Bunjebwe—Bu Ninguzi Lifasi Kacenu
Bunjebwe—Bu Ninguzi Lifasi Kacenu
VICENTE * kamita u hohanga sikocikala se si tezi lika mwa makululu a muleneñi wa São Paulo kwa Brazil. U kungushulanga mapepa a bimbokisi, bisenke-senke, ni bipulasitiki. Mi ka swalala, u yalanga bimbokisi mwatas’a sikocikala mi ki fona fa lobalanga. Mi ku bonahala kuli ha isangi pilu kwa milumo ya limota ni limbasi ze zamayanga kamita mwa likululu la pumulelanga teñi ka nako ya busihu. Sapili na belekanga, na na ni ndu, ni lubasi—mi la kacenu le zeo kaufela ha li sa li yo. Kono cwale sa ipilisa ka t’ata-t’ata ka ku ipyanga mwa likululu.
Ka bumai, ka ku swana ni Vicente, bolule-lule ba batu mwa lifasi kamukana ki babotana. Mwa linaha ze sa zwelapili, batu ba bañata ba pila mwa makululu kamba mwa tubulututu twa sibotana. Ba ba pila ka ku kupelela lika—ili lihole, libofu, basali ba ba anyisa—ba fumaneha kai ni kai. Fo ku beilwe malaiti a za litaelo za fa mukwakwa, ku fumanehanga banana ba ba wiliyanga kwa limota ze yemi, ba ba fundota tuswiti ka sepo ya ku bata ku fumana kapene.
Ku t’ata ku talusa libaka bunjebwe bo bu cwalo ha bu tuhelezwi. Magazini ya The Economist ya kwa Britain i li: “Batu kacenu ba fumile hahulu, ba ziba hahulu za likalafo, ki licaziba ku za bumapangapanga mi ba na ni zibo ye tokwahala kwa ku feza bunjebwe, ku fita nako ifi kamba ifi ya kwamulaho.” Kaniti, yona zibo ye se i tusize batu ba bañata. Mwa makululu a mwa litolopo ze tuna mwa linaha ze sa zwelapili ku zamaya limota ze ñata ze cisa pasa ze nca. Kwa libaka za lintolo ku bundami mishini ye minca ya miteñi ye, mi ku na ni batu ba bañata ba ba yo lekanga yona mishini yeo. Kwa libaka za lintolo ze peli za kwa naha ya Brazil ne ku fundotwa libyana. Libaka zeo ne li kwaluzwi busihu kaufela bwa la 23 ku isa 24 December, 2004. Se siñwi sa libaka zeo ne si memile babini kuli ba to bina ilikuli ba tabise baleki. Yona tukiso yeo ne i hohile baleki ba ba bata iba ba 500,000!
Kono batu ba bañata ha ba tusiwi ki tutu ya bafumi. Shutano ye tuna ye mwahal’a bafumi ni babotana i tahisize kuli batu ba bañata ba lemuhe kuli ku na ni muhato wa ka putako o swanela ku ngiwa wa ku felisa bunjebwe. Magazini ya Veja ya kwa Brazil i li: “Mwa silimo se [2005] ndwa ya ku lwanisa bunjebwe i swanela ku ba yona taba ya butokwa hahulu ye ba swanela ku buhisana baeteleli ba linaha za lifasi.” Yona magazini yeo hape ne i bihile ka za kopano ye nca ya Marshall Plan ye ne lelezwi ku tusa linaha ze shebile hahulu, sihulu mwa lifasi la Africa. * Kono nihaike kuli ku ba teñi kwa likopano ze cwalo ku bonisanga kuli ku na ni zwelopili mwa muhato wa ku felisa bunjebwe, magazini ye swana yeo i ekeza kuli: “Hape ku na ni mabaka a mañata a tisa kakanyo ya za haiba zona likopano zeo za kona ku tusa. Mi se si tisanga kuli linaha ze tuna li zina-zine kwa ku tusa, ki libaka la kuli hañata buñata bwa pene ye lumelwanga kuli i yo tusa babotana ha i fiwangi ku bona babotana bao. Ka bumai, bakeñisa bumutendasilya, ni ku sa zamaiswa hande kwa lika, buñata bwa pene ye suliwanga ki mibuso, likopano za mwahal’a linaha ze fa lituso, ni bafumi, kwa li ku ba i fite kwa batu ba ba swanela luli ku tusiwa ki yona.
Jesu na ziba kuli bunjebwe ki butata bo ne bu ka kataza batu kamita. Na ize: “Babotana, mu ka ba ni bona kamita.” (Mateu 26:11) Kana manzwi a Jesu ao a bonisa kuli bunjebwe bu ka ningula batu ona cwalo ku ya ku ile? Kana ku na ni se si kona ku eziwa kuli bunjebwe bu kusufale? Bakreste ba kona ku ezañi kuli ba tuse babotana?
[Litaluso za kwatasi]
^ para. 2 Libizo li cincizwe.
^ para. 5 Marshall Plan ne li kopano ye ne tomilwe ki United States, mi mulelo wa yona ne li ku tusa kwa ku cimbula sifumu sa linaha za kwa Europe hamulaho wa ndwa ya lifasi ya bubeli.