Mu Bonise Lilato ni Likute ka ku Itusisa Hande Lilimi la Mina

“Yo muñwi ni yo muñwi ku mina a late musal’a hae mw’a itatela; mi musali a kuteke munn’a hae.”—MAEFESE 5:33.

1, 2. Ki puzo mañi ya butokwa ye ba swanela ku ipuza batu ba ba mwa manyalo kaufela, mi ki kabakalañi ha ba swanela ku ipuza puzo ye?

NE MU ka eza cwañi ha ne mu ka amuhela mpo ye puta-putezwi hande mwa pepa ye ñozwi kuli: “Mu Swale ka Tokomelo”? Ne mu ka swala cwañi pepa yeo mo ku puta-putezwi mpo? Kaniti luli ne mu ka i swala ka tokomelo ye tuna kuli mu si ke mwa i pwaca. Mu nga cwañi mpo ya linyalo?

² Mbelwa wa Muisilaele Naomi na bulelezi likalibe bo Olipa ni Ruti kuli: “[Muñ’a] Bupilo a mi fe ku katuluha, yo muñwi ni yo muñwi mwa ndu ya munn’a hae.” (Ruti 1:3-9) Ka za musali yo munde, Bibele i li: “Ndu ni bufumu, ki sanda se si zwa kwa bashemi; kono musali ya wile pilu ki mpo ye zwa ku [Muñ’a] Bupilo.” (Liproverbia 19:14) Haiba mu mwa linyalo, mu tokwa ku nga bosinyalana ni mina sina mpo ye zwa ku Mulimu. Kono mu nga cwañi mpo yeo ya mi file Mulimu?

3. Ki kelezo mañi ya na file Paulusi ye ba swanela ku mamela banna ni basali ba ba mwa manyalo?

³ Muapositola Paulusi ha na ñolela Bakreste ba mwa linako za baapositola, na ize: “Yo muñwi ni yo muñwi ku mina a late musal’a hae mw’a itatela; mi musali a kuteke munn’a hae.” (Maefese 5:33) Mu nyakisise ka mo banna ni basali ba ba mwa manyalo ba kona ku mamelela kelezo ye mwa lipulelo za bona.

Mu Itibelele kwa “Bumaswe Bo Bu Sa Tibelwi”

4. Lilimi li kona cwañi ku itusiswa kwa ku bulela lika ze nde kamba ze maswe?

⁴ Muñoli wa Bibele Jakobo u bulela kuli lilimi ki “bumaswe bo bu sa tibelwi” bo bu tezi “sifanu se si bulaya.” (Jakobo 3:8) Jakobo n’a izibela hande taba ya niti ya kuli lilimi le li sa tibelwi la sinya. Ku si na ku kakanya, n’a ziba hande lishitanguti la mwa Bibele le li talusa kuli manzwi a si ka nahanisiswa hande a “taba sina mukwale.” Kono hape lishitanguti le li swana leo li bulela kuli “mulomo wa ya butali u wisa pilu.” (Liproverbia 12:18) Kaniti manzwi a kona ku peta lika ze tuna. A kona ku holofaza kamba ku wisa pilu. Kana manzwi e mu bulelanga ku bakumina ki a holofaza kamba ki a wisa pilu? Ha ne mu ka buza bakumina puzo ye, ne ba ka alaba cwañi?

5, 6. Ki mabaka mañi a tisanga kuli batu ba bañwi ku ba bele t’ata ku tama lilimi la bona?

⁵ Haiba mu kalile ku itusisanga lipulelo ze holofaza mwa linyalo la mina, mwa kona ku tokolomoha mukwa wo. Kono mu ka tokwa ku ikataza hahulu. Libaka? Libaka le li ñwi ki la  kuli mu na ni ku tiyela ku sa petahala. Sibi se lu hozize si lu tiseza ku nahanela ba bañwi ze maswe ni ku ba foseza ka ze lu bulela. Jakobo n’a ñozi kuli: “Mutu ya sa fosi ku z’a bulela, ki mutu ya petehile, ya kona ku iswala ku za mubili kaufela.”—Jakobo 3:2.

⁶ Kwand’a ku sa petahala, moya wa mwa malapa mo ba hulela batu ni ona u tisanga kuli batu ba bulele lipulelo ze maswe. Batu ba bañwi ne ba huliselizwe mwa malapa mo ne ku na ni bashemi ‘ba ne ba na ni ñole, ba ne ba sa koni ku iswala, ba ne ba na ni buhali.’ (2 Timotea 3:1-3) Hañata banana ba ba hulelanga mwa malapa a cwalo ba banga ni mikwa ye swana ha se ba hulile. Kono ku sa petahala ni ku sa huliswa hande ha ku koni ku ba libaka la ku itusisanga lipulelo ze maswe. Niteñi, ku ziba mabaka ao ku lu tusa ku utwisisa libaka le li tisa kuli batu ba bañwi ku ba bele t’ata ku tama lilimi la bona kuli li si ke la bulela lipulelo ze maswe.

‘Mu Zwise Lusebo’

7. Pitrosi na talusañi ha na elelize Bakreste kuli ba ‘zwise lusebo kaufela’?

⁷ Ku si na taba ni ze tisa kuli batu ba bulelange lipulelo ze maswe, ku itusisa lipulelo ze utwisa butuku mwa linyalo ku kona ku bonisa kutokwa lilato ni likute ku sinyalana ni mutu. Kona libaka Pitrosi ha na elelize Bakreste kuli ba ‘zwise lusebo kaufela.’ (1 Pitrosi 2:1) Linzwi la Sigerike le li tolokilwe kuli ‘lusebo’ li talusa “lipulelo za ku tapaula.” Li talusa ‘ku zwapaula batu.’ Kaniti litaluso zeo li bonisa hande ze kona ku tiswa ki lilimi le li sa tibelwi!

8, 9. Ki lifi ze kona ku zwa mwa ku itusisa lipulelo za ku tapaula, mi ki kabakalañi bosinyalana ha ba swanela ku ambuka ku itusisanga lipulelo ze cwalo?

⁸ Lipulelo za ku tapaula li kana za bonahala ku sa holofaza, kono mu nahane ze kona ku ezahala muta munna kamba musali a itusisa lipulelo ze cwalo. Ku biza sinyalana mabizo a cwale ka sikuba, nakulonda, kamba muitati ku talusa kuli butu bwa hae kaufela bu kona ku taluswa ka lishendo! Seo ki situhu luli. Mi ku cwañi ka za litamilikezo ze bonisa hahulu bufokoli bwa sinyalana? Kana luli lipulelo ze cwale ka za kuli “Wena u wa ku liyehanga kamita,” kamba “Wena wa li ku ba u ni teeleze,” haki litamilikezo fela? Lipulelo ze cwalo li kona ku tahisanga kuli yo muñwi ni yena a ikemele. Mi nto yeo i kona ku tisa kañi ye tuna.—Jakobo 3:5.

⁹ Lipulelo ze tezi matapa li tisa filikanyo mwa linyalo, mi hape li kona ku tisa butata bo butuna. Liproverbia 25:24 i li: “Bunde ki ku tibelela mwa sikutwana sa lapa, ku fita ku ina mwa ndu ye tuna ni musali wa lindwa.” Mi ku kona ku bulelwa cwalo ni ku munna wa lindwa. Kwa nalulelule, manzwi a ku kayaula a sinyalana yo muñwi a ka felisa silikani, mwendi ili ku tahisa kuli munna kamba musali a ikutwe ku sa latiwa, kamba mane ku ikutwa kuli h’a koni ku latiwa. Kaniti luli lu tokwa ku itusisa hande lilimi. Kono lu kona cwañi ku itusisa hande lilimi la luna?

‘Mu Swale Lilimi’

10. Ki kabakalañi ku itusisa hande lilimi ha ku li kwa butokwa?

¹⁰ Jakobo 3:8 i li: “Lilimi, ha ku na mutu ya kona ku li tapisa.” Kono sina fela mupahami wa pizi ha itusisanga tumo kuli a zamaise pizi, ni luna lu swanela ku lika ka t’ata ku itusisa hande lilimi la luna. Bibele i li: “Haiba yo muñwi wa ku mina u hupula kuli u pila ka bulumeli, bo ki ya sa iswali lulimi ka tumo, kono a ipuma pilu, bulumeli bwa mutu yo ha bu na tuso.” (Jakobo 1:26; 3:2, 3) Manzwi ao a bonisa kuli mo mu itusiseza lilimi la mina ki taba ye tuna hahulu. Mo mu itusiseza lilimi la mina ha ku ami fela silikani sa mina ni bakumina, kono mane ku ama ni sona silikani sa mina ni Jehova Mulimu.—1 Pitrosi 3:7.

11. Butata bo bunyinyani bu kona ku tibelwa cwañi kuli bu si ke bwa fita fa ku ba kañi ye tuna?

¹¹ Mu swanela ku ziba mwa ku ambolisanela ni bakumina. Haiba ku ba ni pilaelo, mu like ku kusufaza pilaelo yeo. Mu hupule ze ne ezahezi mwa bupilo bwa Isaka ni musal’a  hae Rebeka, ka mo ku ñolezwi kwa Genese 27:46–28:4. “Rebeka a li ku Isaka: Ni tinilwe ki bupilo, kabakala bana ba basizana ba Heti; haiba Jakobo a ka nga musali kwa bana ba Heti, kwa basizana ba ba mwa naha ye, bupilo bwa ka, fo, bu ni tusañi?” Ha ku na bupaki bo bu bonisa kuli Isaka n’a alabile Rebeka ka mabifi. Kono Isaka a luma mwan’a bona Jakobo kuli a yo bata musali ya na saba Mulimu ya na si ke a bilaeza Rebeka. Ku kona ku eziwañi haiba bo munna ni musali ba fapahana? Mu kona ku tibela butata bo bunyinyani kuli bu si ke bwa fita fa ku ba kañi ye tuna ka ku sa limba bakumina mulatu kono ka ku bonisa kuli ni mina mu fosize. Ka mutala, ku fita ku bulela kuli, “Ha mu bangi ni nako ya ku ambolisana ni na!” neikaba hande ha ne mu ka bulela kuli, “Ne ni nahana kuli mwendi kabe ne lu ka banga ni nako ya ku ambolisana hamoho.” Mulelo wa mina ibe wa ku tatulula butata isiñi wa ku bata fela ku ziba sifosi. Mu ambuke mukwa wa ku bata hahulu ku ziba ya kondisize kamba ya fosize. Maroma 14:19 i li: ‘Mu tundamene mwa ku bata ze tahisa kozo, ni ze mu ka yahisana ka zona.’

Mu Ambuke ‘Ndimbelela, Bunyemi, ni Buhali’

12. Kuli lu itusise hande lilimi la luna, lu swanela ku lapelelañi, mi ki kabakalañi?

¹² Ku itusisa hande lilimi la luna ku talusa ze ñata ze fita fela ku tokomela lipulelo za luna. Esi mane ze lu bulelanga li zwelelanga kwa pilu isi mwa mulomo. Jesu n’a ize: “Mutu yo munde u zwisa ze nde mwa sibulukelo se sinde sa pilu ya hae; mi mutu ya maswe u zwisa ze maswe mwa sibulukelo sa hae se si maswe; kakuli mulomo wa mutu u buleliswa ki se si tezi mwa pilu.” (Luka 6:45) Kacwalo kuli mu itusise hande lilimi la mina, mwendi mu ka tokwa ku lapela sina mwa n’a lapelezi Davida kuli: “Mulimu, u bupe ku na pilu ye kenile, u lukise sinca ku na moya o tiile.”—Samu 51:10.

13. Ndimbelela, ku nyema, ni buhali li kona cwañi ku tahisa lipulelo ze maswe?

¹³ Paulusi na si ka susueza fela ba kwa Efese kuli ba ambuke lipulelo ze holofaza, kono hape na ba susuelize kuli ba ambuke ku ba ni maikuto a tahisa lipulelo ze cwalo. N’a ñozi kuli: “Ze baba [ndimbelela] kaufela, ni ku nyema, ni buhali, ni komano, ni matapa, ni lunya kaufela li zwiswe ku mina.” (Maefese 4:31) Mu lemuhe kuli pili Paulusi a si ka punda kale “komano, ni matapa,” na pundile ‘ze baba ni ku nyema ni buhali.’ Ki mabifi a tukanga mwa pilu a tahisanga kuli mutu a bulele lipulelo ze holofaza. Kacwalo mu ipuze kuli: ‘Kana ni banga ni ndimbelela ya bunyemi mwa pilu ya ka? Kana ni ya “pakisa ku nyema”?’ (Liproverbia 29:22) Haiba kona mo mu inezi, mu kupe tuso ku Mulimu ka tapelo kuli mu tule mikwa yeo ni kuli mu be ni buiswalo ilikuli mu si ke mwa bifanga. Samu 4:4 i li: “Mu tutumele mi mu si ke mwa eza sibi; mu ikutaze mwa lipilu za mina mu li fa bulobalo, mi mu kuze.” Haiba mu ikutwa kuli mu bata ku bifa mi mu bona kuli mwendi ha mu na ku ba ni buiswalo, mu latelele kelezo ya Liproverbia 17:14, ye li: “Tuhela ku zusa kañi, ku si ka kaleha ndwa.” Mu ishimbulule ka nakonyana ku fitela mabifi a mina a kuyuka.

14. Bunyemi bu kona cwañi ku tisa butata mwa linyalo?’

¹⁴ Ku kuyula buhali ni bunyemi haki nto ye bunolo, sihulu haiba li tiswa ki “ze baba” za n’a bulezi Paulusi. Linzwi la Sigerike la na itusisize Paulusi li talusizwe kuli ki “moya wa bunyemi wa ku sa bata ku kutisana” ni ‘ndimbelela ya ku buluka sikoto sa mafosisa.’ Fokuñwi ndimbelela i palelwisanga bo munna ni musali ku lumelelana, mi muinelo o cwalo u kona ku zwelapili ka nako ye telele. Haiba pilaelo ha i si ka tatululwa hande, ku kona ku ba ni moya wa ku kendana. Kono ku ba ni ndimbelela ya mafosisa a na ezizwe kwamulaho ha ku tusi se siñwi. Ha ku konahali ku kutisa sinca lika ze se ezahezi. Mutu u swanela ku libala mafosisa a mutu y’a swalezi. Lilato “ha li [na ndimbelela, NW].”—1 Makorinte 13:4, 5.

15. Ba ba itusisanga lipulelo za mabifi ba kona ku tusiwa kiñi kuli ba cince lipulelo za bona?

¹⁵ Ku cwañi haiba lipulelo za mabifi ne li atile  hahulu mwa lubasi mo ne mu huliselizwe mi se mu kalile ku itusisanga hahulu lipulelo ze cwalo? Mwa kona ku eza licinceho mwa lipulelo za mina. Mu ezize kale licinceho za ku sa bata ku eza lika ze ñwi mwa bupilo bwa mina. Mu ka bata ku eza licinceho mañi mwa lipulelo za mina? Kana mu ka tuhelanga ku bulela ha mu bona kuli se mu bata ku bulela lipulelo ze maswe? Mu ka bata ku ba ni maciñekelo a talusizwe kwa Maefese 4:29, ye li: “Ku si ke kwa zwa linzwi le li maswe mwa milomo ya mina.” Ku eza cwalo ku tokwa kuli mu ‘tubule mutu wa kale ni misebezi ya hae, mi mu apale yo munca, ya nz’a shemunwa ka siswaniso sa Ya mu bupile.’—Makolose 3:9, 10.

Ku Tokwahala ku Ba ni Likelezo

16. Ki kabakalañi ku sa ambolisana ha ku kona ku sinya linyalo?

¹⁶ Haiba bo munna ni musali ba ikatulela ku kutumananga fela ba sa ambolisani, ha ba koni ku tatulula matata, mi ku kona ku zuha kozi. Ku kutumana haki mukwa fela wa ku no bakisanga sinyalana ni mutu, bakeñisa kuli ku kana kwa tiswa ki bunyemi kamba ku zwafa. Kono ku sa ambolisana ku atisa fela mikwangalakanyi mi ha ku tatululangi butata. Mi kona mwa na taluselize musali yo muñwi kuli, “ha lu yo kalanga ku ambolisananga, ha lu buhisanangi butata bo ne lu bile ni bona.”

17. Ki lifi ze ba swanela ku eza Bakreste ba ba na ni mikwangalakanyi mwa linyalo?

¹⁷ Haiba ku zuha mikwangalakanyi mwa linyalo, ku tatulula butata hasi nto ye bunolo. Liproverbia 15:22 i li: “Mo ku si na likelezo, milelo ha i weli likamba; kono i tiya ka ku lelisana kwa ba bañata.” Mu tokwa ku banga ni nako ni bakumina ni ku buhisana taba ye tokwa ku nyakisiswa. Mu teeleze hande ku bakumina ka mo mu konela kaufela. Haiba mu  bona kuli ku t’ata ku eza cwalo, neikaba hande ha ne mu ka taluseza maeluda ba mwa puteho ya Sikreste butata bwa mina. Ba na ni zibo ya Mañolo mi ba na ni yeloseli ya ku itusisa likuka za Bibele. Banna bao ba swana sina “mukunda ha ku fuka moya, ni sina sisabelo ha ku taha liñungwa.”—Isaya 32:2.

Mwa Kona ku Tula

18. Ki ndwa mañi ye talusizwe kwa Maroma 7:18-23?

¹⁸ Ku itusisa hande lilimi la luna ki ndwa ye tuna. Mi ku tokomela likezo za luna ni kona hape ki ndwa ye tuna. Ha na talusa butata bwa na kopani ni bona, muapositola Paulusi n’a ñozi kuli: “Ni ziba kuli bunde ha bu si ka ina ku na, kikuli mwa nama ya ka; kakuli ku lata ku teñi ku na, kono ha ni koni ku eza bunde. Kakuli ha ni ezi bunde bo ni lata; kono ni eza bumaswe bo ni sa lati. Cwale ha ni eza se ni sa lati, ha i sa li na ya si eza, kono ki sibi se si inzi ku na.” Bakeñisa “sibi se si inzi ku [luna],” lu hanelelanga ku sa itusisa hande lilimi la luna ni lilama ze ñwi za mubili. (Maroma 7:18-23) Kono nihakulicwalo lu lukela ku lwana ndwa yeo—mi lwa kona ku i tula ka tuso ya Mulimu.

19, 20. Mutala wa Jesu u kona ku tusa cwañi banna ni basali kuli ba itusise hande lilimi la bona?

¹⁹ Batu ba ba mwa silikani mo ku na ni lilato ni likute ha ba swaneli ku bulela lipulelo ze si ka nahanisiswa hande ili za mabifi. Mu hupule mutala wa n’a tomile Jesu Kreste. Jesu na sa zwapaulangi balutiwa ba hae. Nihaiba ona fa busihu bwa mafelelezo a bupilo bwa hae fa lifasi, muta baapositola ba hae ne ba kanana za kuli yo muhulu mwahal’a bona ne li mañi, Mwan’a Mulimu na si ka ba hanyaukela. (Luka 22:24-27) Bibele i eleza kuli: “Banna, mu late basali ba mina, sina Kreste mw’a latezi Keleke mi a itobohile bakeñisa yona.”—Maefese 5:25.

²⁰ Musali yena u swanela ku ezañi? Musali “a kuteke munn’a hae.” (Maefese 5:33) Kana musali ya kuteka munn’a hae wa kona ku mu hanyaukela, ku itusisa lipulelo ze maswe? Paulusi n’a ñozi kuli: “Ni lata kuli mu zibe se: Toho ya munna kaufela ki Kreste; mi munna ki toho ya musali; mi Mulimu ki toho ya Kreste.” (1 Makorinte 11:3) Basali ba swanela ku ipeya kwatas’a toho ya bona sina fela Kreste ha i peya kwatas’a Toho ya hae. (Makolose 3:18) Nihaike kuli ha ku na mutu ya si ka petahala ya kona ku likanyisa Jesu honacwalo fela mwa n’a inezi, ku lika ku ‘hata mw’a n’a hatile’ ku ka tusa banna ni basali kuli ba tule ndwa ya ku lwanisa butata bwa ku sa itusisa hande lilimi.—1 Pitrosi 2:21.

Mu Itutileñi?

• Lilimi le li sa tibelwi li kona ku sinya cwañi linyalo?

• Ki kabakalañi ku tama lilimi ha ku li t’ata?

• Ki lika mañi ze lu tusa ku tokomela lipulelo za luna?

• Mu swanela ku ezañi ha mu ba ni mikwangalakanyi mwa linyalo?

[Lipuzo za Tuto]

[Siswaniso se si fa likepe 24]

Maeluda ba fanga kelezo ye zwa mwa Bibele