Ze Ezahezi mwa Bupilo

Mo Ni Tuselizwe Ki Busepahali bwa Lubasi Lwa Hesu

KA MO LI KANDEKEZWI KI BO KATHLEEN COOKE

KA 1911, bo Mary Ellen Thompson, bokuku ba basali ba ba pepa boma, ha ne ba izo pota kwa Scotland mwa Glasgow, ne ba fumanehile kwa ngambolo ya bo Charles Taze Russell, ba ne ba okamela musebezi wa Baituti ba Bibele ba ba bizwa Lipaki za Jehova kacenu. Bokuku ne ba tabezi hahulu litaba ze ne ba utwile. Ha ba kutile kwa South Africa ba bata Baituti ba Bibele. Mi ka April 1914 ba kolobezwa ni ba bañwi ba 15 fa mukopano wa pili wa Sikiliti wa Baituti ba Bibele mwa South Africa. Boma bo Edith ka nako yeo ne ba na ni fela lilimo ze silezi.

Hamulaho wa lifu la Muzwale Russell ya na timezi ka 1916, Baituti ba Bibele mwa lifasi kamukana ba kala ku sa lumelelana. Kwa Baituti ba Bibele ba 60 ba ne ba sepahala mwa Durban kwa siyala fela ba ba bato likana 12. Bokuku ba basali ba ku ba handate, bo Ingeborg Myrdal, ni bo Henry bana ba bona ba micaha, ba ne ba sa zwo kolobezwa, ba tiiseza hamoho ni Baituti ba Bibele bao ba ne ba sepahala. Ka 1924 bo Henry ba ba ma-colporteur (kolopota), ka mo ne ba bizezwa likombwa za nako kaufela za Lipaki za Jehova. Mwa lilimo ze ketalizoho ze ne tatami ku zwa fo, ne ba kutalize mwa libaka ze ñata za mboela wa Africa. Ka 1930, bo Henry ni bo Edith ba nyalana, mi na, na pepiwa hasamulaho wa lilimo ze talu ku zwa fo.

Ku Hula kwa Lubasi

Ne lu pilile mwa Mozambique ka nakonyana mi ka 1939 lwa tutela kwa Johannesburg ku yo pila mwa ndu ya bokukw’a luna bo Thompson ni ba ku bona. Bokuku ba banna ne ba sa tabeli Linzwi  la Mulimu mi fokuñwi ne ba hanyezanga bokuku ba basali, kono nihakulicwalo ne ba lata hahulu ku amuhela baenyi. Munyan’a ka Thelma na pepilwe ka 1940 mi mwa sibeli sa luna ne lu fitile fa ku ziba mwa ku babalelela basupali. Hañata ha lu lalela, ne lu nganga nako ye ñata, kakuli ne lu ambolanga ze ezahezi ku yo muñwi ni yo muñwi mwahal’a lizazi kamba ku ikupulisa za kwamulaho.

Lubasi lwa luna ne lu tabelanga siango sa Lipaki ba ne ba lu potelanga, sihulu ba ba mwa sebelezo ya nako kaufela. Ni bona ne ba kenanga kwa lingambolo za luna ka nako ya mulalelo, mi ze ne ba bulelanga ne li lu tusize ku itebuha hahulu sanda se ne lu na ni sa kwa moya. Mi kabakaleo na ni Thelma lwa susuezwa ku ba mapaina sina bona.

Ku zwelela kwa bwanana bwa luna, ne lu lutilwe ku ziba bunde bwa ku ba babali. Boma, bondate, ni bokuku ba basali, ne ba lu balelanga makande a tabisa mwa libuka za makande kamba ku lu balela mwa Bibele ka sibili. Mikopano ya Sikreste ni sebelezo ya mwa simu ne li lika za butokwa hahulu mwa bupilo bwa luna. Bondate ne ba li mutang’a puteho (ya bizwa muokameli ya zamaisa cwale) mwa puteho ya Johannesburg, kacwalo kaufel’a luna ne lu itahanelanga kwa mikopano. Fa mikopano ya sikiliti bondate ne ba patehanga ni litukiso za mukopano, mi boma bona ne ba tusanga baenyi ku za malobalo.

Mukopano O Ne U Ipitezi ku Luna

Mukopano wa sikiliti wa 1948 mwa Johannesburg ne u ipitezi. Ne li ona mukopano wa pili ko ne ku fumanehile ba bañwi ba mizwale ba ne ba zwa kwa sibaka se situna sa tamaiso ya Lipaki za Jehova, kwa Brooklyn, New York. Bondate ne ba kupilwe ku itusisa mota ya bona kwa ku zamaisa bo Nathan Knorr ni Milton Henschel mwahal’a nako ye ne ba li teñi. Mi na, ne ni kolobelizwe ku ona mukopano wo.

Ha se ku fitile fela nakonyana, bondate ba komoka ku utwa bondat’a bona ha ba inyaza hahulu kuli hamulaho wa lifu la Muzwale Russell, ne ba ituhelezi ku yembululwa ki ba ne ba ikauhanyize kwa Baituti ba Bibele. Ka bumai bokuku ba banna bao ba timela hamulaho wa likwelinyana ku zwa fo. Kono haili bokuku ba basali bo Myrdal, ba zwelapili ka busepahali ku isa fo ne bu felezi bukombwa bwa bona bwa fa lifasi-mubu ka 1955.

Lika Ze Ne Cincize Bupilo Bwa Ka

Ne ni kalile bupaina bwa kamita ka la 1 February 1949. Kapili-pili kwa ba ni liyewayewa mwahal’a Baituti ba Bibele, kabakala zibiso ya mukopano wa macaba o no ka bela kwa New York City silimo se ne si tatama. Ne lu tabela ku yo fumaneha kwateñi kono ne lu si na mali. Mi cwale ka February 1950, bokuku ba banna bo Thompson, ba ku bahame, ba timela, mi bokuku ba basali ba itusisa mali a ne ba siile bokuku ba banna kwa nzila ya luna baketalizoho.

Lisunda li sikai lu si ka funduka kale, na amuhela liñolo ku zwa kwa sibaka se situna sa tamaiso ya Lipaki za Jehova kwa Brooklyn, mwa New York. Liñolo leo ne li talusa kuli ni memilwe ku yo kena  mwa sitopa sa bu 16 sa sikolo sa balumiwa sa Giliadi. Ne ni tabile luli kakuli ka nako yeo ne ni si ka kwanisa kale ni lilimo ze 17! Sikolo ha si kalisa, ni na ne ni li yo muñwi wa baituti ba lishumi ba ne ba zwile kwa South Africa, ba ne ba bile ni tohonolo tuna yeo ya ku yo fumaneha kwa sikolo seo.

Ha se lu kwazize sikolo seo ka February 1951, na ni bana ba sikolo ba bañwi ba 7 lwa kutela kwa South Africa sina balumiwa. Mwa likweli li sikai ze ne tatami, na ni mulumiwa yo muñwi ya na lumilwe hamoho ni na lwa kutaleza hahulu mwa litoloponyana mo ne ku bulelwa Siafrikaansi. Kwa makalelo, ne ni sa zibi hande puo yeo, mi ni hupula kuli zazi le liñwi ha ne ni kuta kwa ndu fa njinga ya ka, ne ni lila kabakala ku ikutwa kuli ha ni peti hande bukombwa bwa ka. Kono hasamulaho na kala ku utwa ni ku bulela puo yeo, mi Jehova a fuyaula buikatazo bwa ka.

Na Nyalwa mi ni Kena mwa Musebezi wa Maeto

Ka 1955 na bonana ni bo John Cooke. Ki bona ba ne ba tusize kwa ku shaba musebezi wa ku kutaza mwa linaha za France, Portugal, ni Spain pili ndwa ya lifasi ya bubeli i si ka tumbuka kale ni hamulaho wa yona, mi ne ba lumilwe ku to sebeza sina balumiwa mwa Africa sona silimo se ni bonana ni bona seo. Hasamulaho ne ba ñozi kuli: “Ne ni ezahalezwi ki lika ze talu ze komokisa mwa sunda i liñwi . . . Muzwale yo muñwi ka bufani bwa hae a ni fa kamota cwana; na ketiwa ku ba mutang’a sikiliti; mi ne ni fumani wa lilato.” * Ne lu nyalani ka December 1957.

Mwa libato la luna, bo Cooke ne ba ni kolwisize kuli muta lu ta nyalana bupilo ne bu ka tabisa, mi ne li niti. Ne lu potela liputeho mwa South Africa kaufela, sihulu ze ne li mwa libaka mo ne ku pila hahulu batu ba bansu. Sunda ni sunda ne lu katazehanga kuli lu fumane fela tumelezo ya ku kena mwa libaka zeo, lu sa buleli haiba mane ne lu tokwa ni ku yo lobala mwateñi. Linako li sikai, konji ko ne lu lobezi fa bulilo bwa benkele mo ne ku si na sika, ye ne bapani ni komboni ya ba basweu, mi ne lu ezize ka t’ata kuli bolifitanzila ba si  ke ba lu bona mwateñi. Hañata ne lu fitelanga kwa Lipaki ba basweu ba ne ba pila kwahule ni puteho ye ne lu potela.

Hape ne lu kopani ni butata bwa mafulo a mikopano ya mwa matakanyani. Ne lu buhisanga mafilimu a Lipaki za Jehova a na tusize batu ku utwisisa buzwale bwa luna bwa mwa lifasi kaufela. Ne lu lwalanga mushini wa luna wa magesi kakuli mwa libaka ze ñata za matakanyani ne ku si na malaiti. Hape ne lu kopana ni butata mwa libaka ze ne zamaiswa ki ba Britain kakuli lihatiso za luna ka nako yeo ne li kwalezwi mi hape ne ku na ni butata bwa ku ituta puo ya Sizulu. Kono ne lu tabile kakuli ne lu sebeleza mizwale ba luna.

Ka August 1961, bo Cooke ne li bona bazamaisi ba pili mwa South Africa ba Sikolo sa Bukombwa bwa Mubuso sa lisunda z’e ne, se ne si lukiselizwe ku tusa baokameli ba mwa liputeho. Bo Cooke ne li likwala kwa ku luta mi ne ba fitanga batu kwa lipilu ka mutalusezo wa bona o ikutwahalela hande ni ka liswanisezo za bona ze nde. Ne lu felize ibato ba silimo ni licika, inze ba sweli fela ku zamaisa litopa ze ne tomahanyizwe za Sikolo sa Bukombwa bwa Mubuso mwa Sikuwa. Bo Cooke ha ne ba zamaisa likolo, na ne ni yanga mwa bukombwa ni Lipaki ba bañwi mwa libaka zeo. Mi cwale kwa ezahala nto ye ñwi ye komokisa. Lwa amuhela pizo ya ku yo sebeleza fa ofisi ya mutai wa South Africa bukaufi ni Johannesburg ku kala ka la 1 July 1964.

Kono ka nako yeo bo Cooke ne ba sa zuhi hande. Ka 1948 ne ba katalizwe ki butuku bwa TB mi ku zwelela honafo ba kala ku ikutwanga ku felelwa ki m’ata. Ne ba utwanga inge ya bata ku telwa ki libelenge kihona ba ka kula mazazi a sikai ba sa koni ku ikezeza nto ni ye kana kamba ku bona mutu. Dokota ye ne lu bonani ni yena pili lu si ka biziwa kale kwa mutai na ize bo Cooke ne ba katazeha kabakala ku lembwala.

Ne lu sa koni ku kusufaza kwa sebelezo ya luna sina mwa na akalelize dokota. Ha lu fitile fa mutai, bo Cooke ba iswa kwa likolo la Service Department, mi na na fiwa musebezi wa ku tongolanga mafosisa ka ku bala misebezi ye ne tolokiwa. Mi ku luna, ne li tohonolo ye tuna ku ba ni muzuzu wa luna o lu konka! Bo Cooke ne ba sebelelize mwa libaka za Maputukisi pili lu si ka nyalana kale, mi kabakaleo ka 1967 lwa kupiwa ku swalisana ni lubasi lu li luñwi fela lwa Lipaki ba Maputukisi kuli lu kutaze hamoho ni lona kwa Maputukisi ba ne ba icambile mwa Johannesburg ni libaka ze ne li mabapa. Mi kona kuli na ne se ni tokwa ku ituta puo ye nca hape.

Kabakala kuli Maputukisi ne ba icambile mwa sibaka se situna, ne lu zamayanga hahulu—fokuñwi ne lu tandanisanga likilomita ze 300 kuli lu yo fumana ba lipilu ze nde. Ka nako ye, Lipaki ba Maputukisi mwa Mozambique ne ba kalisize ku to kopananga ni luna fa mikopano, mi yeo ne li tuso ye tuna ku ba ne ba ituta niti. Mwa lilimo ze 11 ze ne lu kutaza kwa Maputukisi, ne lu iponezi kakwata ka luna ka batu ba ba likana 30 ha ka hula ku ba liputeho z’e ne.

Mo Ne I Cincelize Miinelo kwa Ndu

Ha ne ku ezahala zeo, kwa ndu ya bashemi ba ka ni kona ne ku ezahezi licinceho ze ñwi. Ka 1960 munyan’a ka Thelma, a nyalwa ku bo John Urban, mapaina ba ne ba zwa kwa United States. Ka 1965 ba yo kena sikolo sa Giliadi mwa sitopa sa bu 40 mi hasamulaho ba yo sebeza ka busepahali mwa Brazil sina balumiwa ka lilimo ze 25. Ka 1990 ba kutela kwa Ohio ku yo babalela bashemi ba bo Urban ba ne ba katazeha. Niha ne ba patehile ku babalela bashemi cwalo, ba tiiseza mwa sebelezo ya nako kaufela ku fitela ni la kacenu le.

Bokuku ba basali bo Thompson ne ba sepahalile ku Mulimu ku fitela ka 1965, ha ba feza bukombwa bwa bona bwa fa lifasi inze ba na ni lilimo ze 98. Ka sona silimo seo, bondate ba kwanisa lilimo za bona za ku beleka mi ba tuhela musebezi. Kacwalo na ni bo Cooke ha ne lu kupilwe ku kutaza kwa Maputukisi, bondate ni boma ba itatela ku tusana ni luna. Ne ba li mitomo mwa sikwata sa luna, mi hamulaho wa likweli li sikai, kwa tomiwa puteho ya pili. Hamulahonyana wa f’o, boma ba kalisa ku fenyiwa ki kansa, mi ka 1971 ba timela. Bondate ni bona ba tokwahala lilimo ze supile ku zwa f’o.

Ni Kulisa Bo Munn’a Ka

Ha lu fita mwa ma 1970 ne se ku bonahala hande kuli bo Cooke ne ba totobela. Hanyinyani-hanyinyani ba kalisa ku siya a mañwi a matohonolo  a ne ba nga ka butokwa fa mutai, ku kopanyeleza cwalo ni tohonolo ya ku zamaisanga Tora ya ku Libelela ye itutiwanga hañwi ka sunda mwa lubasi lwa mutai, ni tohonolo ya ku etelelanga mwa lipuhisano za kakusasana ha ku nyakisiswa liñolo la zazi fa mutai. Ba cinciwa kwa likolo la Service Department ni ku iswa kwa likolo la Mail Room mi hasamulaho ba yo belekelanga mwa simu ya mutai.

Bo Cooke ne ba fumana t’ata ku eza licinceho kabakala tundamo ya bona. Ha ne ni likanga ku ba eleza kuli ba cince kwateñi, ne ba bonahalanga ku sa tabela, kono ne ba itebuhanga kelezo ya ka. Kwa mafelelezo lwa bona kuli neikaba hande kuli lu tute mwa puteho ya Siputukisi ni ku kala ku swalisana ni puteho ye ne i itusisa Ndu ya Mubuso ye ne li fa mutai.

Buzuho bwa bo Cooke ha ne bu sweli ku totobela cwalo, nto ye ne tabisa ne li ku bona mo ne bu tiyezi bulikani bwa bona ni Jehova. Bo Cooke ha ne ba pasumukanga fahal’a busihu kabakala ku lembwala kwa bona, ne lu ambolanga ku fitela ba lula moya ni ku kona ku lapela ku Jehova kuli a ba tuse. Kwa mafelelezo ba ziba mwa ku ezeza ha ba shangumukelwa cwalo. Ne ba ikapelezanga ku bulela ka bunya manzwi a ñozwi kwa Mafilipi 4:6, 7 a’ li: ‘Mu si ke mwa bilaela ka se siñwi.’ Ha ba feza ne ba konanga ku lapela cwale. Hañata ne ni tonanga inze ni talima mo i mwemwetela milomo ya bona ha ba kaliketa ku lapela ku Jehova ka ku zwelela kwa pilu ya bona.

Kabakala kuli sibaka fa mutai ne se si taela, kwa ungekwa musebezi wa ku yaha mutai o mutuna kwand’a Johannesburg. Na ni bo Cooke ne lu yanga hahulu kwa sibaka seo se si kuzize, ko ku sa fiti lilata le li zwa mwa tolopo ni sisi se si tushana ku ya mwa mbyumbyulu. Bo Cooke ne ba tusehile hahulu ha ne lu lumelelizwe ku yo ina fa sibaka seo ku fitela mutai o munca u fela ku yahiwa fateñi.

Matata a Manca

Butuku ha ne bu zwelapili ku lyanganisa bo Cooke mwa munahano, ne se ku ba bela t’ata ku peta misebezi ye ne ba fiwa. Ni itebuha hahulu mo ne ba tuselizwe ki ba bañwi. Ka mutala, mizwale ba bañwi ha ne ba bata ku yo eza patisiso ya lika ze ñwi mwa sifalana sa libuka sa mutai, ne ba bitulanga bo Cooke ku ya ni bona. Lipokoto za bo Cooke ne li talanga matrakiti ni limagazini za mwa sebelezo ya mwa simu ya lizazi leo. Ka nzila yeo bo Cooke ne ba zwezipili ku ikutwa ku ba ba butokwa ni kuli ha ba si ka itulela fela kono ku na ni ze peta.

Kwa nalulelule, bo Cooke ba welwa ki butuku bwa Alzheimer mi ba kalisa ku palelwa ku bala miñolo. Ne lu tusizwe hahulu ki matepu a lihatiso za Bibele ni lipina za Mubuso. Ne lu a lizanga hahulu hamoho. Bo Cooke hañata ne ba filikananga haiba ni sa ini ni bona ha ba teeleza kwa matepu, kacwalo ne ni inanga ni bona nako yeo kaufela inze ni sweli ku kinita-kinita. Kabakaleo ne lu na ni lisweta ni likubo ze ñata.

Ku kumbuluka, bo Cooke ne se ba tokwa pabalelo ye tuna. Nihaike ne ni katalanga hahulu kuli ne ni sa koni ku bala kamba ku ituta nto ye ñwi, ku ba babalela ku isa ha ba timela ne li tohonolo. Ne ba shwezi mwa mazoho a ka ka 1998 hamulaho fela wa ku kwanisa lilimo ze 85—mi ne ba sebelelize Jehova ka busepahali ku isa kwa mafelelezo a bupilo bwa bona. Ni nyolelwa hahulu nako ye lu ka bonana ha ba ka zuha kwa bafu, ba nze ba iketile kwa mubili ni mwa maikuto!

Ni Fukelwa Ki Moya

Hamulaho wa lifu la bo Cooke, ne ni ciwa ki buinosi. Kacwalo ka May 1999, na yo potela munyan’a ka Thelma ni bo munn’a hae kwa United States. Ne ni wabezwi ha ni yo bonana ni sikope-sikope sa balikani ba ba sepahala, sihulu ha ne lu izo pota kwa sibaka se situna sa tamaiso ya Lipaki za Jehova kwa New York! Yeo luli ne li yona sehezo ya kwa moya ye ne ni tokwa.

Ku kandeka za bupilo bwa balikani ba ba lateha, ba ba sepahala, ku ni hupuzanga lika ze ñata ze ni tusize mwa bupilo. Litaelo za bona, mutala wa bona, ni tuso ya bona, ne li ni lutile ku yandulula lilato la ka kwa batu ba macaba ni mishobo i sili. Ne ni itutile ku ba ni pilu-telele, buitiiso, ni ku ba ya cinca-cinca ku likana ni miinelo. Sa butokwa ni ku fita kikuli ne ni iponezi musa wa Jehova, yena ya utwa litapelo. Ni ikutwa sina walisamu ya n’a ize: “U filwe mbuyoti mutu y’o iketezi, kuli u mu suteleze ku Wena, mi a pile mwa malapa a hao; lu ka kula ze nde za mwa Ndu ya hao.”—Samu 65:4.

[Litaluso za kwatasi]

[Siswaniso se si fa likepe 8]

Bokuku ba basali ni bana ba bona

[Siswaniso se si fa likepe 9]

Na ni bashemi ba ka ha ni kolobezwa ka 1948

[Siswaniso se si fa likepe 10]

Na, bo Albert Schroeder ba liñolisa la baituti ba sikolo sa Giliadi, ni baituti ba bañwi ba 9 ba ba zwa kwa South Africa

[Siswaniso se si fa likepe 10]

Na ni bo Cooke ka 1984