Ze Ezahezi mwa Bupilo

Lubasi Lwa Luna Lu Swalisani Cwale!

KA MO LI KANDEKEZWI KI BO SUMIKO HIRANO

Ne ni fumani nzila ye lukile ya bupilo, mi ne ni bata kuli bo munn’a ka ni bona ba eze cwalo. Kono ne ku si ka ba cwalo konji hamulaho wa lilimo ze 42.

NE LU nyalani ni bo munn’a ka ka 1951, inze ni na ni lilimo ze 21. Mwa lilimo za pili z’e ne, lwa ba ni bana ba babeli ba bashimani, mi bupilo ne bu bonahala ku ni zamaela hande luli.

Zazi le liñwi ka 1957, muhulwan’a ka a t’o ni taluseza kuli ku na ni mulumiwa wa Lipaki za Jehova ya tahanga ku to mu potela. Nihaike kuli muhulwan’a ka yo ne li wa bulapeli bwa Sibudda, a kala ku ituta Bibele ni mulumiwa yo mi a ni susueza ni na kuli ni itute Bibele. Na lumela. Ne ni li wa keleke ya Protestanti, mi se ni nahana kuli yeo ne li kolo ya ku bonisa Lipaki za Jehova kuli lituto za bona li fosahezi.

Ku si ka fita nako na fumana kuli kanti mane ne ni sa zibi Bibele. Na buza mulumiwa ya na ni luta Bibele kuli, “Kanti Jehova ki mañi?” Na li kuba ni utwe libizo leo mwa keleke ya hesu. Mulumiwa yo, Daphne Cooke (ya n’a bizwanga Daphne Pettitt hasamulaho), a ni kupa ku apula kwa liñolo la Isaya 42:8, le li bonisa hande-ndende kuli libizo la Mulimu Muambakani ki Jehova. Bo Daphne ne ba alabile lipuzo za ka kaufela ka ku itusisa Bibele.

Lipuzo ze swana zeo na yo li buza bo pasita ba luna. Ba ni alaba kuli: “Ku buza lipuzo ki sibi. Wena u lumele fela s’o lutiwa.” Nihaike ne ni si ka lumela kuli ku buza lipuzo ku fosahezi, ka likweli ze silezi, la Sunda ni la Sunda, ne ni yanga kwa keleke kakusasana mi musihali ne ni yanga kwa mikopano ya Lipaki za Jehova.

 Butata mwa Linyalo

Ne ni tabela hahulu ze ne ni ituta mwa Bibele, mi ne ni li talusezanga bo munn’a ka bo Kazuhiko. Nako kaufela ha ni zwa kwa tuto kamba kwa mukopano, ne ni ba talusezanga ze ne ni izo ituta. Kono cwale butata bwa zuha mwahal’a luna. Ne ba sa lati kuli ni be yo muñwi wa Lipaki za Jehova. Kono na ne ni tabela hahulu ku ituta Bibele mi se ni zwelapili ku ituta ni ku swalisana ni Lipaki.

Pili ni si ka funduka kale ku ya kwa mikopano, ne ni lukisezanga bo Kazuhiko lico za bona ze ne ba tabela hahulu, kono bona ba kala ku yanga ku yo itekela za bona. Ha ni kuta kwa mikopano, ne ba ni talimanga fela ba sa ni bulelisi. Ha se ku fitile mazazi a mabeli kamba a malalu, ne ba kalisanga ku ni bulelisa hape, kono cwale eshe ne se li nako hape ya kuli ni ye kwa mukopano o tatama.

Ka nako ye bat’o swana yeo, na t’o fumanwa ni butuku bwa TB, bo ne se bu bulaile kale ba bañwi ku bahabo bona bo munn’a ka. Bo Kazuhiko ba ikalelwa hahulu mi ba ni sepisa kuli ha ne ni ka fola, ne ba ka ni fa tukuluho ya ku ikezeza ze ne ni lata kaufela. Kupo fela ya ka ne li ya kuli ba ni lumelezange ku yanga kwa mikopano sunda ni sunda. Ba lumela.

Ne ku ngile likweli ze silezi kuli ni folelele, mi mwahal’a nako yeo na ituta hahulu Bibele. Na lika ku bata-bata mafosisa mwa lituto za Lipaki, ka muhupulo wa kuli ha ne ni ka fumana tuto ya buhata nihaiba i liñwi fela, ne ni ka tuhela. Kono ne i si ka fumaneha. Na fita mane fa ku lemuha kuli lituto za Keleke ya Protestanti kanti ne li fosahezi. Na itemuhela lilato ni katulo ye lukile ya Jehova mi na bona bunde bo bu zwa mwa ku latelela milao ya hae.

Ha se ni folile, bo munn’a ka ba buluka sepiso ya bona, ba ni lumeleza ku yanga kwa mikopano. Na zwelapili ku hula kwa moya, mi mwa May 1958, na kolobezwa sina yo muñwi wa Lipaki za Jehova. Ne ni lakaza kuli lubasi lwa luna ni lona lu swalisane ni na mwa ku lapela Mulimu wa niti.

Ku Tusa Bana ba Ka kwa Moya

Ne ni yanga kamita ni bana ba ka kwa mikopano ni kwa ku kutaza, kono ku na ni lika ze ñwi ze n’e ni lemusize kuli bana ba ka kanti ne ba hula mwa zibo ya Bibele. Zazi le liñwi, Masahiko, mwan’a ka wa lilimo ze silezi, n’a sweli ku bapalela fande. Na utwa mulumo ni muhuwo o mutuna. Musali ya n’a pila mabapa a kitimela mwa ndu ya luna, inz’a bokolola a li mwan’a luna u hatilwe ki mota. Na lukuka pilu kuli mwendi u shwile. Kono na itiisa ni ku lumpukela fande. Ha ni bona njinga ya hae mo i sinyehezi, na kala ku njanja, kono cwale na mu bona kiyo wa taha, u holofezi fela hanyinyani. A ni swalelela mi a li, “Ima, Jehova u ni tusize, nji cwañi?” Ku mu bona inz’a pila ni ku utwa manzwi a hae a mande ao ne ku ni lilisize.

Zazi le liñwi hape mwa bukombwa lwa katana munna-muhulu cwana ya n’a ni halifezi a li: “Kanti s’o eza wena ki sikamañi unz’o kunda-kunda ni kanana ka kanyinyani cwana? Na ka utwela butuku bati.” Ni si ka alaba kale, mwan’a ka Tomoyoshi wa lilimo ze 8 a li: “Kuku,  boma ha ba ni hapelezi ku kutaza. Ni kutaza kabakala kuli ni bata ku sebeleza Jehova.” Munna yo a lu lubukela fela a sa tumusi nihaiba linzwi.

Kwa moya, bana ba ka ne ba si na ndate. Ne li na ya n’a swanela ku ba luta Bibele, nihaike ni na ne ni sa ituta ze ñata. Ne ni likile ku ba ni lilato, tumelo, ni tukufalelo ni ku ba tomela mutala o munde. Ka zazi ne ni lapelanga ku Jehova fapil’a bana ba ka. Ne ni ba talusezanga ze ni zo fumana mwa musebezi wa ku kutaza. Lika zeo ne li ba tiisize. Ha se ba hulile, ha ne ba buzizwe libaka ha ne ba bile mapaina, kamba bakutazi ba ka nako kaufela ba Lipaki za Jehova, ne ba ize, “Ne lu boni kuli boma ne ba fumana tabo mwa bupaina, mi ne lu bata ku ba ni tabo ni luna.”

Ne ni likanga ka t’ata ku sa bulela ze maswe ka za bondat’a bona kamba ufi kamba ufi mwa puteho. Ne ni lemuhile kuli lusebo ne lu ka sinya bana ba ka. Ne ba ka palelwa ku ba ni likute kwa batu ba ba sebiwa hamohocwalo ni ku yena ya seba ba bañwi.

Ku Tula Lisitataliso

Ka 1963 lwa tutela kwa Taiwan ko ne ba cincelizwe bo munn’a ka. Ba ni taluseza kuli ha ne ni ka kutaza kwa batu ba ne ba zwa kwa Japan, ne ku ka zuha butata. Ne ba ize kuli fohe ne lu ka kutisezwa kwa Japan, mi kampani ko ne ba beleka bo munn’a ka ne i ka kena mwa butata. Bo munn’a ka ne ba bata ku lu kauhanya kwa Lipaki.

Mwa Taiwan, mikopano kaufela ne i ezwa mwa puo ya Sichainizi, mi mizwale ne ba lu amuhezi ka mazoho a mabeli. Se ni kala ku ituta Sichainizi kuli ni kone ku kutaza kwa batu ba mwa Taiwan ku fita ku kutaza ku ba kwa Japan. Ka nzila yeo, ne ni ka tibela butata bwani bo ne ba bulezi bo munn’a ka.

Siango sa luna ni Lipaki ba mwa Taiwan ne si lu tiisize. Bo Harvey ni Kathy Logan ba ne ba li balumiwa, ne ba lu tusize hahulu-hulu. Muzwale Logan n’a bile ndat’ahe banake kwa moya. N’a ba bonisize kuli ku sebeleza Jehova haki mupilelo o t’ata o si na tabo. Ni nahana kuli ki mwa Taiwan mo ne ba ezelize bana ba ka katulo ya ku sebeleza Jehova.

Banake bo Tomoyoshi ni Masahiko ne ba kena fa sikolo sa ba America, mi ba yo ituta teñi Sikuwa ni Sichainizi. Tuto ya bona yeo hasamulaho ne i ba tusize ku sebeleza Mulimu wa niti, Jehova. Na itumela hahulu ku Jehova kuli n’a fetuzi nako ye ne kabe i bile ye t’ata hahulu yani ni ku i bisa nako ya limbuyoti ze tuna. Hamulaho wa ku pila mwa Taiwan lilimo ze talu ni licika ze sa libalehi, lwa kutela kwa Japan.

Bana ba luna ne se ba hulilenyana mi ba kala cwale ku lika ku iposhola mwa mazoho a luna. Ne ni tandile hahulu nako inze ni ikambota ni bona likuka za mwa Mañolo, mi Jehova n’a ba tusize ka nako ye t’ata yeo mwa bupilo bwa  bona. Ha s’a felize sikolo, Tomoyoshi a ba paina. Mwahal’a lilimonyana fela za hae za bupaina, a tusa batu ba bane ku fita fa buineelo ni kolobezo. Masahiko ni yena a latelela mutala wa muhulwan’a hae mi a ba paina ha s’a felize sikolo. Mwa lilimo fela z’e ne za bupaina bwa hae, a tusa mikulwani ba bane ku ba Lipaki.

Cwale Jehova a ba fuyaula hahulu mane ni ku fita. Tomoyoshi a kala ku ituta Bibele ni munn’a musali yo muñwi ye ne ni tusize ku ituta niti ya Bibele. Bana ba bona ba babeli ba basizana ni bona ba ba Lipaki. Hamulaho, Tomoyoshi a nyala yo muhulu, Nobuko, mi Masahiko yena a nyala wa mwanana, Masako. Bo Tomoyoshi ni Nobuko cwale ba sebeleza fa ofisi ya tamaiso ya Lipaki za Jehova kwa Brooklyn, New York. Mi bo Masahiko ni Masako ki balumiwa mwa Paraguay.

Licinceho Ze Ne Ba Ezize Bo Munn’a Ka

Bo munn’a ka ne ba sa tabeli bulapeli bwa luna mwahal’a lilimo zeo kaufela, kono ne ku na ni lisupo ze ñwi ze ne bonisa kuli ne ba sweli ku cinca. Ba bañwi ha ne ba ni lwanisanga, bona ne ba ni yemelanga mi mane ne ba yemelanga litaba za mwa Bibele ka ku sa ziba. Hape ne ba tusanga Lipaki ba ba tokwile. Fa sinawenga sa yo muñwi wa bana ba luna, ne ba bulezi manzwinyana a’ li: “Ha ku na musebezi o fita wa ku luta batu mupilelo o munde, kono ki musebezi o t’ata hahulu. Bana ba ka ni basali ba bona ba iketezi musebezi o t’ata wo. Shangwe mu ba tuse.” Zeo kaufela ne li ni nahanisisize kuli nako ye ñwi kwapili ba ka swalisana ni luna mwa bulapeli bwa Jehova.

Ne ni memelanga Lipaki ba bañwi kwa ndu ya luna. Mi ne ni memelanga bo Kazuhiko kwa mikopano ya Sikreste ni kwa mikopano ye mituna hamohocwalo ni kwa Kupuzo ya lifu la Kreste. Ha ne ba banga ni sibaka, ne ba fumanehanga teñi, nihaike ne li ka ku zina-zina. Hañata ne ni nahananga kuli mwendi ba kona ku lumela ku ituta Bibele, kacwalo ne ni memelanga maeluda ba Sikreste kwa ndu ya luna. Kono ne ba hananga ku ituta. Ne ni sa zibi libaka.

Manzwi a, a muapositola Pitrosi se a taha mwa munahano: “Mina basali, mu ipeye kwatas’a banna ba mina, kuli ba bañwi ha ba ka ba teñi ba ba sa lumeli, ba koliswe ki mizamao ya basali ba bona, ku si na manzwi a’ bulelwa; ha ba nze ba lemuha mizamao ya mina ye kenile, ye na ni sabo.” (1 Pitrosi 3:1, 2) Se ni lemuha kuli fokuñwi ne ni sa latelelangi kelezo yeo. Kuli ni mamele hahulu kelezo yeo, ne ni tokwa ku tiisa tumelo ya ka.

Ka 1970 na kala bupaina ka mulelo wa ku tiisa tumelo ya ka. Kwa fita lilimo ze 10 ku kumbuluka mane ze 20. Kono na palelwa ku bona cinceho ku bo munn’a ka. Muituti wa Bibele yo muñwi u kile a bulela kuli: “Ni bona kuli ku t’ata ku lika ku tusa batu ba bañwi inze mu palelwa ku tusa nihaiba bo munn’a mina.” Ao ne li manzwi a zwafisa, kono ne ni si ka tuhela.

Kwa mafelelezo a ma-1980, bashemi ba luna ne se ba supezi hahulu. Ku ba babalela hamohocwalo ni ku eza misebezi ya ka ye miñwi ne ku katalisa luli. Ka lilimo-limo, kaufel’a bona ne ba lwanisize tumelo ya ka ku Jehova, kono ne ni likile ka t’ata ku ba bonisa lilato. Nakonyana pili ba si ka timela kale, boma be ne ba na ni lilimo ze 96, ne ba ize ku na, “Sumiko, haiba ni ka zuha kwa bafu, ni ka kena mwa bulapeli bwa hao.” Se ni lemuha kuli kanti ha ni si ka ikataleza mbango.

Bo munnˈa ka ne ba boni lika kaufela ze ne ni ezelize bashemi ba luna. Kuli ba bonise buitebuho bwa bona, ba kala ku kopananga ni luna kwa mikopano. Ka lilimo-limo ne ba kopananga, kono ne ba sa zwelipili kwa moya. Na zwelapili ku lika ku ba tabisa. Ne ni memelanga balikani ba bona mane ni ba kwa linaha li sili kwa ndu ya luna kuli ba to ca lico. Ne lu yanga hamoho kwa lipumulo. Lihora za mapaina ha ne li kusufalizwe, na kala ku inanga hahulu ni bona.

Cinceho Hamulaho wa ku Tuhela Musebezi

Bo munn’a ka ne ba tuhezi musebezi ka 1993. Na nahana kuli cwale ba ka fumana nako ya ku ituta Bibele. Kono ba bulela kuli ku lapela Mulimu ka libaka fela la kuli ba na ni nako ki  buipi. Ba talusa kuli ba ka lapela Mulimu pilu ya bona ha i ka ba susueza mi ba ni kupa ku sa ba hapeleza ku eza cwalo.

Zazi le liñwi bo Kazuhiko ba ni kupa kuli ni tuhele ze ne ni eza kaufela kuli ni ba babalele. Taba yeo ne i ni swabisize hahulu, kakuli lwa li ku nyalanela, ne ni ezanga mo ne ni konela kaufela ku ba babalela. Ne ni likile ka t’ata ku ba tabisa, kono bona ne ba ikutwa kuli ne ni eza hahulu za Jehova ku fita ku talima za bona. Se ni nahana ka za teñi ka nakonyana, mi cwale na ba taluseza kuli ha ni koni ku eza cwalo. Kono na ba bulelela kuli ha ne lu ka swalisana hamoho mwa musebezi wa ka, fohe ne lu ka kalisa mupilelo o munca mi mupilelo wo n’o si ke wa ba wa lilimonyana fela kono wa kamita-ni-mita. Kwa fita mazazi, bo munn’a ka ba sa ni alabi. Kono zazi le liñwi ba ni buza kuli, “Kana wa kona ku ituta ni na Bibele?” Manzwi ao fo ni a hupulela kaufela, pilu ya ka ya tulanga.

Pili ne ni kupile eluda yo muñwi wa Sikreste kuli a itute ni bo munn’a ka, kono bona ba ni taluseza kuli, “Ha ni na ku ituta ni mutu u sili, konji wena luli.” Kacwalo lwa kalisa ku ituta Bibele ka zazi ni zazi. Bakeñisa kuli ni mwa puteho ya Sichainizi mi bo munn’a ka ba si pyopyola hande, lwa ituta mwa Sichainizi. Hape se lu bala Bibele mukatumbi hamoho mi lwa i punya silimo si si ka fela kale.

Mwahal’a nako yeo, eluda yo muñwi wa mwa puteho ya Sichainizi ni musal’a hae ba kala ku eza siango ni luna. Bona ki banana mane ni kwa bana ba luna, kono ba fita fa ku ba balikani ba luna sakata. Lipaki ba bañwi ba bañata ni bona ba kala ku eza siango ni bo munn’a ka. Ne ba lu memelanga kwa mandu a bona mi ne ba ambolanga ni bo Kazuhiko inge kuli ki bondat’a bona luli. Seo ne si ba tabisize hahulu.

Zazi le liñwi, lwa amuhela memo ya kuli lu fumanehe kwa sinawenga sa ba mwa puteho ya hesu mi memo yeo ne i tile ku bo munn’a ka luli. Temuho yeo ya kuli ki bona toho ya lubasi ne i ba tabisize hahulu, mi ba fumaneha kwa sinawenga seo. Ku si ka fita nako ba kala ku tabela Lipaki mi cwale ba kala ku ituta Bibele ni eluda yo muñwi wa Sikreste. Ba zwelapili kwa moya bakeñisa ku ituta Bibele, ku fumaneha kwa mikopano, ni lilato le ne ba bonisizwe ki puteho.

Lubasi Lo Lu Swalisani Cwale

Ka December 2000, bo munn’a ka ba kolobezwa ka ku bonisa buineelo bwa bona ku Jehova. Bana ba ka ni basali ba bona ne ba tamile misipili ye mitelele ku taha ku to iponela “makazotuna” yeo. Ne ku ngile lilimo ze 42, kono ha lu li fa cwale lu lubasi lo lu swalisani.

Zazi ni zazi kakusasana cwale, lwa nyakisisanga hamoho liñolo la zazi ni ku bala Bibele hamoho. Ka zazi, lu ikolanga ku ambola lika za kwa moya ni ku eza hamoho misebezi ya kwa moya. Bo munn’a ka ki batanga ba bukombwa cwale mwa puteho, mi cwanoñu fa ne ba file ngambolo ya Bibele mwa Sichainizi. Na itumela ku Jehova kwa ku lu kopanya hamoho. Ni nyolelwa kuli na hamohocwalo ni lubasi ni balikani ba ka lu zwelepili ku bubanisa libizo ni bubusi bwa Jehova kamita ni ku ya ku ile.

[Mapa ye fa likepe 13]

(Kuli mu bone mo i hatiselizwe luli, mu bone hatiso)

CHINA

DEMOCRATIC PEOPLE’S REPUBLIC OF KOREA

REPUBLIC OF KOREA

Sea of Japan

JAPAN

Tokyo

East China Sea

TAIWAN

Taipei

[Siswaniso se si fa likepe 12]

Ni lubasi lwa luna ka 1958, silimo se ni kolobezwa

[Maswaniso a fa likepe 13]

Ne lu tiisizwe kwa moya ki balikani ba ba cwale ka bo Harvey ni Kathy Logan ha ne lu tutezi kwa Taipei ku zwa kwa Tokyo

[Siswaniso se si fa likepe 15]

Kacenu le lubasi lwa luna lu swalisani mwa bulapeli bwa niti