lika kaufela, kakuli ku yona ki fo ku zwa liwelu-welu la bupilo.”—Liproverbia 4:23.

Ki niti, banana ba ezanga lika ka sanana, mi ba bañwi ba hanelela ku ba ni muñañatoho, nihaiba ku yembuluka. (Genese 8:21) Ki sikamañi se ba kona ku eza bashemi? Bibele i li: “Bungulunde bu hanelezi mwa pilu ya mwana; kono tupa ya kalimelo i ka bu felisa ku yena.” (Liproverbia 22:15) Bashemi ba bañwi ba nga kuli ku eza cwalo ki lunya mi ki ku siyalela. Mane ni yona Bibele i nyaza mifilifili ni ku kalimela  maswe kwa mufuta ufi kamba ufi. “Tupa” ili yeo ka linako ze ñwi i talusa ku shapa luli, i yemela m’ata a bushemi a fiwa ka ku tiya kono ili ka lilato ni ka swanelo bakeñisa ku iyakatwa buiketo bwa bana bwa ku ya ku ile.—Maheberu 12:7-11.

Mu No Ishumusanga ni Bana ba Mina

Ki niti, kuli bana ba hule hande, ba tokwa ku bapala ni ku itabisa. Bashemi ba ba butali ba ba nga ni linako za ku tiisa swalisano ya bona ni bana ba bona ka ku ishumusanga hamoho ni bona ka linako ze ñwi. Kacwalo, bashemi ha ba tusi fela bana ba bona mwa ku ketela lika ze nde za ku itabisa ka zona kono hape ba bonisa kuli ba tabelanga ku ba ni bana ba bona.

Mushemi yo muñwi ya li Paki u bulela kuli hañata u bapalanga mbola ni mwan’a hae wa mushimani ha zwa kwa musebezi. Me yo muñwi u hupula kuli n’a lata hahulu ku bapala mulabalaba ni bana ba hae. Musali yo muñwi u hupula kuli lubasi lwa hae ne lu ikolanga ku coba linjinga hamoho. Banana bao kaufela se li batu ba bahulu cwale, kono lilato la bona la ku lata bashemi ba bona—ni Jehova—li sa tiile sina kwamulaho, mi li zwelapili ku hula.

Kaniti, bashemi ba ba bonisa ka manzwi ni ka likezo kuli ba lata bana ba bona ni kuli ba bata ku ba ni bona, ba tisanga kuli bana ba bona ba kone ku hupula zona linako zeo mwa bupilo bwa bona kaufela. Ka mutala, buñata bwa ba mwa sitopa se siñwi ba ne ba kwaza kwa Sikolo sa Giliadi ne ba bulezi kuli mutala ni susuezo ya bashemi ba bona ki zona ze ne ba susuelize ku ndongwama bukombwa bwa ka nako kaufela. Seo luli ki sanda se sinde hahulu sa ku fa bana mi ki mbuyoti ye tuna kwa bashemi! Ki niti kuli haki banana kaufela ba ba kona ku eza bukombwa bwa ka nako kaufela ha ba ka hula, kono banana kaufela ba ka fumana tuso ni ku kuteka bashemi ba ba saba Mulimu ba ba li balikani ba bona ba ba tuna hahulu ni ba ba ba tomela mutala wa ku likanyisa.—Liproverbia 22:6; Maefese 6:2, 3.

Bashemi Ba Makwasha B’a Kona ku Kondisa

Kacenu le, banana ba bañata ba huliswa ki bashemi ba makwasha. Nihaike kuli nto yeo i ekeza kwa likulutendano la ku hulisa mwana, bashemi ba makwasha ba kona ku kondisa. Bashemi ba makwasha ba kona ku susuezwa ki mutala wa mwa Bibele wa Eunise, Mukreste wa Mujuda wa mwa miteñi ya baapositola. Eunise n’a nyezwi ki mutu ya si mulumeli, mi ku bonahala kuli n’a sa tusiwi kwa moya ki munn’a hae. Nihakulicwalo, n’a file mutala o munde ka ku luta Timotea. Susuezo ye nde ya na file Timotea ku zwelela kwa bwanana, hamoho ni susuezo ya bo Loisi bokukw’a hae, ne li ye m’ata hahulu ku fita kukuezo ifi kamba ifi ye maswe ye ne i ka kona ku zwa kwa litaka za Timotea.—Likezo 16:1, 2; 2 Timotea 1:5; 3:15.

Banana ba bañata kacenu ba ba huliselizwe mwa lubasi mo mushemi yo muñwi a si mulumeli kamba ba ba hulisizwe ki mushemi wa likwasha ba bonisa tulemeno to tunde to tu swana ni twa Timotea. Ka mutala, Ryan, ya sa li wa lilimo ze 22 cwale ili yo hape a li sikombwa sa nako kaufela, yena ni muhulwan’a hae ni kaizel’a hae ba hulisizwe ki mushemi wa likwasha.  Bondat’a bona ne li macakolwa, mi ne ba yubekile lubasi lwa bona Ryan inz’a na ni lilimo z’e ne za ku pepwa. Ryan u hupula kuli: “Boma ne ba ikatulezi kuli lubasi lwa luna lu zwelepili ku sebeleza Jehova mi ne ba ezize cwalo ka pilu ya bona kaufela.”

Ryan n’a bulezi kuli: “Ka mutala, boma ne ba lu lumeleza fela ku bapala ni banana ba mikwa ye minde. Ne ba sa lu lumelezi ku kopana ni be i bulela Bibele kuli ki litwaelano ze maswe, ibe ba kwande kamba ba mwa puteho. Hape ne ba lu lutile ku ba ni mubonelo o lukile wa tuto ya kwa sikolo.” Nihaike kuli bomahe Ryan ne ba patehanga ni ku katalanga hañata ha ba zwa kwa musebezi, seo ne si si ka ba tibela ku bonisa lilato kwa bana ba bona. Ryan u bulela kuli: “Kamita ne ba bat’anga ku tola ni ku ambola ni luna, ne ba na ni pilu-telele kono ne li baluti ba ba tiile, ne ba bonanga teñi kuli kamita lwa ba ni tuto ya Bibele ya lubasi. Mi ne ba sa lumeli za ku kekuluha likuka za Bibele.”

Ryan a iheta, u lemuha kuli ne li bom’ahe ba ne ba lata hahulu Mulimu ni bana ba bona, ba ne ba mu susuelize ni ku susueza bahulwani ba hae. Kacwalo mina bashemi ba Sikreste—ibe kuli mu nyezwi kamba mu limbelwa, ibe kuli mu nyezwi ki mulumeli ka mina kamba kutokwa—mu si komiwi ki ze zwafisa kamba ku kutela hanyinyani mwamulaho ha mu nze mu lika ku luta bana ba mina. Ka linako ze ñwi, banana ba bañwi, ka ku ba sina mwana wa sisinyi, ba kana ba keluha mwa niti. Kono ha ba ka lemuha kuli ze mwa lifasi ki za swalelele fela ni kuli lifasi li na ni lunya, ba kona ba kuta mwa niti. Kaniti, “mutu ya na ni niti mi a pila ka ku sepahala, u ka siyela bana ba hae mbuyoti mwamulaho wa hae.”—Liproverbia 20:7; 23:24, 25; Luka 15:11-24.

[Litaluso za kwatasi]

[Mbokisi/Maswaniso a fa likepe 11]

Bashemi Ba Jesu Ne Ba Ketilwe ki Mulimu

Ha na lumile mwan’a hae kuli a to pepwa fa lifasi sina mutu, Jehova n’a ketile hande bashemi ba Jesu. Mane, n’a ketile batu ba ba kwatasi, bosinyalana ba ne ba iyakatwa hahulu za kwa moya ba ne ba si ka uta Jesu ka ku beka-beka kono ba mu luta Linzwi la Mulimu ni ku mu luta bunde bwa ku sebeza ka t’ata ni ku peta buikalabelo. (Liproverbia 29:21; Malilo 3:27) Josefa n’a lutile Jesu musebezi wa bubeti, mi ku si na ku kakanya Josefa ni Maria ne ba kupanga Jesu, yena mweli wa bona, ku ba tusa ku babalela bana ba bona ba bañwi ba ba bata iba ba silezi.—Mareka 6:3.

Mu nahane fela lubasi lwa Josefa ha lu nze lu sebeza hamoho ka nako ya Paseka ku itukiseza musipili wa bona wa ka silimo wa ku ya kwa Jerusalema—ili musipili wa ku ya ni ku kuta o ne u eza likilomita ze 200 o ne u zamaiwanga ka mahutu kakuli ne ku si na litanansipoti ze itusiswa mwa miteñi ye. Kaniti, lubasi lo lu fita fa 9 kamba ku fitelela ne lu na ni ku itukiseza hande musipili o mutelele cwalo. (Luka 2:39, 41) Ku si na taba ni matata a ku itukiseza musipili, Josefa ni Maria kaniti ne ba nga misipili yeo ku ba nako ya butokwa hahulu, mwendi mane ka linako zeo ne ba lutanga bana ba bona ka za likezahalo za kwaikale za mwa Bibele.

Jesu ha na hula fa lapa, n’a ‘ikokobeza kwa’ bashemi ba hae, ka nako kaufela “n’a zwelapili, a talifa, a hula, a tabisa Mulimu ni batu.” (Luka 2:51, 52) Kaniti, Josefa ni Maria ne ba bonahezi kuli ne li batu ba ne ba swanela ku sepiwa ki Jehova. Wo ki mutala o munde hahulu kwa bashemi kacenu!—Samu 127:3.