Mu Bonise Tumelo ka Mupilelo wa Mina

‘Tumelo, ha i si na misebezi, i ishwezi.’—JAKOBO 2:17.

1. Ki kabakalañi Bakreste ba kwa makalelo ha ne ba bonisize tumelo ka misebezi?

KA SIKWATA, Bakreste ba kwa makalelo ne ba bonisize tumelo ya bona ka mo ne ba pilela bupilo bwa bona. Mulutiwa Jakobo na susuelize Bakreste kaufela kuli: “Mu be baezi ba Linzwi, isi bautwi fela.” Mi a ekeza kuli: “Mo ku inezi ka mubili, kuli ha u si na moya u shwile; ku cwalo ni ka tumelo, ha i si na misebezi, i shwile.” (Jakobo 1:22; 2:26) Hamulaho wa lilimo ze bata iba ze 35 ku zwa fa na ñolezwi manzwi ao, Bakreste ba bañata ne ba sa zwelapili ku bonisa tumelo ya bona ka misebezi ye swanela. Kono ka bumai, ba bañwi ne ba sa ezi cwalo. Jesu na babalize puteho ya Smirna, kono na bulelezi ba bañata ba ne ba li mwa puteho ya Sarde, kuli: “Ni ziba misebezi ya hao, ni kuli u na ni libubo la ku pila, bo u shwile.”—Sinulo 2:8-11; 3:1.

2. Ki lipuzo mañi ze ba swanela ku ipuza Bakreste ka za tumelo ya bona?

² Kacwalo, Jesu na susuelize ba kwa Sarde—mi mane ku beya cwalo ni batu kaufela ba ne ba ka bala manzwi a hae hamulaho—kuli ba bonise lilato la bona la sapili la ku lata niti ya Sikreste ni kuli ba tone kwa moya. (Sinulo 3:2, 3) Mañi ni mañi wa ku luna u kona ku ipuza kuli: ‘Misebezi ya ka i cwañi? Kana likezo za ka li bonisa hande kuli ni eza mo ni konela kaufela ku bonisa tumelo ka ze ni eza kaufela, nihaiba mwa litaba ze sa swalisani hahulu ni musebezi wa ku kutaza kamba mikopano ya puteho?’ (Luka 16:10) Ka za ku bonisa tumelo, lwa kona ku nyakisisa likalulo ze ñata za bupilo, kono ha lu shalimeñi fela taba i liñwi, ili ya mikiti, hamohocwalo ni mikiti ye banga teñi hamulaho wa linawenga za Bakreste.

Mikiti ye Minyinyani

3. Bibele iliñi ka za ku ba ni mikiti?

³ Buñata bwa luna lwa tabelanga ku memiwa kwa mukiti wa Bakreste ba ba tabile. Jehova ki “Mulimu ya [tabile],” mi u bata kuli ni batanga ba hae ba tabe. (1 Timotea 1:11) Na susuelize Salumoni kuli a ñole taba ya luli ye mwa Bibele, ye  li: “Ni lumbeka tabo, kakuli ha ku na se sinde ku mutu mwatas’a lizazi konji ku ca, ni ku nwa, ni ku itabisa; ki sona s’a siyezwi kwa mabote a hae, mwa mazazi kaufela a bupilo bwa hae.” (Muekelesia 3:1, 4, 13; 8:15) Tabo ye cwalo i kona ku ba teñi ka nako yeo lubasi lu ca sico hamoho ka sikwata kamba kwa tukitinyana to tuñwi cwalo twa balapeli ba niti.—Jobo 1:4, 5, 18; Luka 10:38-42; 14:12-14.

4. Mutu ya lukisa za mukiti u swanela ku isa mamelelo kwañi?

⁴ Haiba mu lukisa mukiti o cwalo mi ki mina mu ka u zamaisa, mu swanela ku nahanisisa hahulu ze mu lela ku eza, niha neikaba kuli mu ka memela fela balumeli ba sikai kwa sico ni ku ba ni siango. (Maroma 12:13) Mu ka bata ku bona teñi kuli ‘linto kaufela li ezwa ka swanelo,’ mi li etelelwa ki “butali bo bu zwa kwahalimu.” (1 Makorinte 14:40; Jakobo 3:17) Muapositola Paulusi na ñozi kuli: “Niha mu ca, niha mu nwa, niha mu eza nto ye ñwi, mu eze linto kaufela kuli Mulimu a lumbekwe ka zona. Mu si ke mwa fa mutu libaka la ku wa.” (1 Makorinte 10:31, 32) Ki litaba mañi ze swanela ku iswa mamelelo? Ku nyakisisa litaba ze cwalo ka ku itahanela ku kona ku tusa kuli ze mu ka eza ni ze ba ka eza be mu memile li bonise kuli mwa sebelisa ze mu ituta.—Maroma 12:2.

U Ka Ba Mukiti O Cwañi?

5. Ki kabakalañi mulukisi wa mukiti ha swanela ku nahanisisa ka tokomelo haiba kwa lukela ku ba ni bucwala ni lipina?

⁵ Balukisi ba mikiti ba bañata ba konile ku talimana ni taba ya haiba ba swanela ku fa batu bucwala. Bucwala hasi bona bo bu kona ku ezisa kuli mukiti u be o tabisa ni o katulusa. Mu hupule kuli Jesu na file sico kwa silundwamanje sa batu ba ne ba tile ku yena—na ñatafalize mahobe ni litapi. Likande le ha li bonisa kuli Jesu na ezize makazo ya ku panga veine ni ku fa batu, nihaike kuli lwa ziba kuli na kona ku eza cwalo. (Mateu 14:14-21) Haiba mu keta ku fa batu bucwala fa mukiti, mu lukise fela bucwala bo bu likani, mi mu bone teñi kuli ku na ni lino ze ñwi ze tabisa ze ba ka nwa ba ba si ke ba tabela ku nwa bucwala. (1 Timotea 3:2, 3, 8; 5:23; 1 Pitrosi 4:3) Ni kamuta mu si ke mwa hapeleza mutu ufi kamba ufi ku nwa sino se si kana sa luma “sina noha.” (Liproverbia 23:29-32) Lipina kamba mibinelo yona bo? Haiba fa mukiti wa mina ku ka ba ni lipina, ku si na kuliñi mu ka keta ka tokomelo lipina ze ka lizwa, mu ka nyakisisa mulilelo ni manzwi a zona. (Makolose 3:8; Jakobo 1:21) Bakreste ba bañata ba lemuhile kuli ku liza lipina za Kingdom Melodies kamba nihaiba ku opela zona lipina zeo hamoho ku tisanga kuli mukiti u kone ku ba o munde. (Maefese 5:19, 20) Mi kamita mu swanela ku isa mamelelo kwa mulumo ili ku bona teñi kuli mulumo ha u palelwisi batu ku ba ni lipuhisano ze tabisa kamba ku toliya ba ba yahile mabapa.—Mateu 7:12.

6. Mulukisi wa mukiti u kona ku bonisa cwañi kuli u na ni tumelo ye pila ha ku ambolwa makande kamba lika ze ñwi?

⁶ Kwa mukiti, Bakreste ba kana ba ikambota litaba  ze shutana-shutana, ku bala litaba ze ñwi ka ku tiisa, kamba ku kandeka litaba ze ezahezi ze tabisa. Haiba likande li kala ku ba le li sa lumelelani ni likuka za Sikreste, mulukisi wa mukiti wa kona ku li biulela mwa sikuka ka butali. Hape u swanela ku ba ni temuho ya ku bona teñi kuli ha ku na mutu ya mbombola a nosi a sa fi ba bañwi sibaka sa ku bulela. Haiba a lemuha kuli ku na ni mutu ya mbombola hahulu, ka maseme wa kona ku bulela ka za taba yeo ni ku fa ba bañwi kolo ya ku bulela, mwendi ka ku kupa kuli banana ba bulele ni bona kamba ka ku pukula taba ye ka tokwa kuli ba bañwi ba fitise maikuto a bona. Banana ni ba bahulu ba ka tabela hahulu ha ba ka ikambota fa mukiti. Haiba mina ka ku ba mulukisi wa mukiti, mu zamaisa litaba ka butali ni ka maseme, ‘musa wa mina u ka zibwa’ ki ba ba liteñi fa mukiti. (Mafilipi 4:5) Ba ka fita fa ku lemuha kuli mu na ni tumelo ye pila, ili ye mu bonisa mwa bupilo bwa mina kaufela.

Linawenga ni Mikiti ya ku Tabela Sinawenga

7. Ki kabakalañi ku lukisa za linawenga ni mikiti ya zona ha ku tokwa ku iswa mamelelo?

⁷ Mukiti o muñwi o ipitezi wa ku itabisa ka ona ki sinawenga sa Bakreste. Batanga ba Mulimu ba kwaikale, hamohocwalo ni Jesu ni balutiwa ba hae, ka ku itatela ne ba fumanehile kwa kezahalo ye cwalo ya tabo, mane ni kwa mukiti wa malyalya o ne u ezizwe hamulaho. (Genese 29:21, 22; Joani 2:1, 2) Kono mwa miteñi ya cwanoñu fa, ze ezahezi li bonisize hande kuli ku lukisa mikiti ye ezwa ka nako ya sinawenga ku tokwa buikatazo bo butuna kuli mikiti yeo i eziwe ka kutwisiso ni ka nzila ye nde ya Sikreste. Mikiti ye ezwanga ka nako ya linawenga ki miinelo ya mwa bupilo ye fa Mukreste kolo ya ku bonisa tumelo ya hae.

8, 9. Ze ezwanga fa linawenga ze ñata li paka cwañi buniti bwa ze lu bala kwa 1 Joani 2:16, 17?

⁸ Batu ba bañata ba ba sa zibi likuka za Mulimu kamba ba ba sa li isezi pilu b’a nga sinawenga kuli ki nako ya ku ikekeza lika mutakafululele, kamba kuli mwendi ki nako ye li lumelezwa likezo ze tulile tikanyo. Mwa magazini ye ñwi ya kwa Europe, musali ya na sa zo nyalwa na bulezi cwana ka za sinawenga sa hae se ne si twi ki sa “silena”: ‘Ne lu pahami mwa koloi ye ne hohiwa ki lipizi ze ne mi ne lu latelelwa ki likoloi ze 12 ze ne hohiwa ki lipizi mo ne ku longani muzamaisi ni sitopa se ne si opela lipina. Ku zwa fo se lu mbwakila lico ze ne tabusa ha munati luli mi kwa lizwa lipina ze nde; ne li to bone wa kuta. Ka zazi leo ne ni bile muoli, sina fela mo ne ni batela.’

⁹ Nihaike ze ezwanga fa linawenga za shutana ka ku ya ka linaha, kono manzwi a musali yo a paka fela buniti bwa za na ñozi muapositola Joani, ha na ize: “Ze mwa lifasi kaufela, takazo ya nama, ni takazo ya meto, ni buikuhumuso bwa bupilo, ha li zwi ku Ndate, kono li zwa mwa lifasi.” Kana luli Bakreste ba ba hulile ba ba nyalana ba kona ku bata ku ba ni sinawenga se si twi ki sa “silena” ka ku eza mukiti o ipitezi hahulu? Kono sinawenga sa bona si swanela ku bonisa kuli ba mamezi kelezo ye li, “ya eza tato ya Mulimu u ina ku ya ku ile.”—1 Joani 2:16, 17.

10. (a) Kuli sinawenga si zamaye hande, ki kabakalañi ku itukiseza hande ha ku tokwahala? (b) Likatulo li swanela ku ezwa cwañi ka za ba ba memiwa?

¹⁰ Bosinyalana ba Bakreste ba bata ku nga lika hande ni ku ba ni kutwisiso, mi Bibele ya kona ku ba tusa. Nihaike kuli lizazi la sinawenga ki la butokwa, ba ziba hape kuli ki makalelo fela a bupilo bwa mwa linyalo bwa Bakreste ba babeli ba ba na ni sepo ya bupilo bo bu sa feli kwapili. Ha ba si ka tameha ku ba ni mukiti wa linyalo o mutuna. Haiba ba keta ku ba ni mukiti, ba swanela ku likanyisa teko ya mukiti wo ni ku nyakisisa kuli u ka ba mukiti o cwañi. (Luka 14:28) Ha ba ka pilisana hamoho sina Bakreste, munna ki yena ya ka ba toho ka ku ya ka Mañolo. (1 Makorinte 11:3; Maefese 5:22, 23) Kacwalo munyali ki yena sihulu ya ka lukisa za mukiti wa linyalo. Mi kaniti luli, ka ku bonisa lilato u ka buhisana ni ya ka ba musal’a hae litaba ze cwale ka za kuli ki batu ba ba kai be ba bata ku mema kamba be ba ka kona ku mema kwa mukiti wa sinawenga. Mwendi ha ku na ku konahala kamba ha ku lukeli kuli ba meme balikani ni bahabo bona kaufela; kacwalo ba ka eza likatulo ze swanela ka ku ya ka miinelo ya bona. Bosinyalana bao ba swanela ku sepa kuli haiba ha ba koni ku mema  Bakreste ba bañwi, Bakreste bao ba ka utwisisa mi ha ba na ku halifa.—Muekelesia 7:9.

“Muabi wa Lico”

11. Ki musebezi mañi wa kona ku eza “muabi wa lico” fa sinawenga?

¹¹ Haiba bosinyalana ba keta ku eza mukiti wa ku tabela sinawenga, ba ka eza cwañi kuli mukiti wo u be o kutekeha? Ka lilimo-lilimo, Lipaki za Jehova ba lemuhile butali bwa ku ba ni mutu ya pundilwe kwa mukiti wa na fumanehile ku ona Jesu kwa Kana. Kwa mukiti wani ne ku na ni “muabi wa lico,” mi kaniti luli ne li mulumeli ka bona ya itingwa. (Joani 2:9, 10) Ka ku swana, munyali ya butali u ka keta muzwale wa Sikreste ya hulile kwa moya kuli a okamele za musebezi wo wa butokwa hahulu. Hamulaho wa ku buza munyali za mo li swanela ku ezezwa lika, muabi wa lico wa kona ku zamaisa lika pili ni ka nako ya mukiti.

12. Munyali u swanela ku hupulañi ka za ku fa batu bucwala?

¹² Ka ku lumelelana ni ze ne bulezwi mwa paragilafu 5, bosinyalana ba bañwi ba ketanga ku sa ba ni bucwala fa mukiti wa sinawenga ili ku sabisa kuli mwendi ku nwa hahulu bucwala ku ka swana kwa mbwanjingela tabo ni ku konda kwa mukiti. (Maroma 13:13; 1 Makorinte 5:11) Kono haiba ba keta ku ba ni bucwala, munyali u swanela ku bona teñi kuli batu ha ba fiwi bucwala bo buñata. Ne ku na ni veine kwa sinawenga sa na fumanehile ku sona Jesu kwa Kana, mi na pangile veine ye munati. Mane muabi wa lico na konile ku bulela kuli: “Mutu kaufela u fa veine ye munati pili, mi ha ba nwile hahulu u ba fa ye busula; wena, u bulukile ye munati ku fitela cwale.” (Joani 2:10) Kaniti, Jesu ha na pangile veine na si ka susueza butakwa, kakuli na bu nyaza hahulu. (Luka 12:45, 46) Ka ku komokiswa ki munati wa veine yeo, muabi wa lico yo na bonisize fo ku sweu kuli fa mikiti ye miñwi ya linawenga na boni batu inge ba koliwa ki veine. (Likezo 2:15; 1 Matesalonika 5:7) Kacwalo munyali hamoho ni Mukreste ya sepahala ya ketile ku ba muabi wa lico ba swanela ku bona teñi kuli batu kaufela ba ba liteñi ba latelela kelezo ye ikutwahalela hande, ye li: “Mu si ke mwa kolwa bucwala, fo ku isa kwa buhule.”—Maefese 5:18; Liproverbia 20:1; Hosea 4:11.

13. Bosinyalana ba swanela ku nyakisisa nto mañi haiba ba lukisa kuli ku be ni lipina fa mukiti wa linyalo, mi ki kabakalañi?

¹³ Sina mo ku belanga fa mikiti ye miñwi, haiba ku ba ni lipina, ku swanela ku iswa mamelelo kuli mulumo u si ke wa ba o mutuna hahulu kuli mane wa palelwisa batu ku utwa ha ba ikambota. Eluda yo muñwi wa Sikreste na ize: “Manzibwana ha fitanga fa ku kola, ili nako yeo lingambolo li ekezehanga ni batu fo ba kalisezanga ku bina, fokuñwi mulumo wa lipina u ekezehanga hahulu. Mulumo o no likani kwa makalelo u kona ku fita fa ku ba o mutuna hahulu ni o filikanya lipuhisano. Mukiti wa linyalo u fanga batu kolo ya ku ba ni siango se sinde. Ne ku si ke kwa ba hande luli mulumo o mutuna ha ne u ka palelwisa batu ku ba ni siango!” Ni fona fa taba ye ya mulumo, munyali ni muabi wa lico ba lukela ku nga muhato, i si ku fa m’ata kwa balizi ba lipina kuli ba talime za lipina ni mulumo o ka itusiswa, ibe kuli ki ba ba hailwe kamba kutokwa. Paulusi na ñozi kuli: “Se mu eza kamukana, niha mu bulela, kamba mu sebeza, mu si eze kaufela ka Libizo la Mulena Jesu.” (Makolose 3:17) Ba ba memilwe ha ba ka kutela kwa mandu a bona hamulaho wa mukiti wa linyalo (kamba mukiti wa ku tabela sinawenga), kana ba ka hupula kuli lipina ze ne lizwa ne li bonisa kuli bosinyalana ne ba eza lika kaufela ka libizo la Jesu? Kona luli ze ba lukela ku hupula.

14. Bakreste ba swanela ku hupulañi ze nde ka za sinawenga?

¹⁴ Kaniti luli, sinawenga se si lukisizwe hande si ka hupulwa ka ze nde. Bo Adam ni bo Edyta, ba se ba nyalani ka lilimo ze 30, ne ba bulezi cwana ka za sinawenga se siñwi: “Ne mu kona ku ikutwa luli kuli mu mwahal’a Bakreste. Ne ku lizwa lipina ze lumbeka Jehova mi hape ne ku na ni za ku itabisa ze ñwi ze nde. Ku bina ni lipina  ne si zona za butokwa hahulu. Neli sinawenga se si tabisa ni ku susueza, mi lika kaufela ne li ezizwe ka ku lumelelana ni likuka za mwa Bibele.” Kwa iponahaza hande kuli ku na ni lika ze ñata ze ba kona ku eza bo munyali ni munyaliwa kuli ba bonise tumelo ya bona ka misebezi.

Limpo za fa Sinawenga

15. Ki kelezo mañi ya mwa Bibele ye kona ku itusiswa ka za ku fa limpo fa sinawenga?

¹⁵ Mwa libaka ze ñata hañata balikani ni bahabo mutu ba fanga limpo ku ba ba nyalana. Ha mu bata ku fa mpo ye cwalo, mu swanela ku hupulañi? Mu hupule pulelo ya muapositola Joani ya za “buikuhumuso bwa bupilo.” Na si ka swalisanisa buikuhumuso bo kwa Bakreste ba ba bonisa tumelo ya bona ka misebezi, kono kwa ‘lifasi le li fela.’ (1 Joani 2:16, 17) Ka ku latelela manzwi a Joani a tahile ka moya, kana ba ba sa zo nyalana ba swanela ku zibahaza fa nyangela mutu ya ba file mpo ni mpo kaufela? Bakreste ba kwa Masedonia ni kwa Akaya ne ba file lituso kwa mizwale ba kwa Jerusalema, kono ha ku na bupaki bo bu bonisa kuli mabizo a bona na tumusizwe kwa nyangela. (Maroma 15:26) Bakreste ba bañata ba ba fanga mpo fa sinawenga ba batanga kuli ba si ke ba zibahala ku fita ku iponahalisa ku mañi ni mañi. Ka za taba ye, mu nyakisise kelezo ya Jesu ye fumaneha kwa Mateu 6:1-4.

16. Ba ba sa zo nyalana ba kona ku ambuka cwañi ku swabisa ba bañwi ka za limpo za fa sinawenga?

¹⁶ Ku ziba bafi ba limpo ku kona ku tahisa ‘ku shemaetana’ kwa ku bata ku ziba kuli ki mpo ya mañi ye nde ni ye tula hahulu. Kacwalo, Bakreste ba ba sa zo nyalana ba ba butali ha ba na ku zibahaza fa nyangela ba ba file limpo. Ku punda mabizo a bafi ba limpo ku kana kwa utwisa ba bañwi maswabi sihulu ba ba si ka kona ku fa mpo. (Magalata 5:26; 6:10) Kono ha ku si ka fosahala ku munyali ni munyaliwa kuli ba zibe kuli ki bomañi ba ba file mpo ye kamba yani. Ba kona ku ziba ba ba ba file mpo ka ku bala kadi ye tile hamoho ni mpo yeo kono inge ba sa i baleli nyangela. Ha lu leka, ku fa, ni ku amuhela limpo za fa sinawenga, kaufela luna lu na ni kolo ya ku bonisa kuli nihaiba mwa taba ye cwalo ya ka butu, tumelo ya luna i boniswa ki likezo za luna. *

17. Bakreste ba swanela ku ba ni sikonkwani mañi ka za tumelo ni misebezi ya bona?

¹⁷ Ka maniti ku bonisa tumelo ya luna ku fita ku pila fela bupilo bo bunde, ku fumanehanga kwa mikopano ya Sikreste, ni ku yanga mwa musebezi wa ku kutaza. Haike mañi ni mañi wa ku luna a be ni tumelo ye pila ye boniswa mwa lika kaufela ze lu eza. Ee, lwa kona ku bonisa tumelo ya luna ka ku eza misebezi ye “petehile,” ye kopanyeleza ni lika za mwa bupilo ze bulezwi mwa taba ye.—Sinulo 3:2.

18. Lu kona ku bonisa cwañi buniti bwa manzwi a Jesu a kwa Joani 13:17 ka za sinawenga kamba mukiti wa Sikreste?

¹⁸ Jesu ha na felize ku tomela Balutiwa ba hae ba ba sepahala mutala o munde ka ku eza musebezi wa kwatasi wa ku tapisa mahutu a bona, na ize: “Ha mu zibile zeo, mu na ni mbuyoti, haiba mwa li eza.” (Joani 13:4-17) Mwa silalanda se lu pila ku sona kacenu, mwendi ha lu tapisangi mahutu a mutu yo muñwi, inge cwalo muenyi ya lu potezi mwa ndu ya luna. Kono sina mo lu bonezi mwa taba ye, ku na ni likalulo ze ñwi za mwa bupilo fo lu kona ku boniseza tumelo ya luna ka likezo ze lilato ni ze nde, ze kopanyeleza ni mikiti ni linawenga za Bakreste. Lwa kona ku bonisa tumelo ya luna cwalo ibe kuli lwa nyalana kamba lu memilwe kwa sinawenga kamba kwa mukiti o tabisa o ezwa hamulaho wa sinawenga sa Bakreste ba ba bata ku bonisa tumelo ya bona ka likezo.

[Litaluso za kwatasi]

Ne Mu Ka Alaba Cwañi?

Mu kona ku bonisa cwañi tumelo ya mina

• ha mu lukisa mukiti?

• ha mu lukisa sinawenga kamba mukiti wa ku tabela sinawenga?

• ha mu fa kamba ku fiwa limpo za fa sinawenga?

[Lipuzo za Tuto]

[Siswaniso se si fa likepe 24]

Niha neikaba kuli mu mema fela batu ba sikai, mu etelelwe ki “butali bo bu zwa kwahalimu”