Ha Mu Koni ku I Buluka Kacwalo Mu Itusise Yona Hande

NAKO ki nto ya butokwa hahulu. Niteñi ha i swani ni masheleñi kamba maluo. Yona ha mu koni ku i buluka kuli mu to itusisa yona kwapili sina mo mu kona ku bulukela masheleñi, lico, mafula, kamba lika ze ñwi ze ñata. Ku lika ku i buluka ka ku sa itusisa yona ha ku tusi se siñwi. Ki sifi se si ka ezahala haiba mu lobala lihora ze 8 busihu ni ku itulela fela musihali mu sa ezi se siñwi kuli kuti mu buluke nako? Lizazi ha li ka yo likelanga, lihora ze ne mu inzi fela zeo li kabe li ile mwa nakuwana.

Nako i swana sina nuka ye tuna ye buba. Nuka ye cwalo i zwelangapili ku buba. Ha mu koni ku i yemisa kamba ku itusisa lilotoli ni lilotoli kaufela la mezi a yona. Kale-kale k’o, batu ne ba kalile ku toma mishini ya mawili a pikuluswa ki mezi fa makamba a linuka. Ka mishini yeo ne ba kona ku hoha mezi ni ku itusisa m’ata a mezi ao kwa ku pikuluhisa mabelelo, lisaha, lipompi, ni lisando. Ka nzila ye swana, ha mu koni ku buluka nako; mu kona fela ku itusisa yona kwa ku peta misebezi ye minde. Kono kuli mu kone ku eza cwalo mu tokwa ku lwanisa lika ze peli ze sinya hahulu nako—zona lika ze peli zeo ki ku itiyehisa-tiyehisa ni ku siya lika nyambwanaleka. Pili ha lu nyakisiseñi taba ya ku itiyehisa.

Mu Pime ku Itiyehisa-Tiyehisa Fela

Ku na ni pulelo ye li, U si ke wa bulukela kamuso so kona ku eza kacenu. Kono ba bañwi ha ba latelelangi kelezo yeo. Ha ku na ni nto ye ñwi ye t’ata ye ba swanela ku eza, ba ka itiyehisa ku i eza. Batu ba ba cwalo ba na ni mukwa wa ku itiyehisanga fela ka bomu ku eza nto ye ba tokwiwa ku eza. Lika ha li nze li ba atela, ba li kasheza fela kwatuko ni ku ikola ku ikinela fela ku fitela ba ziyeleha cwale.

Ka linako ze ñwi miinelo ya luna i kana i sa lu konisi ku eza lika ze ñwi kamba mane lika kaufela ze lu swanela ku eza. Ku zwa f’o mañi ni mañi wa luna u tokwa ku pumulanga kwateñi fokuñwi. Nihaiba Mwan’a Mulimu n’a pumulanga. Jesu n’a patehile hahulu mwa bukombwa bwa hae, kono niteñi n’a fumananga nako ya ku pumula ni balutiwa ba hae. (Mareka 6:31, 32) Ku eza cwalo kwa katulusa. Kono ku itiyehisa fela ha ku katulusi; hañata mane ku lubeta. Mutala ki wo.

Mwan’a sikolo wa musizana u siyalezwi ki lisunda ze talu kuli a ñole tatubo ya lipalo. U na ni libuka ze ñata za ku bala kuli a itukiseze. U  ikutwa ku ziyeleha luli. Kono u kenelwa ki muliko wa ku kasheza buitukiso kwatuko mi u itulela fela a sa isi teñi pilu. Ku fita ku ituta, yena u ipuhela fela TV. Zazi ni zazi ha lati ku bala kuli a to pasa tatubo. Busihu bwa lizazi le li tatamiwa ki la tatubo, wa ina cwale fafasi ni ku likitisa ku bala libuka za hae kaufela.

Lihora-na-lihora u sweli ku itukiseza fela. Ba bañwi ba lobezi busihu kono yena cwale wa nyanda ku ituta ni ku peta lipalo ni mwa ku li sebeleza. Kwa sikolo habusa wa tundana ni lipuzo kakuli booko bwa hae bu katezi mi ha koni ku li alaba. U palelwa tatubo mi wa siyala. Cwale u ka tokwa ku ituta lika ze swana zeo hape mi mwendi ha na ku lumelezwa ku ya mwa sitopa se si tatama.

Ku itiyehisa ka bomu ku kenyize musizana yani mwa butata. Kono mwa Bibele ku na ni sikuka se si kona ku lu tusa ku sa eza inge musizana yani. Muapositola Paulusi n’a ñozi kuli: “Mu tokomele mo mu zamaela, mu si ke mwa ba sina likuba, kono mu be sina ba ba butali. Mu yolise linako.” (Maefese 5:15, 16) Paulusi fo n’a eleza Bakreste kuli ba itusise nako ya bona hande kwa ku eza lika za kwa moya kono manzwi a hae ao a kona ku lu tusa mwa linto ze ñwi kaufela za mwa bupilo. Bakeñisa kuli hañata ki luna beñi ba ba itomelanga nako ya ku eza lika, lwa kona ku kutula ze nde ni ku peta lika za luna kapili haiba lu itomela ku kalisa ka nako ye swanela. Ku eza cwalo ki “butali” sina mo li boniseza liñolo lani.

Musizana yani n’a swanela ku kalisa lili ku itukiseza tatubo ya hae ya lipalo? Mwendi zazi ni zazi manzibwana ka mizuzu ye 15 cwalo n’a swanela ku fitanga mwa libuka za hae hanyinyani-hanyinyani. Kambe n’a ezize cwalo, mwendi kambe n’a si ka pupulikana busihu bwani bwa n’a swanela ku lobala. Zazi la n’a ñola tatubo ya hae n’a kabe a itukiselize hande, mi luli n’a ka pasa tatubo yani.

Kacwalo, ha mu filwe nto ye ñwi ya ku eza, mu tome nako ye swanela ya ku kalisa ku i eza mi mu i eze. Ka ku eza cwalo ha mu na ku itiyehisa-tiyehisa fela ka bomu ni ku kutula teñi ze maswe. Hape mu ka tabela musebezi wa mina bakeñisa kuli mu ka u eza hande. Seo ki sa butokwa sihulu haiba musebezi o mu filwe ku eza u ama batu ba bañwi, inge cwalo ha mu filwe ku peta nto ye ñwi mwa puteho ya Sikreste.

Mu Pime ku Siya Lika Nyambwanaleka

Sina mo se lu bulelezi kale, se siñwi hape se si kona ku lu tusa ku itusisa hande nako ya luna ki ku sa siyanga fela lika nyambwanaleka. Lwa ziba kuli nako ye ñata i sinyehelanga kwa ku eza lika, ku li lukisa, ku itusisa zona, ku li kenisa, ku li buluka, ni kwa ku li bata-bata. Lika ha li li ze ñata li ka tokwa ni nako ye ñata. Ku sebeleza mwa ndu mo ku tezi libyana kwa kataza mi ku tokwa nako ye ñata ku fita ku belekela mwa ndu mo ku si ka tala libyana. Ku zwa f’o, libyana ha li nze li ata, mu ka tokwa nako ye ñata kuli mu fumane so mu bata.

Bocaziba ba bulela kuli buñata bwa nako ya ku kenisa ndu i sinyehelanga kwa “ku swala-swala lika, ku shela-shela, hamohocwalo ni  kwa ku zwisa ni ku sutisa libyana mwa nzila.” Mi ku cwalo luli ni mwa linto ze ñwi kaufela za mwa bupilo. Kacwalo, haiba mu bata ku itusisa hande nako ya mina, mu talimisise hande mwa sibaka mo mu inzi. Kana ku tezi libyana, mi ku mi palelwisa ku fita-fita hande, ili ku mi sinyeza nako ya mina? Haiba ki cwalo, mu zwise mwateñi libyana ze ñwi.

Ku zwisa libyana ze ñwi ku kona ku ba t’ata. Ku yumba libyana ze mu lata hahulu kono ili ze mu sa tokwi, ku t’ata—ku bato swana ni ku latehelwa ki mulikani yo munde. Kacwalo mu kona ku ziba cwañi sa ku buluka ni sa ku yumba? Ba bañwi ba ezanga cwana: Ba bulukanga sika ka silimo mi haiba ba sa itusisi sona, ba si yumba. Kono ku cwañi haiba mu sa zina-zina ku si yumba hamulaho wa silimo? Mu si beye mwa mabulukelo ka likweli ze silezi. Ha mu ka si talima hape ni ku lemuha kuli ha mu si ka itusisa sona ka silimo ni licika, ku kana kwa mi bela bunolo ku si yumba. Sisupo ki sa kuli mu be ni mulelo luli wa ku sa ba ni lika ze ñata-ñata—ku beya cwalo ni wa ku itusisa hande nako ya mina.

Kono haki ndu kamba ofisi fela ye talanga libyana. Jesu n’a bulezi za “lipilaelo za lifasi, ni takazo ya bufumu” kuli lika zeo li kona ku “pukutisa Linzwi” la Mulimu ni ku palelwisa mutu ku “beya” miselo kwa neku la taba ye nde ya Mubuso. (Mateu 13:22) Mutu wa kona ku pateha hahulu ni misebezi ya hae hamohocwalo ni litakazo za hae kuli mane ha fumani nihaiba nako ya ku eza lika za butokwa za kwa moya. Se si kona ku zwa mwateñi kikuli mutu ya cwalo u ka fokola kwa moya mi mane u ka palelwa ku kena mwa lifasi le linca la sepisize Mulimu, ili m’o batu ba ka pila ku ya ku ile ni ku ikola ku eza lika ze ba tabela ili z’e ba nyakalalisa.—Isaya 65:17-24; 2 Pitrosi 3:13.

Kana mu likanga ka t’ata ku eza lika kaufela ze mu lakaza ku eza—inge cwalo ze ama mubeleko, ndu, mota, litakazo, misipili, lipapali ze tiisa mubili, mikiti, ni ze ñwi cwalo? Haiba ki cwalo, mu bone mwa ku bonela kuli mu kasheze ze ñwi za zona kwatuko ni ku itusisa nako ya mina kwa ku eza lika za kwa moya.

Ku na ni pulelo ye ñwi hape ye li, Nako ha i libeleli mutu. Nako ha i yemi sina nuka ye buba ha i sa koni ku yema. Ha i koni ku bulukiwa; haiba i ile, i ile kipeto ku felile. Kono ka ku latelela likuka ze bunolo za mwa Bibele ni ku nga mihato i sikai ye lu ambozi, lwa kona ku fumana nako ye lu tokwa ya ku eza “linto ze nde ku fita” ili ze kona ku lu tusa kamita-ni-mita ni ku tisa “kanya ni milumbeko ku Mulimu.”—Mafilipi 1:10, 11.

[Siswaniso se si fa likepe 8, 9]

Sina nuka ye buba, nako i kona ku itusiswa kwa misebezi ye minde

[Siswaniso se si fa likepe 9]

Ki ifi nako ya swanela ku kalisa ku itukiseza tatubo ya hae?

[Siswaniso se si fa likepe 10]

Ku belekela mwa sibaka mo ku tezi libyana ku sinya nako mi kwa filikanya