Ku Saba Mulimu—“Ku Luta Mutu Butali”

BUTALI bwa niti bu lukisize mukiti o mutuna. Bu “lumile batanga ba bona ba basizana, mi cwale bwa huweleza mwa mabaka a munzi a’ lumbile hahulu. Bwa li: Ya bukuba kaufela a te kwanu! Hape ku ya si na ngana, bu li: Mu t’o ca kwa buhobe bwa ka, mu nwe kwa veine ye ni zwakile. Mu tuhele bukuba, mu pile; mu zamaye mwa nzila ye ka mi talifisa.”—Liproverbia 9:1-6.

Ku ca kwa tafule ya butali ni kamuta ha ku labulangi ze maswe. Ku utwa butali bwa Mulimu bo bu mwa mashitanguti a ñozwi ka ketelelo ya moya wa hae ni ku mamela kalimelo ya bona ku tisanga fela ze nde. Seo si kopanyeleza ni manzwi a butali a ñozwi kwa Liproverbia 15:16-33 a ka nyakisiswa mwa taba ye. * Ku utwa kelezo ye mwa lipulelo ze kuswani ze ku ka lu tusa ku kolwa ka lika ze lu na ni ze nyinyani, mi ku ka lu tusa ku eza zwelopili ni ku ba ni tabo mwa bupilo. Ku eza cwalo hape kwa kona ku lu tusa ku eza likatulo ze nde ni ku zwelapili mwa nzila ye isa kwa bupilo.

Ku Luwa Lika ze Nyinyani kwa Tusa

Mulena Salumoni wa Isilaele wa ikale na ize: “Se si na ni tuso, ki ku fumana hanyinyani, ni ku saba [Muñ’a] Bupilo; ku fita ku ba ni bufumu bo buñata bo bu na ni mikatazo.” (Liproverbia 15:16) Ku fulalela Mubupi ni ku ndongwama hahulu sifumu mwa bupilo ki kutokwa ngana. Bupilo bo bu cwalo bu tisanga mukatalo o mutuna ni lipilaelo ze ñata. I ka ba bumai bo butuna luli ku to lemuhela mwa busupali kuli bupilo bwa pilile mutu bu bile bwa mbango! Kaniti ku ikubukanyeza bufumu bo buñata kono mutu inge a li mwa “mikatazo” haki nto ye butali. Niteñi ku ituta mwa ku kolwela ka lika ze lu luwile ni ku pila bupilo bo bu cwalo kwa tusa luli. Tabo sakata i itingile fa ku saba Jehova kamba ku itama silikani ni yena isiñi fa maluo a kwa mubili.—1 Timotea 6:6-8.

Salumoni na bonisize kuli ku ba ni silikani ni batu ku fita ku ba ni sifumu se si ñata, kona libaka ha na ñozi kuli: “Se si na ni tuso ki ku ca miloho fela mo ku na ni lilato; isi ku ca komu ye nunile mo ku na ni toyano.” (Liproverbia 15:17) Ki niti, ku pila mwa lubasi lo lu latana kwa tabisa ku fita ku ca lico ze ñata ze tula. Lubasi lo lu na ni mushemi a li muñwi lu kana lwa luwa fela lika ze nyinyani. Mwa linaha ze ñwi, mabasi a kona fela ku leka lico ze cipile. Kono lubasi lu pilanga hande ha lu latana ni ku babalelana.

Nihakulicwalo, butata bu kana bwa zuha nihaiba mwa mabasi a latana. Yo muñwi mwa lubasi a kana a bulela kamba ku eza nto  ye ñwi ye kana ya filikanya mutu yo muñwi. Mutu ya foselizwe yo u swanela ku eza cwañi? Liproverbia 15:18 i li: “Mutu wa kacima-cima u susueza lindwa; kono ya sa halifi kapili u kaupa lifapano.” (Liproverbia 15:18) Ku alaba ka musa isiñi ka bunyemi ku tisa kozo ni swalisano. Kelezo ye mwa lishitanguti le ki ya butokwa ku ze lu eza kaufela mwa bupilo, ku kopanyeleza cwalo ni mwa misebezi ya puteho kamba mwa bukombwa bwa ku tusa nyangela.

Muta ‘Nzila I Fetuha Likululu’

Lishitanguti le li tatama li bonisa shutano ye mwahal’a mutu ya si ka utwa butali ni batu ba ba bu utwile. Mulena ya butali u li: “Nzila ya ya buzwa ki lukwakwa lwa mikakani; kono nzila ya ya lukile i fetuha likululu.”—Liproverbia 15:19.

Nzila ya lukwakwa lwa mikakani i tibelanga batu ku fita ku yona. Mutu ya buzwa u palelwa ku eza nto ye ñwi kabakala ku nahana za matata a mifuta-futa ni ku ipumisa kuli kona a mu palelwisa ku eza nto yeo. Kono batu ba ba lukile bona ha ba isi pilu kwa matata ao a kona ku ba palelwisa ku peta musebezi wa bona. Ba eza musebezi wa bona ka tukufalelo mi ba isa hahulu mamelelo ku ona. Kacwalo ba pima matata a matuna a mañata a swana sina mikakani a ne ba ka kopana ni ona ha ne ba ka keshebisa lika. Nzila ya bona i fetuha “likululu” ili ku bonisa kuli ya zwelapili. Ba kalisa musebezi wa bona mi ba tabiswa ki ku u bona ha u zwelapili.

Ka mutala, ha lu ngeñi taba ya ku bata zibo ye nepahezi ya Linzwi la Mulimu ni ku fita fa buhulu bwa kwa moya. Lu tokwa ku ikataza kuli lu eze cwalo. Ku bunolo ku mutu ku bulela kuli ha koni ku ituta Bibele ka tukufalelo kabakala kuli kuti ha si ka ituta hahulu kwa sikolo, kamba kabakala kuli ha zibi ku bala hande kamba kuli u libala-libala fela. Kono haiba lu bata ku ituta luli, ha lu swaneli ku lumeleza lika zeo ku lu palelwisa ku ituta. Niha lu sa ikoneli mwa lika ze ñwi, lwa kona ku eza ka t’ata kuli lu zibe ku bala hande ni ku fita fa ku utwisisa ze lu bala inge cwalo ka ku itusisa dikishinari haiba ku tokwahala. Ku ba ni  mubonelo o munde ku lu tusa ku ituta ni ku eza zwelopili ya kwa moya.

Se Si ‘Tabisa Ndate’

Mulena wa Isilaele u li: “Mwana ya butali u tabisa ndat’ahe; kono mutu wa litanya u shwaula m’ahe.” (Liproverbia 15:20) Bashemi ba nyakalalanga ha ba bona bana ba bona inge ba eza hande. Kono kuli bana ba eze hande cwalo, bashemi ba tokwa ku ba luta ni ku ba eleza. (Liproverbia 22:6) Mi mwana ya butali u tabisanga hahulu bashemi ba hae! Kono litanya u ba utwisanga butuku bo bu sa feli.

Mulena ya butali u zwelapili ku bulela kuli: “Ya si na ngana u ikola butanya; kono mutu ya na ni temuho u zamaya mwa nzila ye lukile.” (Liproverbia 15:21) Ba ba si na ngana ba ikola liseho la butoto ni ku itabisa ko ku sa tisi tabo sakata. Kono mutu ya na ni temuho u bona kuli ku “lata minyaka, isi Mulimu” ki butanya. (2 Timotea 3:1, 4) Ku mamela likuka za Mulimu ku mu tusa ku zwelapili ku ba ya lukile ni ku zamaya mwa nzila ye lukile.

Se Si ‘Tiisa’ Milelo

Ku latelela likuka za Mulimu ku tisanga ze nde mwa likalulo li sili za bupilo bwa luna. Liproverbia 15:22 i li: “Mo ku si na likelezo, milelo ha i weli likamba; kono i tiya ka ku lelisana kwa ba bañata.”

Ku lelisana ko ku taluswa fo ki ku buhisana litaba ko ba eza batu kwa mukunda ku si na ku patelana. Linzwi la Siheberu le li tolokilwe kuli “ku lelisana” ne li tolokilwe kuli “kopano” kwa Samu 89:7. Seo si bonisa swalisano ye mwa ku ambolisana. Ku lelisana k’o ha ku swani ni ku buhisana litaba kwa fahalimu fela, kono ku ama ku talusa mutu mwa ikutwela ni mwa nahanela luli. Muta bo munna ni musali hamohocwalo ni bana ba ambolisana ka ku lukuluha cwalo ku ka ba ni kozo mwahal’a bona. Kono haiba ku si na ku lelisana, ku ka ba ni filikanyo ni butata mwa lubasi.

Ha lu eza likatulo za butokwa, lu ka eza hande ku mamela kelezo ya kuli milelo “i tiya ka ku lelisana kwa ba bañata.” Ka mutala, ha lu keta likalafo, ki ko kunde ku kupa baalafi ba bañwi ku lu eleza ka za teñi sihulu haiba ku na ni litaba ze tuna ze amiwa mwa sibaka sa ku buza fela mualafi a li muñwi.

Ha lu eza lika za kwa moya, ki kwa butokwa hahulu ku lelisana ni batu ba bañwi. Muta maeluda ba lelisana ni ku itusisa yeloseli ya yo muñwi ni yo muñwi wa bona, milelo ya ‘tiyanga.’ Hape baokameli ba banca ha ba swaneli ku liyeha ku kupa kelezo ya baokameli ba kale ba ba na ni yeloseli, sihulu haiba nto ye talimiwa i t’ata.

“Ki Tabo ku Mutu ku Fa Kalabo”

Ki bufi bunde bwa ku bulela lika ka butali? Mulena wa Isilaele u li: “Ki tabo ku mutu ku fa kalabo ka mulomo wa hae; mi linzwi le li bulelwa  ka ku swaneleha li munati hahulu.” (Liproverbia 15:23) Kana ha lu tabangi muta kelezo ya luna i latelelwa mi i tisa ze nde? Kono kuli kelezo ya luna i be ye tusa, lu tokwa ku eza lika ze peli.

Pili, kelezo ya luna i swanela ku toma fa Linzwi la Mulimu, yona Bibele. (Samu 119:105; 2 Timotea 3:16, 17) Ku tuha fo, i swanela ku fiwa ka nako ye swanela. Nihaiba manzwi a niti a kona ku tunka mutu haiba a bulelwa ka nako ye sa swaneli. Ka mutala, ku eleza mutu ku si na ku mu teeleza pili haki nto ye butali kamba ye tusa. Ki kwa butokwa kuli lu be batu ba ba ‘teeleza kapili, [ba ba] liyeha kwa ku bulela.’—Jakobo 1:19.

“Nzila ya Bupilo ya Kambama”

Liproverbia 15:24 i bala kuli: “Ku ya butali, nzila ya bupilo ya kambama; i mu isa kwahule ni sibaka sa ba ba shwile, se si inzi kwatasi.” Mutu ya eza lika ka butali u mwa nzila ye mu isa kwahule ni sibaka sa ba ba shwile. U ambuka lika ze maswe ze cwale ka buhule, ku itusisa maswe milyani ye kola, ni butahwa—mi kabakaleo ha na ku shwa kapili. Nzila ya hae i mu libisa kwa bupilo.

Kono mu lemuhe ze ezahalanga ku mutu ya si na butali: “[Muñ’a] Bupilo u wisa ndu ya muikuhumusi; kono u tiisa milulwani ya musali wa mbelwa. Mifumbo ye maswe ki nto ye masila ku [Muñ’a] Bupilo; kono manzwi a musa ki a kenile fapil’a hae. Ya tukufalelwa ku fuma kapili u ipizeza bumai fa ndu ya hae; kono ya toile mpo ya kweta u ka pila.”—Liproverbia 15:25-27.

Mulena wa Isilaele u lu bonisa mo lu kona ku pimela matata a telanga ba bañata ka manzwi a: “Pilu ya mutu ya na ni niti i ikupula kalabo; kono mulomo wa ya maswe u tahisa ze maswe.” (Liproverbia 15:28) Kelezo ye mwa lishitanguti le ki ya butokwa luli! Likalabo za mbwashula ze fiwa fela ku si na ku nahanisisa hañata li labulanga ze maswe. Ku nyakisisa lika ze ñwi ze kona ku amiwa mwa taba ye li teñi, ku kopanyeleza cwalo ni miinelo ni maikuto a batu, ku ka lu tusa ku sa bulela lika ze ka tisa kuli lu inyaze hasamulaho.

Kono cwale ku saba Mulimu ni ku amuhela kelezo ya hae ku kona ku lu tusa cwañi? Munna ya butali u alaba kuli: “[Muñ’a] Bupilo u kwahule ni ba ba maswe; kono u utwa litapelo za ba ba na ni niti.” (Liproverbia 15:29) Mulimu wa niti ha yo bukaufi ni ba ba maswe. Bibele i li: “Ya itiba kwa lizebe kuli a si ke a utwa  mulao, mane ni tapelo ya hae ki nto ye masila.” (Liproverbia 28:9) Ba ba saba Mulimu ni ku lika ka t’ata ku eza ze lukile ku yena ba kona ku lapela ku yena ka ku lukuluha, ni ku sepa kuli u ka ba utwa.

Ze “Tabisa Pilu”

Salumoni u fa swanisezo ye tibile ye li: “Liseli la mwa meto li tabisa pilu, mi litaba ze munati li nunisa masapo.” (Liproverbia 15:30) Masapo a ‘nuniswa’ ki ku ba ni mooko. Seo si tiisa mubili kaufela ni ku tabisa pilu. Mi tabo ye mwa pilu yeo i iponahaza ka liseli le li benya mwa meto. Kona mwa ikutwelanga cwalo mutu ya amuhezi litaba ze munati!

Kana ha lu tiiswangi hahulu ku utwa kuli batu ba bañata mwa lifasi kaufela ba sweli ba amuhela bulapeli bwa Jehova? Ku utwa ze sweli ku petiwa mwa musebezi wa ku kutaza Mubuso ni ku luta macaba ku lu susuezanga ku abana hahulu mwa bukombwa. (Mateu 24:14; 28:19, 20) Lipilu za luna za wabelwanga ha lu utwa za batu ba ba sweli ku keta Jehova kuli a be Mulimu wa bona ni ku taha mwa bulapeli bwa niti. Bakeñisa kuli “litaba ze munati ze zwa kwa naha ye kwahule” za lu tiisanga hahulu cwalo, ki kwa butokwa ku iyakatwa ku bihanga ka ku nepahala ze lu peta mwa bukombwa!—Liproverbia 25:25.

“Ku Ikokobeza, ku Isa kwa ku Kutekiwa”

Kuli a bonise butokwa bwa ku amuhela kelezo, ye kona ku taha ka linzila ze fitana-fitana, mulena ya butali u li: “Wa zebe ye ziba ku utwa nyazo ye pilisa, u ka ina mwahal’a ba ba butali. Ya hana tuto, u shwaula ngana ya hae; kono ya utwa ku nyaziwa u ka luwa butali.” (Liproverbia 15:31, 32) Nyazo kamba kalimelo i fitanga kwa pilu ya mutu ni ku i sikulula, ili ku mu tusa ku eza katulo ye nde. Ku swanezi “tupa ya kalimelo” ha i kona ku felisa ‘bungulunde bo bu hanelezi mwa pilu ya mwana’! (Liproverbia 22:15) Hape mutu ya utwa kalimelo u banga ni ngana. Kwa neku le liñwi ku hana kalimelo ki ku hana bupilo.

Kaniti ku utwa kelezo ya butali ni ku i latelela ka buikokobezo kwa tusa. Ku eza cwalo ha ku tisi fela buiketo, zwelopili, tabo, ni ku kondisa lika, kono hape ku tisanga kanya ni bupilo. Liproverbia 15:33 i ungula ka manzwi a li: “Ku saba [Muñ’a] Bupilo, ku luta mutu butali; mi ku ikokobeza, ku isa kwa ku kutekiwa.”

[Litaluso za kwatasi]

[Siswaniso se si fa likepe 17]

Ku pila mwa lubasi lo lu latana kwa tabisa ku fita ku ca lico ze ñata ze tula

[Siswaniso se si fa likepe 18]

Niha lu sa ikoneli mwa lika ze ñwi, mubonelo o munde u lu tusa ku ba ni zibo

[Siswaniso se si fa likepe 19]

Ku lelisana ku ama ku talusa mutu mwa ikutwela ni mwa nahanela luli

[Siswaniso se si fa likepe 20]

Kana mwa ziba m’o ‘litaba ze munati li nuniseza masapo’?