Linawenga Ze Kutekeha ku Mulimu ni kwa Batu
Linawenga Ze Kutekeha ku Mulimu ni kwa Batu
“Kwa ezwa mukiti wa linyalo mwa Kana . . . Jesu ni yena a bizwa kwa linyalo ni balutiwa ba hae.”—JOANI 2:1, 2.
1. Taba ya Jesu inge a li kwa Kana i talusa zañi?
JESU, bomahe, ni ba bañwi ba balutiwa ba hae ne ba ziba za tabo ye tiswa ki sinawenga se si tabisa sa mwahal’a batu ba Mulimu. Mane Kreste na ezisize kuli sinawenga se siñwi si zwe mubano ka ku ezeza ona fa sinawenga seo makazo ya hae ya pili ye ñozwi, ili nto ye ne tisize kuli mukiti wo u tabise hahulu. (Joani 2:1-11) Mwendi mu kile mwa fumaneha kwa linawenga za Bakreste ba ba bata ku sebeleza Jehova sina batu ba ba nyalani ili ba ba tabile. Kamba mwendi mu libelela ku ba ni sinawenga sa mina kwapili, kamba mu ka tusa mulikan’a mina kuli sinawenga sa hae si konde. Ki sika mañi se si kona ku tisa kuli sinawenga si konde?
2. Ki litaba mañi ze mwa Bibele ka za linawenga?
2 Bakreste ba fitile fa ku ziba kuli kelezo ye mwa Linzwi la Mulimu le li tile ka moya i tusa hahulu muta munna ni musali ba lela za ku nyalana. (2 Timotea 3:16, 17) Mi niti kikuli, Bibele ha i tungunyuni ze swanela ku eziwa luli fa sinawenga sa Bakreste. Taba yeo ya utwahala bakeñisa kuli lizo mane nihaiba yona milao ye tokwa ku latelelwa ya shutana ku likana ni sibaka ni nako ye ba pila batu. Ka mutala, mwa Isilaele wa ikale ne ku sa bangi luli mukiti wa sinawenga. Fa lizazi la sinawenga, munyali n’a isanga munyaliwa wa hae kwa ndu ya hae kamba kwa ndu ya bondat’ahe. (Genese 24:67; Isaya 61:10; Mateu 1:24) Muhato wo wa fa nyangela kona o ne u li sinawenga, ku si na mukiti wa linyalo o se u atile hahulu fa linawenga ze ñata kacenu.
3. Ki kwa kezahalo ye cwañi ya kwa Kana k’o Jesu na ekelize kwa tabo ya batu?
3 Maisilaele ne ba ziba kuli muhato wa munyali wa ku nga munyaliwa ne li ona linyalo kamba sinawenga. Mi hamulaho wa fo, ne ba kona ku ikola malyalya a ku tabela, ili mukiti o swana ni o bulezwi kwa Joani 2:1. Litoloko ze ñata za Bibele li toloka timana ye sina cwana: “Ne ku na ni sinawenga mwa Kana.” Kono linzwi la mwa puo ya kwa makalelo li tolokilwe hande sina “mukiti wa linyalo” kamba “mukiti wa sinawenga.” * (Mateu 22:2-10; 25:10; Luka 14:8) Taba yeo i talusa hande kuli Jesu na fumanehile mi na ekelize kwa tabo ya batu fa mukiti o ne u ezizwe ka ku tabela sinawenga sa Sijuda. Kono sisupo se situna ki sa kuli, ze ne eziwanga fa sinawenga mwa miteñi ya Jesu za shutana ni ze eziwa hahulu kacenu.
4. Ki sinawenga se si cwañi se ba ketanga ku eza Bakreste ba bañwi, mi ki kabakalañi?
4 Mwa linaha ze ñata kacenu le, Bakreste ba ba bata ku nyalana ba swanela ku kwanisa ze tokwahala za milao ye miñwi cwalo. Mi hamulaho wa fo, ba kona ku nyalana ka nzila ifi kamba ifi ye lumelelizwe ka mulao. Ba kona ku eza cwalo ka ku eza mukiti o munyinyani o zamaiswa ki muatuli, muzamaisi wa tolopo, kamba sikombwa wa Sikreste ya filwe m’ata ki Muuso. Ba bañwi bona ba ketanga ku nyalana mwendi ka ku mema fela bahabo bona ba sikai kamba balikani ba bona ba Bakreste kuli ba be lipaki ba ka mulao kamba kuli ba to taba fela ni bona fa kezahalo ya butokwa ye. (Jeremia 33:11; Joani 3:29) Ka ku swana, Bakreste ba bañwi ni bona ba kana ba keta ku sa eza mukiti o mutuna wa sinawenga o ne u ka tokwa ku nga nako ye ñata ya ku itukiseza ni o tula hahulu. Kono ba kana ba lukisa kuli ba ce lico ni balikani ba bona ba sikai. Ku si na taba ni mo lu tabelela ku ezeza sinawenga sa luna, lu swanela ku lemuha kuli Bakreste ba bañwi ba ba hulile ba kana ba tabela ku eza sinawenga ka nzila ye shutana ni ya luna.—Maroma 14:3, 4.
5. Ki kabakalañi Bakreste ba bañata ha ba batanga ku ba ni ngambolo ya linyalo ha ba nyalana, mi ngambolo i talusanga lika mañi?
5 Buñata bwa Bakreste ba batanga ku ba ni ngambolo ya Bibele fa sinawenga sa bona. * Ba ziba kuli Jehova ki yena musimululi wa linyalo ni kuli mwa Linzwi la hae u fa kelezo ye nde ya ka mo linyalo li kona ku kondela ni ku tisa tabo. (Genese 2:22-24; Mareka 10:6-9; Maefese 5:22-33) Mi buñata bwa batu ba ba lela ku nyalana ba batanga kuli balikani ba bona ba Sikreste ni bahabo bona ba tabe ni bona fa kezahalo ye ye tabisa. Niteñi, lu swanela ku nga cwañi buñata bwa milao, mihato, mane ni miezezo ye latelelwa hahulu mwa libaka? Taba ye i ka nyakisisa miinelo ye ezahalanga mwa libaka ze shutana-shutana. Miinelo ye miñwi i kana ya shutana hahulu ni ye mu ziba kamba ye ezwanga mwa lilalo za mina. Nihakulicwalo, mu ka lemuha likuka ze ñwi ze swana kamba mikwa ye miñwi ya butokwa kwa batanga ba Mulimu.
Linyalo Le Li Kutekeha ki Le Li Ezizwe ka Mulao
6, 7. Ki kabakalañi ha lu swanela ku tabela ku latelela milao ya za ku nyalana, mi lu kona ku eza cwañi cwalo?
6 Nihaike kuli Jehova ki yena musimululi wa linyalo, milonga ya batu i na ni m’ata cwalo ka za mihato ye ba nga ba ba nyalana. Yeo ki taba ye swanela. Kakuli Jesu na ize: “Mu kutiseze Sesare ze li za Sesare, mi mu zwiseze Mulimu ze li za Mulimu.” (Mareka 12:17) Muapositola Paulusi ni yena hape na ize: “Mutu kaufela a ipeye mwatas’a ba ba beilwe fa bulena. Kakuli ha ku na bulena bo bu sa zwi ku Mulimu; kono bo bu li teñi bu tomilwe ki Mulimu.”—Maroma 13:1; Tite 3:1.
7 Mwa libaka ze ñata, Sesare, kamba ba muuso, ki bona ba ba atulanga kuli ki mutu ya cwañi ya swanela ku nyala kamba ku nyaliwa. Kacwalo, muta Bakreste ba babeli ba ba lukuluhile ka ku ya ka Mañolo ba keta kuli ba bata ku nyalana, ba latelelanga hahulu mulao wa za ku nyala wa sibaka ko ba pila. Ku eza cwalo ku kona ku kopanyeleza ku nga mucato, ka ku itusisa mutu ya lumelelizwe ki Muuso kuli a zamaisange manyalo, mi mwendi ni ku ñolisa linyalo le se li tomilwe. Sesare Augusto ha na laezi kuli ku ezwe “sipalo,” Maria ni Josefa ne ba mamezi taelo yeo, ka ku ya kwa Betelehema ku “y’o ñolwa.”—Luka 2:1-5.
8. Linyalo ki tamo ye cwañi, mi ki muezezo mañi wa Lipaki za Jehova o bonisa yona taba yeo?
8 Muta Bakreste ba babeli ba nyalana ka nzila ya ka mulao ni ye zibwa hande ki batu, linyalo leo se li tamo ye tiile ku Mulimu. Kacwalo, Lipaki za Jehova ha ba kutelangi ku eza linyalo ka ku ba ni mikiti ye miñata ya ka mulao, mi hape ha ba kutelangi ku bulela buitamo bwa linyalo, inge cwalo bosinyalana ha ba fita mwa silimo sa bu-25 kamba sa bu-50 sa linyalo la bona. (Mateu 5:37) (Likeleke ze ñwi ha li ezangi mukiti wa sinawenga sa linyalo le li zamaiswa ki ba muuso, ka ku talusa kuli linyalo le li cwalo hasi linyalo le li swanela konji kambe muprisita kamba yo muhulu wa bulapeli a fa sebelezo kamba ku zibahaza kuli bosinyalana bao se li bo mutu ni musal’a hae.) Mwa libaka ze ñata, ba muuso ba fanga m’ata muzwale wa Lipaki za Jehova kuli a talime za manyalo. Haiba ku konahala, mwendi u ka tabela ku zamaisa linyalo ha ku ka fiwa ni ngambolo ya linyalo kwa Ndu ya Mubuso. Seo kona sibaka sa bulapeli bwa niti mi ki kona ko ku lukela ku felwa ngambolo ya linyalo, ili le ne li tomilwe ki Jehova Mulimu.
9. (a) Haiba batu ba nyalana ka linyalo le li zamaiswa ki ba muuso, bosinyalana ba Bakreste ba kana ba keta ku ezañi? (b) Maeluda ba kana ba amiwa cwañi ha ku ezwa litukiso za sinawenga?
9 Mwa linaha ze ñwi, mulao u tokwa kuli batu ba ba nyalana ba ezeze cwalo mwa ofisi ya muuso, ye cwale ka muyaho wa kansulu, kamba ba nyalanele fapil’a muyemeli ya ketilwe ki muuso. Hañata Bakreste ba latelelanga ona mukwa wo wa ka mulao mi hamulaho ku fiwanga ngambolo ya linyalo kwa Ndu ya Mubuso ka lona lizazi le li swana leo kamba habusa. (Ha ba tabelangi kuli ku fite mazazi a mañata ku zwa fo ba nyalanela ka linyalo le li zamaiswa ki muuso ni fo ku ka felwa ngambolo ya Bibele, kakuli ba nyalani ka mulao fapil’a Mulimu ni batu, mane ni fapil’a puteho ya Sikreste.) Haiba bosinyalana ba ba ka nyalana mwa linyalo le li zamaiswa ki ba muuso ba bata ku ba ni ngambolo kwa Ndu ya Mubuso ye ñwi, pili ba si ka eza cwalo ba swanela ku kupa tumelezo ya maeluda ba ba mwa Katengo ka Sebelezo ya Puteho. Kwand’a ku bona fela teñi kuli bosinyalana bao ba sepahala, baokameli bao ba ka ikolwisa kuli ngambolo ya linyalo ha i ezwi ka nako ye ku ka ba ni mikopano ye ezwanga kamita ni kuli ha ku na litukiso ze ñwi ze lukiselizwe ku ezezwa mwa Ndu ya Mubuso. (1 Makorinte 14:33, 40) Hape ba ka tatuba litukiso lifi kamba lifi ze kana za ezwa kwa Ndu ya Mubuso ye kupilwe ki bosinyalana ni ku atula ka za haiba ku swanela ku fiwa zibiso ka za teñi.
10. Haiba ku ba ni sinawenga se si zamaiswa ki ba muuso, ngambolo ya linyalo i ka zamaiswa cwañi?
10 Eluda ya ka fa ngambolo ya linyalo u ka lika ka t’ata ku bulela ka silikani, ka ku tiisa kwa moya, ni ka likute. Haiba bosinyalana ne ba nyalani pili ka linyalo le li zamaiswa ki ba muuso, mubuleli u ka bonisa hande kuli ne ba nyalani ka ku ya ka mulao wa Sesare. Haiba buitamo bwa mwa linyalo ne bu si ka ezwa kwa sinawenga se ne si zamaiswa ki ba muuso, bosinyalana ba kana ba bata ku eza cwalo ka nako ya ngambolo. * Haiba kwa mukiti wo o ne u zamaiswa ki ba muuso ne ku ezizwe buitamo kono bosinyalana ba sa bata kuli ba bulele buitamo bwa bona fapil’a Jehova ni puteho, ba ka eza cwalo ka ku itusisa manzwi a talusa kuli ne se ba tamani kale, ili ku bonisa kuli ne se ba ‘kopanyizwe hamoho.’—Mateu 19:6; 22:21.
11. Mwa libaka ze ñwi, batu ba nyalananga cwañi, mi seo si amanga cwañi ngambolo ya linyalo?
11 Mwa libaka ze ñwi, mulao u kana u sa lumelezi batu ba ba nyalana ku eza mukiti, nihaiba ku nyaliswa ki mutu ya ketilwe ki muuso. Linyalo li kalanga ha ba isa fomu ya linyalo ye nyatezwi ku likwambuyu wa muuso. Mi ku tuh’a fo, ba fiwanga mucato. Mi ka ku eza cwalo bosinyalana bao ba ngiwa kuli se li bo mutu ni musal’a hae, mi lona lizazi le ba nga mucato leo kona lizazi le li kalisa linyalo la bona. Mi sina mo ku taluselizwe kwa makalelo, bosinyalana bao ba kona ku keta kuli hamulaho fela wa ku nga mucato ku fiwe ngambolo ya Bibele kwa Ndu ya Mubuso. Muzwale ya hulile kwa moya ya ketilwe kuli a fe ngambolo ya linyalo u ka taluseza b’ote ba ba liteñi kwa ngambolo kuli bo munna ni musali bao ba nyalani ka ona mucato o ba sa zo nga. Buitamo bufi kamba bufi bu ka ezwa ka ku ya ka mo ku taluselizwe mwa paragilafu ya 10 ni mwa litaluso za kwatasi za paragilafu yeo. Ba ba ka fumaneha kwa Ndu ya Mubuso ba ka nyakalala ni bosinyalana mi ba ka tusiwa ki kelezo ye ka fiwa ya mwa Linzwi la Mulimu.—Pina ya Lipina 3:11.
Manyalo a Sizo ni Manyalo A Zamaiswa ki Muuso
12. Linyalo la sizo ki linyalo le li cwañi, mi neikaba hande ku ezañi hamulaho wa linyalo le li cwalo?
12 Mwa Linaha ze ñwi, batu ba ezanga linyalo le lu kana lwa biza kuli ki linyalo la sizo. Linyalo le li cwalo ha li talusi munna ni musali ba ba pila fela hamoho, kamba linyalo la mapoto le li kana la zibwa fela hanyinyani fa silalanda kono batu kwa inge ba si ka nyalana luli ka mulao. * Kono fa lu bulela za linyalo le ezizwe ka ku ya ka sizo se si zibahala sa mushobo kamba sa mwa silalo. Seo si kona ku kopanyeleza ku lifelela malobolo kaufela a na tomilwe, ili a bonisa kuli cwale batu kele ba nyalana ka mulao ni ka Mañolo. Muuso u nga linyalo le li cwalo la sizo ku ba la butokwa, la ka mulao, ni le li tiile. Mi hamulaho wa fo, hañata kwa konahalanga ku ñolisa linyalo la sizo leo ku ba mulao, mi ha ba eza cwalo bosinyalana ba kona ku fiwa mucato. Ku ñolisa linyalo ku kona ku sileleza bosinyalana kamba musali haiba a ba mbelwa mi ku kona ku sileleza ni bana be ba kana ba ba ni bona kwapili. Puteho i ka susueza ufi kamba ufi ya kena mwa linyalo le li cwalo la sizo kuli a kone ku nga mucato kapili-pili. Mi mane ku bonahala kuli mwa Mulao wa Mushe, manyalo ni mazazi a ku pepwa na ñoliswanga ka mulao.—Mateu 1:1-16.
13. Linyalo la sizo ha se li ezizwe, ki nto mañi ye swanela ku ezwa ka za ngambolo ya linyalo?
13 Batu ba ba nyalana ka mulao ka ku latelela muezezo wa sizo o cwalo, ba fita fa ku ba bo mutu ni musal’a hae muta linyalo le li cwalo li ezwa. Sina mo ku taluselizwe kwa makalelo, Bakreste ba ba kena mwa linyalo le li cwalo ba kana ba tabela ku ba ni ngambolo ya linyalo, ili ko ku ka yo ezwa ni buitamo bwa linyalo, kwa Ndu ya Mubuso. Ha ku ezwa cwalo, mubuleli u ka bonisa kuli bo munna ni musali bao ne se ba nyalani kale ka ku ya ka milao ya Sesare. Ku ka ba ni ngambolo fela i liñwi ye cwalo. Ki linyalo li li liñwi, ili linyalo la ka mulao la sizo, ni ngambolo i liñwi ya ka Mañolo. Ku eza linyalo ni ku fa ngambolo ya linyalo ka nako ye swana ka mo ku konahalela kaufela, mwendi cwalo ka lizazi le li swana, ku tahisa kuli linyalo la Bakreste li kutekiwe mwa silalanda.
14. Mukreste a kana a ezañi haiba linyalo la sizo ni linyalo le li zamaiswa ki ba muuso la kona ku ezwa?
14 Mwa libaka ze ñwi mo linyalo la sizo li ngiwa ku ba la ka mulao, hape ku na ni kolo ya kuli batu ba eze ni linyalo le li zamaiswa ki ba muuso. Linyalo le li zamaiswa ki ba muuso hañata li ezezwanga fapil’a mutu ya ketilwe ki muuso, mi hape li kona ku kopanyeleza ku bulela za buitamo bwa mwa linyalo ni ku nyatela mucato. Bakreste ba bañwi ba tabelanga ku eza linyalo le li zamaiswa ki ba muuso ku fita linyalo la sizo. Mulao ha u tokwi kuli mutu a eze sibeli sa manyalo ao, le liñwi ni le liñwi la manyalo ao ki le li tiisizwe ka mulao. Ze bulezwi mwa mapalagilafu 9 ni 10 ka za ngambolo ya linyalo ni buitamo bwa mwa linyalo za sebeza ni fona fa. Sa butokwa kikuli bo munna ni musali ba nyalani ka mukwa o kutekeha fapil’a Mulimu ni batu.—Luka 20:25; 1 Pitrosi 2:13, 14.
Mu Kutekane mwa Linyalo
15, 16. Likute li kona ku boniswa cwañi mwa linyalo?
15 Ha ne ku tumbukile butata mwa linyalo la mulena wa Peresia, muelezi yo mutuna wa mulena wa libizo la Memukani na file kelezo ye kona ku tusa mwa linyalo—ya kuli ‘basali kaufela ba kuteke banna ba bona.’ (Estere 1:20) Mwa manyalo a Bakreste, kelezo ye cwalo ha i tokwi ku fiwa ki mulena ufi kamba ufi; kakuli basali ba bata ku kuteka banna ba bona. Ka mukwa o swana, banna ba Sikreste ba kuteka basali ba bona mi ba ba babazanga. (Liproverbia 31:11, 30; 1 Pitrosi 3:7) Ha ku swaneli ku libelela kuli konji ha se lu tandile nako ye telele mwa linyalo kona lu ka kutekana, batili. Lu swanela ku kutekana lu sa nyalana fela, mane ku zwa fela fa lizazi la sinawenga.
16 Bo munna ni musali ha si bona fela ba ba swanela ku kutekana fa lizazi la sinawenga. Haiba eluda wa Sikreste u ka fa ngambolo ya linyalo, ngambolo ye ni yona i swanela ku fiwa ka likute. Ze bulelwa mwa ngambolo yeo li swanela ku libiswa ku bosinyalana. Ka ku kuteka bosinyalana, mubuleli ha na ku bulela ka lishea kamba ku tanguta. Ha swaneli ku bulela hahulu za bupilo bwa bosinyalana ze kona ku ba tompolola ni ku swabisa bateelezi. Kono u ka lika ku bulela ka silikani ni ka ku susueza, u ka koñomeka Musimululi wa linyalo ni kelezo ya hae ye butokwa hahulu. Kaniti, ngambolo ya linyalo ye kutekeha ya ka fa eluda i ka tisa kuli sinawenga seo si kutekise Jehova Mulimu.
17. Ki kabakalañi ha ku latelelwanga milao mwa linawenga za Bakreste?
17 Mwendi mu lemuhile kuli mwa taba ye ku na ni lisupo ze ñata za litaba za mulao za linyalo. Litaba ze ñwi mwendi ha li na ku sebeza mwa silalanda sa mina. Niteñi, kaufela luna lu swanela ku lemuha kuli ki kwa butokwa hahulu kuli linawenga za mwahal’a Lipaki za Jehova li kuteke milao ya libaka ko ba pila, ku ya ka za tokwa Sesare. (Luka 20:25) Paulusi na lu susuelize kuli: “Kifohe, mu fe batu kaufela se si ba swanela: Ya swanelwa ki mutelo, mu mu fe mutelo; ya swanelwa ki ñamba, mu mu fe ñamba; . . . ya swanelwa ki ku kutekwa, mu mu kuteke.” (Maroma 13:7) Kwa swanela luli kuli, ku kala fela fa lizazi la sinawenga Bakreste ba kuteke tukiso ya Mulimu ya itusisa cwale.
18. Ki taba mañi ye lu swanela ku nyakisisa ye ba iketelanga ku ba ni yona batu hamulaho wa sinawenga?
18 Hamulaho wa linawenga ze ñata za Bakreste ku banga ni mukiti—i kana ya ba mukiti wa linyalo, ku ca lico, kamba mukiti wa ku tabela sinawenga. Mu hupule kuli Jesu na fumanehile kwa mukiti o cwalo. Haiba ku na ni mukiti o cwalo, kelezo ya mwa Bibele i kona ku lu tusa cwañi kuli mukiti wo ni ona u kutekehise Mulimu ni ku kutekehisa ba ba sa zo nyalana hamoho ni puteho ya Sikreste? Taba ye tatama i ka nyakisisa ona taba ye. *
[Litaluso za kwatasi]
^ para. 3 Linzwi le li swana ne li kona ku itusiswa kwa mukiti o ne si wa sinawenga.—Estere 9:22, toloko ya Septuagint.
^ para. 5 Ngambolo ya linyalo ya mizuzu ye 30 ye na ni toho ye li: “Linyalo Le Li Kutekeha ku Mulimu” i itusiswanga ki Lipaki za Jehova. Ngambolo ye i talusanga kelezo ye nde ya mwa Mañolo ye fumaneha mwa buka ya Sinotolo kwa Tabo ya Lubasi ni libuka ze ñwi za Lipaki za Jehova. Ki ngambolo ye tusa hahulu ku ba ba nyalana ni ku bote ba ba fumanehanga kwa sinawenga.
^ para. 10 Konji haiba mulao wa kwa sibaka seo u tokwa kuli ku itusiswe manzwi a sili, hakusicwalo, ku swanela ku itusiswa manzwi a buitamo bwa mwa linyalo a kuteka Mulimu a latelela. Munyali u ka li: “Na [ngete] n’i nga wena [ngete] ku ba musal’a ka, ye ni ka lata ni ku tabela ka ku ya ka mulao wa bumulimu ka mo u tomahanyelizwe mwa Mañolo a Kenile kwa banna ba Sikreste, ka nako kaufela yeo sibeli sa luna lu ka pila hamoho fa lifasi-mubu ka ku ya ka tukiso ya Mulimu ya linyalo.” Munyaliwa u ka li: “Na [ngete] n’i nga wena [ngete] ku ba munn’a ka ya ni nyezi, ye ni ka lata ni ku tabela ni ku kuteka hahulu, ka ku ya ka mulao wa bumulimu ka mo u tomahanyelizwe mwa Mañolo a Kenile kwa basali ba Sikreste, ka nako kaufela yeo sibeli sa luna lu ka pila hamoho fa lifasi-mubu ka ku ya ka tukiso ya Mulimu ya linyalo.”
^ para. 12 The Watchtower ya May 1, 1962, likepe 287, i bulela za linyalo la mapoto.
^ para. 18 Hape mu bone taba ye li: “Mu Ekeze kwa Tabo ni ku Kutekeha kwa Lizazi la Sinawenga sa Mina,” ye fa likepe 28.
Kana Mwa Hupula?
• Ki kabakalañi ha lu swanela ku isa mamelelo kwa kalulo ya mulao ni ya kwa moya ya linawenga?
• Haiba Bakreste ba babeli ba nyalana mwa linyalo le li zamaiswa ki ba muuso, ba kana ba iketela ku ezañi hasamulaho fela wa fo?
• Ki kabakalañi lingambolo za linyalo ha li felwanga kwa Ndu ya Mubuso?
[Lipuzo za Tuto]
[Siswaniso se si fa likepe 18]
Fa lizazi la sinawenga mwa Isilaele wa ikale, munyali n’a isanga munyaliwa kwa ndu ya hae kamba kwa ndu ya bondat’ahe
[Siswaniso se si fa likepe 21]
Hamulaho wa linyalo la sizo, Bakreste ba kana ba itakaleza ku ba ni ngambolo kwa Ndu ya Mubuso