“Ni Inzi ni Mina”
“Ni Inzi ni Mina”
“Numwana ya [Muñ’a] Bupilo . . . a li: Ni inzi ni mina, ku bulela [Muñ’a] Bupilo.”—HAGAI 1:13.
1. Jesu na swaniselize nako ya luna kwa nako ifi?
LU PILA mwa nako ye ipitezi. Bupolofita bwa Bibele bo bu talelelizwe bu bonisize kuli, ku zwa ka 1914 lu pila mwa “lizazi la Mulena.” (Sinulo 1:10) Mwendi se mu itutile kale za taba ye, mi mwa ziba kuli Jesu na swaniselize “linako za Mwan’a mutu” muta a fiwa m’ata a Mubuso, kwa “linako za Nuwe” ni “linako za Lota.” (Luka 17:26, 28) Kona kuli Bibele i bonisa kuli linako zeo za swana ni linako za luna. Kono ku na ni ku swana ko kuñwi ko lu tokwa ku nyakisisa hahulu.
2. Ki musebezi mañi wa na file Jehova ku bo Hagai ni Zakaria?
2 Ha lu nyakisiseñi muinelo o ne u li teñi mwa miteñi ya bapolofita ba Maheberu bo Hagai ni Zakaria. Ki lushango lufi l’o bapolofita ba babeli ba ba sepahala bao ne ba file ili lo lu ama batu ba Jehova ba mwa nako ya luna? Hagai ni Zakaria n’e li ‘linumwana za Jehova’ ze ne lumilwe kwa Majuda hamulaho wa ku zwa mwa butanga kwa Babilona. Ne ba lumilwe ku yo kolwisa Maisilaele kuli Mulimu na ka ba tusa ha ba nze ba yaha sinca tempele. (Hagai 1:13; Zakaria 4:8, 9) Nihaike litaba ze ne ba ñozi bo Hagai ni Zakaria ne li ze kuswani, libuka ze peli zeo ni zona ki kalulo ya “[mañolo] kamukana [a] tahile ka Moya wa Mulimu, mi [a] na ni tuso kwa ku luta, ni ku kolisa, ni ku nyaza, ni ku hulisa ka ku luka.”—2 Timotea 3:16.
Libuka Zeo Za Swanela ku Lu Ama
3, 4. Ki kabakalañi ha lu swanela ku isa pilu kwa bupolofita bwa Hagai ni Zakaria?
3 Ku si na ku kakanya, litaba za bo Hagai ni Zakaria ne li tusize hahulu Majuda ba mwa miteñi ya bona, mi bupolofita bwa bona ne bu talelelizwe kwamulaho k’o. Kono cwale lu kona ku kolwa cwañi kuli libuka ze peli zeo za lu ama kacenu? Kalabo lu i fumana kwa Maheberu 12:26-29. Kwa liñolo leo muapositola Paulusi u kutela manzwi a ñozwi kwa Hagai 2:6, ye bulela za Mulimu kuli u ka “nyanganyisa lihalimu, ni lifasi.” Kwa mafelelezo, ku nyanganyisa k’o ne ku ka ‘wisa mabona a mibuso, ni ku felisa m’ata a mibuso ya macaba.’—Hagai 2:22.
4 Muapositola Paulusi ha kutela manzwi a Hagai, u bulela ze n’e ka ezahala kwa “mibuso ya macaba” yeo mi u koñomeka butuna bwa Mubuso o sa zikinyehi o ba ka amuhela Bakreste ba ba tozizwe. (Maheberu 12:28) Manzwi ao a lu tusa ku lemuha kuli bupolofita bwa Hagai ni Zakaria ne bu polofita za nako ye ne sa li kwapili mi ne bu si ka talelezwa kale fo i ñolelwa buka ya Maheberu mwa linako za baapositola. Kacenu bomasiyaleti ba Bakreste ba ba tozizwe ba ba ka yola hamoho ni Jesu sanda sa Mubuso wa Mesiya ba sa li teñi fa lifasi. Kacwalo bupolofita bwa Hagai ni Zakaria bwa swanela ku lu ama kacenu.
5, 6. Ki miinelo mañi ye ne li teñi fo bu ñolelwa bupolofita bwa Hagai ni bwa Zakaria?
5 Buka ya Ezira i lu bulelela za miinelo ye ne li teñi nako yeo. Majuda ha se ba lukuluzwi kwa butanga bwa Babilona ka 537 B.C.E., Mubusisi Zerubabele ni Muprisita yo Mutuna Joshua (kamba Jeshua) ne ba okamezi musebezi wa ku toma mitomo ya tempele ye nca ka 536 B.C.E. (Ezira 3:8-13; 5:1) Nihaike taba yeo ne i tabisize sicaba, hañihañi Majuda ba kenelwa ki sabo. Ezira 4:4 i bulela kuli “batu ba naha,” bona lila, “kiha ba kala ku fokolisa mazoho a sicaba sa Juda, ni ku ba swenya mwa muyaho.” Lila zeo, sihulu-hulu Masamaria, ne li tamile Majuda litaba za buhata. Balwanisi bao ba shonga mulena wa Peresia kuli a tuhelise musebezi wa ku yaha tempele.—Ezira 4:10-21.
6 Tukufalelo ye ne ba na ni yona batu pili kwa musebezi wa ku yaha tempele ya fola. Majuda ba kalisa ku ikezeza fela lika za bona. Niteñi ka 520 B.C.E., hamulaho wa lilimo ze 16 ku zwa fo ne i tomezwi mitomo ya tempele, Jehova a luma Hagai ni Zakaria kuli ba susumeze batu ku kalisa sinca musebezi wa ku lukisa tempele. (Hagai 1:1; Zakaria 1:1) Linumwana za Mulimu zeo za nyangumuna lipilu za batu ni ku ba fa bupaki bo bu tiile bwa kuli Jehova u ka ba tusa, mi Majuda ba kalisa sinca musebezi wa ku yaha tempele ku fitela i fela ka 515 B.C.E.—Ezira 6:14, 15.
7. Miinelo ye ne li teñi mwa miteñi ya bapolofita i swana cwañi ni ya kacenu?
7 Kana mwa ziba ze li talusa litaba zeo ku luna? Lu na ni musebezi o lu swanela ku eza o ama ku kutazwa kwa “taba ye nde ye ya mubuso.” (Mateu 24:14) Musebezi wo ne u koñomekilwe hahulu hamulaho wa Ndwa ya Lifasi ya Pili. Sina Majuda ba ikale ha ne ba lukuluzwi mwa butanga bwa Babilona, batu ba Jehova ba miteñi ye ni bona ne ba lukuluzwi kwa butanga bwa Babilona yo Mutuna, bona bulapeli kaufela bwa buhata mwa lifasi. Batoziwa ba Mulimu ne ba tukufalezwi ku kutaza, ku luta, ni ku tisa batu mwa bulapeli bwa niti. Mane musebezi wo se u eziwa ka sipimo se situna kacenu mi mwendi ni mina mu sweli mwa u eza. Ye ki yona nako ye u swanela ku petiwa kakuli mafelelezo a muinelo wo wa linto a sutelezi! Lu swanela ku zwelapili ku eza musebezi wo wa lu file Mulimu ku fitela Jehova a kena mwa litaba za batu ka nako ye i ka lenga “ñalelwa ye tuna.” (Mateu 24:21) Muhato wo u ka felisa bumaswe kaufela ni ku tisa kuli bulapeli bwa niti bu yambe mwa lifasi lote.
8. Ki kabakalañi ha lu swanela ku kolwa kuli Mulimu u ka lu tusa mwa musebezi wa luna?
8 Sina mo bu boniseza bupolofita bwa Hagai ni bwa Zakaria, lu swanela ku ba ni sepo ya kuli Jehova u ka lu tusa ni ku lu fuyaula ha lu nze lu peta musebezi wo ka pilu kaufela. Ku si na taba ni buikatazo bo ba ezize ba bañwi kuli ba fokolise batanga ba Mulimu kamba ku yemisa musebezi wa bona, ha ku na mulonga o konile ku palelwisa musebezi wa ku kutaza wo ku zwelapili. Mu nahane Jehova mwa fuyaulezi musebezi wo wa Mubuso ka ku ekeza kwa palo ya batu ku zwa fo i felela Ndwa ya Lifasi ya Pili ku tisa cwalo mwa mazazi a luna. Kono niteñi ku sa na ni ze ñata ze tokwa ku petiwa.
9. Ki muinelo mañi wa mwa linako za kwamulaho o lu swanela ku nyakisisa, mi ki kabakalañi?
9 Ze lu ituta kwa bupolofita bwa Hagai ni bwa Zakaria li kona ku lu susumeza cwañi hahulu kuli lu utwe taelo ya Mulimu ya ku kutaza ni ku luta? Ha lu nyakisiseñi lituto ze lu kona ku ituta mwa libuka za Bibele ze peli ze. Ka mutala, ha lu nyakisiseñi lisupo li sikai ze ama musebezi wa ku yaha tempele o ne ba na ni ku peta Majuda ba ne ba kutile habo bona. Sina ha se lu boni, Majuda ba ne ba kutezi mwa Jerusalema ku zwa kwa Babilona ne ba si ka tiiseza mwa musebezi wa bona wa ku yaha tempele. Ba man’o toma mitomo ya yona, ba kutela mwamulaho. Ki mubonelo ufi o fosahezi o ne ba bile ni ona? Mi nto yeo i lu lutañi?
Ku Ba ni Mubonelo O Swanela
10. Ki mubonelo ufi o fosahezi o ne ba bile ni ona Majuda, mi kiñi ze ne zwile mwateñi?
10 Majuda ba ne ba kutile habo bona ne ba li: “Nako ha i si ka fita.” (Hagai 1:2) Ha ne ba kalisa musebezi wa ku yaha tempele, fo ba tomela mitomo ya yona ka 536 B.C.E., ne ba sa ngi kuli “nako ha i si ka fita.” Kono ku kumbuluka, ba biulwa ki twaniso ya macaba a n’a ba potolohile ni filikanyo ya muuso. Majuda ba kala ku tokomela hahulu za mandu a bona ni za ku pila hande. Jehova na bapisize mandu a bona a na kabisizwe hande ka mabala kwa tempele ye ne si ka fezwa ku yahiwa, mi a ba buza kuli: “Kana mu hupula kuli, ye ki nako ya ku pila mwa mandu a’ apesizwe situwa mwahali ka mabala, kanti Ndu ye ki litota?”—Hagai 1:4.
11. Ki kabakalañi Jehova ha na kalimezi Majuda ba mwa miteñi ya Hagai?
11 Ki niti, Majuda ne ba kalile ku keshebisa lika za butokwa mwa bupilo. Ku fita kuli pili ba pete mulelo wa Jehova wa ku yaha sinca tempele, batu ba Mulimu ba kalisa ku isa lipilu za bona kwa lika za ka butu ni kwa mandu a bona. Musebezi wa ku yaha ndu ya Mulimu ya milapelo ne u yubekilwe. Linzwi la Jehova le li ñozwi kwa Hagai 1:5 ne li susuelize Majuda ku ‘tatuba linzila za bona.’ Fo Jehova n’a ba taluseza kuli ba fumane nako ya ku nahanisisa ze ne ba eza ni ku nyakisisa mo ne i ba amela taba ya ku keshebisa musebezi wa ku yaha tempele.
12, 13. Hagai 1:6 i talusa cwañi muinelo o ne ba li ku ona Majuda, mi timana yeo i talusañi?
12 Kacwalo, bakeñisa kuli Majuda ne ba keshebisize lika za butokwa mwa bupilo ba fita fa ku amiwa ka butu. Mu lemuhe mwa n’a ikutwezi Mulimu ka mo ku boniselizwe kwa Hagai 1:5, 6: “Mu calile hahulu, kono mu kutuzi hanyinyani; ku ca mwa ca, kono ha mu kuli; mwa nwa, kono ha mu fezi linyolwa. Mwa apala, kono ha mu futumalelwi; ya belekela mali, u a belekela ku a buluka mwa mukotana o na ni masuba.”
13 Nihaike Majuda ne ba pila mwa naha ye ne ba filwe ki Mulimu, naha yeo ne i sa beyi lukau sina mo ne ba tokwela. Jehova na kwalile mbuyoti ya hae, sina ha na ba lemusize kale. (Deuteronoma 28:38-48) Bakeñisa kuli Jehova n’a tuhezi ku tusa Majuda, ku cala ne ba cala, kono kutulo n’e li ye nyinyani hahulu kuli mane ne ba sa kuli. Mi bakeñisa kuli Jehova n’a ba amuhile mbuyoti ya hae, ne ba sa koni ku apala liapalo ze futumala. Mane ne ku swana inge kuli mali a ne ba belekela n’a beiwa mwa mukotana o na ni masuba-suba, a sa tusi bañi ba ona ba ba a belekezi. Kono ki nto mañi luli ye taluswa ki pulelo ya kuli: “Mwa nwa, kono ha mu fezi linyolwa”? Pulelo yeo ha i talusi kuli ku kolwa ne ku paka kuli ne ba na ni mbuyoti ya Mulimu; kakuli Mulimu u nyaza bucakolwa. (1 Samuele 25:36; Liproverbia 23:29-35) Kono manzwi ao ni ona a bonisa kuli Majuda ne ba felezwi ki mbuyoti ya Mulimu. Kakuli sino kaufela se ne ba panga ne si sa kwani mi ne si sa koni ku feza linyolwa la mutu. Mwa Bibele ya Revised Standard Version, Hagai 1:6 i bala kuli: “Mwa nwa, kono ha ku na se mu utwa.”
14, 15. Ki tuto mañi ye lu fumana kwa Hagai 1:6?
14 Litaba zeo ha li lu luti mwa ku yahela mandu kamba mwa ku a kabiseza. Kale-kale pili ba si ka hapiwa kale, mupolofita Amosi na nyazize limbombo za mwa Isilaele ba ne ba na ni “mandu a’ kabisizwe ka lisapo la tou” ni ba ne ba “lobala fa malobalo a’ kabisizwe ka lisapo la tou.” (Amosi 3:15; 6:4) Mandu a bona a na kabisizwe hande ni libyana za bona ze buheha ne li si ka ina. Lika zeo ne li byanguzwi ki lila za bona ze n’e ba hapile. Kono lilimo-limo hasamulaho ba man’o tanda lilimo ze 70 mwa butanga, buñata bwa batu ba Mulimu ne ba si ka ituta se siñwi kwa taba yeo. Luna bo? Kwa swanela mañi ni mañi wa luna ha na ka ipuza kuli: ‘Kana ni isize hahulu pilu kwa ku tokomela ndu ya ka ni ku kabiswa kwa yona? Kana ni sweli ku lukisa za ku ekeza kwa tuto ya ka, ni ko ni ziba kuli tuto yeo i ka ni cela nako ye ñata ka lilimo-limo, ni ku hatelela lika za butokwa za kwa moya?—Luka 12:20, 21; 1 Timotea 6:17-19.
15 Ze lu bala kwa Hagai 1:6 li swanela ku lu lemusa kuli lu tokwa limbuyoti za Mulimu mwa bupilo bwa luna. Majuda ba kwaikale bao ne ba si na mbuyoti ya Mulimu mi kabakaleo ne ba kenezwi ki matata. Ibe kuli lu na ni sifumu kamba kutokwa, haiba lu sa fumani limbuyoti za Jehova, lu ka ziyeleha kwa moya. (Mateu 25:34-40; 2 Makorinte 9:8-12) Kono kiñi se lu swanela ku eza kuli lu fiwe mbuyoti yeo?
Jehova U Tusanga ka Moya wa Hae
16-18. Zakaria 4:6 ne i talusañi mwa linako za ikale?
16 Zakaria, ya na polofita mwa miteñi ya Hagai, na susumelizwe ki moya wa Mulimu ku bonisa nzila yeo Jehova na susumelize ni ku tusa ka yona batu ba ba sepahala mwa miteñi yeo. Mi seo si bonisa mwa ka mi tuseza ni mina. Lu bala kuli: “Hasi ka mata, nihaiba ka bulena, kono ki ka Moya wa ka, ku bulela [Muñ’a] Bupilo wa limpi.” (Zakaria 4:6) Mwendi se li hañata inge mu utwa timana ye ha i nyakisiswa, kono ne i talusañi kwa Majuda ba mwa miteñi ya Hagai ni Zakaria, mi i mi ama cwañi?
17 Mu hupule kuli manzwi a ne ba ñozi bo Hagai ni Zakaria ka ketelelo ya moya na petile mulelo wa ona ka nako yeo. Manzwi a ne ba bulezi bapolofita ba babeli bani na tiisize Majuda ba ba sepahala. Hagai na kalile ku polofita ka kweli ya bu 6 ka mwaha wa 520 B.C.E. Mi Zakaria n’a kalile ku polofita ka kweli ya bu 8 ka mwaha o swana wo. (Zakaria 1:1) Sina ha mu kona ku bona mo i bulelela Hagai 2:18, musebezi wa ku toma mitomo ne u kalisizwe sinca ka lipilu ze lata mwa kweli ya bu 9. Kona kuli Majuda ne ba susumelizwe ku nga muhato, mi ne ba utwile Jehova ka sepo ya kuli n’a ka ba tusa. Manzwi a kwa Zakaria 4:6 a bulela za tuso ya Mulimu.
18 Majuda ha ne ba kutezi mwa naha ya bona ka 537 B.C.E., ne ba si na mpi. Kono niteñi Jehova n’a ba silelelize ni ku ba etelela mwahal’a musipili wa bona wa ku zwa kwa Babilona. Mi moya wa hae ne u ba etelezi ha ba kalisa ku yaha tempele hamulahonyana wa f’o. Mulimu n’a sepisize kuli u ka ba tusa ka moya wa hae o kenile ba sa kalisa fela sinca ku sebeza ka lipilu kaufela.
19. Moya wa Mulimu ne u tulile matata afi a tiile?
19 Zakaria n’a boni lipono ze 8 ze ne mu kolwisize kuli Jehova n’a ka tusa batu ba hae ba ne ba ka swala ka busepahali musebezi wa ku yaha tempele ku fitela i fela. Pono ya bune, ye ñozwi mwa kauhanyo 3, i bonisa kuli Satani n’a tiiselize ku lwanisa buikatazo bwa Majuda bwa ku feza ku yaha tempele. (Zakaria 3:1) Ku bulela fela niti Satani n’a si ke a tabela ku bona Joshua, Muprisita yo Mutuna, ha nz’a peta sebelezo ya hae ya ku tusa sicaba kwa tempele ye nca. Nihaike kuli Diabulosi n’a tiiselize ku palelwisa Majuda ku yaha tempele, moya wa Jehova ne u ka tusa hahulu Majuda kuli ba tule matata ni ku ba fa m’ata a ku zwelapili ku fitela tempele i fela.
20. Moya o kenile ne u tusize cwañi Majuda ku peta mulelo wa Mulimu?
20 Ne ku bonahala inge ko ku na ni twaniso ye sa konahali ku tuliwa, ye zwa kwa makwambuyu ba muuso ba ne ba tisize kuli ku fiwe taelo ya ku tuhelisa musebezi wa ku yaha. Kono Jehova n’a sepisize kuli twaniso yeo ye ne bonahala inge “lilundu” ne i ka feliswa ni ku fetuha “libala.” (Zakaria 4:7) Mi kwa ezahala honacwalo! Mulena Dariusi I a batisisa taba, mi a fumana taelo ya kale ya Sirusi ye ne lumeleza Majuda ku yaha sinca tempele. Kacwalo Dariusi a fa tumelezo ya kuli musebezi wa ku yaha u kale ni kuli ku ngiwe mali mwa sikwama sa mulena mi a fiwe Majuda kuli ba itusise ona kwa muyaho. Lika ne li fetuhile luli! Kana moya wa Mulimu ne u petile kalulo ye ñwi mwa taba yeo? Lu na ni buikolwiso bo bu cwalo. Tempele ya fezwa ku yahiwa ka 515 B.C.E., ka mwaha wa bu 6 wa puso ya Dariusi I.—Ezira 6:1, 15.
21. (a) Mwa linako za ikale Mulimu na nyanganyisize cwañi ‘macaba kaufela,’ mi “bufumu bwa macaba kamukana” ne bu tile cwañi? (b) Bupolofita b’o, bu talelelizwe cwañi mwa miteñi ya luna?
21 Kwa Hagai 2:5, mupolofita n’a hupulisize Majuda ka za tumelelano ya n’a itamile ni bona Jehova fa Lilundu la Sinai muta “lilundu kamukana [li] njanja hahulu.” (Exoda 19:18) Mwa miteñi ya Hagai ni Zakaria, Jehova n’a ka itusisa munyanganyisezo u sili, ku likana ni mubulelelo wa swanisezo o kwa litimana 6 ni 7. Mwa Mubuso wa Peresia lika ne li ka mbonjana, kono haili musebezi wa tempele ona ne u ka zwelapili ku fitela u fela. Batu be si Majuda, kamba bona “bufumu bwa macaba kamukana,” ne ba ka fita fa ku swalisana ni Majuda ka ku kanyisa Mulimu mwa ndu yeo ya milapelo. Mwa miteñi ya luna Mulimu u ‘nyanganyisize macaba’ ka sipimo se situna ka ku kutaza kwa luna Bakreste mi seo si tisize kuli “bufumu bwa macaba kamukana” bu swalisane hamoho ni bomasiyaleti ba ba tozizwe mwa ku mu lapela. Kaniti, Bakreste ba ba tozizwe ni lingu ze ñwi ba sweli ku taza ndu ya Jehova ka kanya. Balapeli ba niti bao ba libelezi ka sepo nako yeo Jehova a ka “nyanganisa lihalimu ni lifasi” ka nzila ye ñwi. Mulelo wa hae fo u ka ba wa ku wisa ni ku felisa m’ata a mibuso ya macaba.—Hagai 2:22.
22. Macaba a sweli ku ‘nyanganyiswa’ ka nzila ifi, mi ku zwileñi mwateñi, mi ki nto mañi ye ka ezahala kwapili?
22 Bupolofita b’o bu lu hupulisa lika ze ezahalile ze ama likalulo ze fitana-fitana ze swanisezwa ki ‘mahalimu ni lifasi ni liwate ni likamba.’ Ka mutala, Satani Diabulosi ni badimona ba hae ne ba lundulezwi mwa mabaka a lifasi. (Sinulo 12:7-12) Fahalimwa seo musebezi wa ku kutaza o ba etelezi batoziwa ba Mulimu kaniti u nyanganyisize likalulo za fa lifasi-mubu za muinelo wo wa linto. (Sinulo 11:18) Kono “buñata bo butuna” bwa bufumu bwa macaba kamukana bu til’o swalisana ni Isilaele wa kwa moya ka ku sebeleza Jehova. (Sinulo 7:9, 10) Bakreste ba buñata bo butuna ba tusa Bakreste ba ba tozizwe ka ku kutaza taba ye nde ya kuli ona cwale-cwale fa, Mulimu u ka nyanganyisa macaba fa Armagedoni. Kezahalo yeo i ka tisa kuli bulapeli bwa niti bu kutele mwa mayemo a bona a sapili mwa lifasi kaufela.
Kana Mwa Hupula?
• Hagai ni Zakaria ne ba kalisize lili ku polofita mi ne li mwa miinelo mañi?
• Mu kona ku sebelisa cwañi bupolofita bwa bo Hagai ni Zakaria?
• Ki kabakalañi ha mu ikutwa kuli Zakaria 4:6 ya mi susueza?
[Lipuzo za Tuto]
[Maswaniso a fa likepe 20]
Ze ne ba ñozi bo Hagai ni Zakaria li lu kolwisa kuli Mulimu u ka lu tusa
[Siswaniso se si fa likepe 23]
“Kana mu hupula kuli, ye ki nako ya ku pila mwa mandu a’ apesizwe situwa mwahali ka mabala, kanti Ndu ye ki litota?”
[Siswaniso se si fa likepe 24]
Batu ba Jehova ba sweli ba tusa kwa ku kubukanya “bufumu bwa macaba”