Ze Ezahezi Mwa Bupilo

Jehova U Fuyozi Takazo ya Ka ya ku Ba Mulumiwa

KA MO LI KANDEKEZWI KI BO SHEILA WINFIELD DA CONCEIÇÃO

Muta o muñwi mulumiwa ya na zwa kwa Africa na tilo lu potela mi na lu taluselize kuli batu ne ba mu memanga ku kena mwa ndu ni ku mu teeleza ka tokomelo ha na kutaza taba ye nde ya Mubuso wa Mulimu. Na se ni ipulelela mwa pilu ya ka na li, ‘ne ni ka tabela hahulu ku belekela mwa sibaka se si cwalo!’ Ne ni na ni lilimo ze 13 ka nako yeo mi ona ngambolo yeo ne i suñile takazo ya ku ba mulumiwa mwa pilu ya ka.

KONO lubasi lwa luna ne lu kalile kale ku ituta za Jehova. Kakusasana o muñwi mwa 1939, mitangana ba babeli ba ne ba apezi hande ne ba tilo ngongota fa munyako wa luna mwa tolopo ya Hemel Hempstead, mwa Greater London, kwa England. Mitangana bao ne li Lipaki za Jehova. Na ne ni pepilwe ka 1938, kacwalo ha ni hupuli poto yeo. Boma ba ba taluseza kuli bondate mwendi ne ba ka tabela ku teeleza, kono kuli mitangana bao ba itobohe, boma ba ba taluseza kuli kuti bondate ne ba ka kuta ka 9 kiloko ya busihu. Ba komoka hahulu ku ba bona ha ba kuta ona busihu bo bu swana bo! Bondate, bo Henry Winfield ba mano ikolwisisa ka za mayemo a mitangana bao mwa litaba za bupolitiki ni za naha, ba ba mema ku kena mwa ndu mi ba lumela ku ituta Bibele. Bondate ba eza zwelopili kapili-pili mi ba kolobezwa. Hamulaho wa lilimo-limo, boma, bo Kathleen, ni bona ba kalisa ku ituta. Ne ba kolobelizwe ka 1946.

Ka 1948, na kalisa ku kutaza taba ye nde ya Mubuso wa Mulimu kamita. Ne ni tokwa waci ilikuli ni kone ku bihanga nako ye ne ni tandanga mwa bukombwa ka ku nepahala. Haiba lu ikuteka, luna banana ne lu fiwanga sheleñi i liñwi ye bizwa 6 pensi ya ku itusisa la Mukibelo ni  la Mukibelo. Na buluka 6 pensi ye ne ni fiwa kaufela ka lilimo ze bat’o ba ze peli ilikuli ni kone ku leka waci ye ne cipile ka ku fitisisa miteñi yeo. Haili Ray, mwanana ka ku fitisisa kwa banyani ba ka ba bashimani ba babeli, yena na sa lati ku fiwa 6 pensi i liñwi ye swalani kono na kupanga ma-3 pensi a mabeli (miwayawaya ye likana ni mapenny a malalu). Zazi le liñwi, na pihelezi hahulu ma-3 pensi a mabeli ao ku fitela bondate ba filikana. Ray a kalisa ku lila mi a bulela kuli n’a bata ma-3 pensi a mabeli kabakala kunutu ye ne li mwahal’a hae ni Jehova. Kwa mafelelezo Ray a talusa kuli: “Ni beyanga 3 pensi mwa mbokisi ya linubu, ni ku ipulukela 3 pensi ye ñwi.” Boma ba lotisa miyoko ya tabo ha ba utwa cwalo, mi bondate ba lukisa kapili-pili kuli a fiwe ma-3 pensi ao, mi na, se ni ituta butokwa bwa ku zwisezapili musebezi wa Mubuso ka ku fa linubu.

Ka yona nako yeo, bondate ba eza litukiso za kuli lu tutele kwa sibaka ko ku na ni butokwi bwa bahasanyi ba Mubuso. Ka 1949, ba lekisa simu ni mukoti wa bona mo ku katiwa cebe-cebe ni mushabati mi ba kalisa ku eza bupaina, ili ku ba sikombwa sa ka nako kaufela sa Lipaki za Jehova. Ka la 24 September, 1950 na kolobezwa ili ku bonisa buineelo bwa ka ku Jehova. Ku zwa ona fo, na kalisa ku ezanga bupaina bwa ku tusa sikolo ha si kwala mi ne ni kutazanga lihora ze 100 ka kweli. Kono ao ne li makalelo fela. Hañihañi na nyolelwa hahulu ku eza ze ñata mwa bulapeli bo bu kenile.

Takazo ya Ka ya ku Ba Mulumiwa

Ka 1951, bondate ba lumiwa ku yo belekela kwa Bideford, kwa mutulo wa tolopo ya Devon. Hamulahonyana wa fo, mulumiwa ya na sebelelize mwa Africa a to potela puteho ya luna, sina mo ni taluselize kale kwa makalelo. Ku zwa ona fo fela, takazo ya ka ya ku ba mulumiwa ya ama likatulo za ka kaufela. Baluti ba ka kwa sikolo ne ba ziba za sikonkwani sa ka mi ne ba likile ka t’ata ku ni zwafisa, ka ku sepa kuli ne ni ka ndongwama misebezi ya lifasi. Kono fa lizazi la mafelelezo kwa sikolo, ha ne ni izo laeza kwa ofisi ya baluti ni ku itumela ku bona, yo muñwi wa bona a ni bulelela kuli: “U ezize hande! Ki wena fela muituti ya ziba ze u bata ku eza mwa bupilo. Lu sepa kuli u ka kwanisa sikonkwani sa hao.”

Hañihañi na fumana mubeleko wa ku belekanga ka lihora li sikai fela, mi ka la 1 December 1955, na ba paina wa kamita. Hasamulaho, boma ni banyani ba ka ba bashimani ba kalisa bupaina ni bona. Kona kuli lubasi lwa hesu kaufela ne lu li mwa bukombwa bwa ka nako kaufela ka lilimo li sikai.

Ni Liba kwa Ireland

Hamulaho wa silimo, na kupiwa ku yo sebeleza kwa Ireland. Wo ne li muhato o no ka ni konisa ku kwanisa sikonkwani sa ka sa ku ba mulumiwa. Ka February 1957, na ni mapaina ba bañwi ba mikulwani bo June Napier ni Beryl Barker lwa punya mwa Cork kwa mboela wa Ireland.

Musebezi wa ku kutaza ne u kataza kwa Ireland. Ba Keleke ya Roma Katolika ne ba lu  lwanisa luli. Ne lu itutile kuli ha lu kena mwa muyaho kamba komboni ye ñwi, ki ku ziba kwa ku hobokela teñi haiba ku zuha mufilifili. Ne lu kundekanga linjinga za luna kwahulenyana, kono hañata ne ku fumanehanga mutu ya tilo li punyehela ni ku sehaka mawili kamba ku a pompolola.

Muta o muñwi, na ni bo Beryl ha ne lu potela bayahi ba kombonituna ye ñwi, sishawa sa banana sa kalisa ku lu tapaula ni ku lu posaka macwe. Kacwalo lwa kena mwa sintolo se si li kalulo ya ndu ya mutu yo muñwi, ili ko ne ku lekisezwa muzilili. Ñumbili ya putehana fande. Bo Beryl ne ba lata hahulu muzilili, mi ba nwa likomoki ze peli kamba ze talu ka ku iketa, inze lu isepisa kuli ñumbili i ka hasana. Kono kai, ne i sa libelezi. Kwa to kena muprisita wa mutangana cwana mwa sintolo. Ka ku nahana kuli ne lu li bapoti, a lu taluseza kuli na bata ku lu pota-potisa. Kono pili a lu isa mwa muzuzu o muñwi mwa ndu yeo, mi ha ne lu nze lu mu libelezi lu kuzize tuu, lwa mu utwa ha bulela ku musupali ya na tandela, ili ku mu bulelela manzwi a mafelelezo e ba lokanga baprisita ku mutu ya timela. Hasamulaho lwa zwa mwa ndu mo ni muprisita yo. Ñumbili yeo i mano bona kuli ne lu ca makande ni muprisita yo ya hasana.

Ni Liba kwa Giliadi

Ka 1958, mukopano wa macaba wa Divine Will (Tato ya Bumulimu) ne u lukisizwe ku yo ezezwa kwa New York. Bondate ne ba tamehile ku ya, mi ni na ne ni bata ku ya kono ne ni si na mali. Kono ka sipundumukela bokuku ba basali ba timela mi ba ni siyela lipondo ze mwanda (ili madola a America a likana 280). Musipili kaufela, ku ya ni ku kuta ne li lipondo ze 96, mi kapili-pili na yo leka tikiti ya fulai.

Honaf’o pili ni si ka funduka kale, muyemeli wa ofisi ya mutai wa Britain wa Lipaki za Jehova a to lu etela, mi a mema mapaina ba ba ipitezi bote ba ne ya kwa mukopano kwa New York kuli ba taleleze mafomu a ku kupa ku kena mwa sikolo sa Giliadi sa Bibele. Ne ni tabezi hahulu ku utwa cwalo! A fa bote mafomu kwand’a ka. Ne ni li mwanana hahulu. Na kupa fomu ni na, ka ku talusa kuli ne ni kona ku balelwa kwa balumiwa ni na kakuli ne se ni siile kale naha ya hesu. A mano bona tundamo ya ka, a ni fa fomu. Na lapela hahulu kuli ite ni amuhelwe. Kalabo ne i si ka liyeha, mi na memiwa ku ya kwa Giliadi.

Ne ni tabile hahulu ku ziba kuli ne ni ka yo kena mwa sitopa sa bu-33 sa Giliadi, hamoho ni mapaina ba bañwi ba 81 ba ba zwa mwa linaha ze 14. Likweli ze ketalizoho za sikolo seo ne li felile kapili. Ha ne lu se lu kwaza, muzwale Nathan H. Knorr na file ngambolo ye nyangumuna ka lihora z’e ne. Na susuelize ba ne ba bata ku ba makwasha ku zwelapili ona cwalo. (1 Makorinte 7:37, 38) Kono ku luna ba bañwi ba ne ba  bata ku nyalwa kamba ku nyala, na akalelize kuli lu be ni mukoloko wa lika ze lu tokwa ku bona ku mutu ye lu ka nyalana ni yena. Ilikuli mutu ye lu tabezi ha sa bonahezi, lu mu nyakisise ka ku itusisa lipimo zeo.

Na ne ni bata kuli munna ya ka ni nyala a kwanise lipimo ze latelela: Ni yena na swanela ku ba mulumiwa, ya lata Jehova luli, ya ziba niti ya Bibele ku ni fita, ya itakaleza ku sa ba ni bana ku fitela Armagedoni i taha ilikuli lu kone ku zwelapili mwa bukombwa bwa ka nako kaufela, ya ziba hande Sikuwa, ni yo muhulu ku na. Mukoloko wo ne u ni tusize luli, na ya n’a na ni fela lilimo ze 20 mi ne ni tuha ni lumwa ku yo sebeleza kwa naha ya kwahule.

Ni Liba kwa Brazil

La Sunda, ka la 2 August, 1959, lwa kwaza sikolo sa Giliadi mi lwa talusezwa ko ne lu ka yo sebeleza. Bo Vehanouch Yazedjian, Sarah Greco, Ray ni Inger Hatfield, Sonia Springate, Doreen Hines ni na, lwa lumwa ku yo sebeleza kwa Brazil. Ne lu nyakalalile luli. Ne ni nahana kuli Brazil ki naha ya mishitu, linoha, mitata ni masame. Kono ne ni komokile hahulu ha ne ni izo fita! Mwa sibaka sa mishitu ye titihani, na yo fumana muleneñi o munde o futumala wa Rio de Janeiro, mi miteñi yeo ne li ona muleneñi o mutuna wa naha Brazil.

Likulutendano la pili le ne lu kopani ni lona ne li la ku ituta puo ya Siputukisi. Mwa kweli ya luna ya pili, ne lu itutanga ka lihora ze 11 ka zazi. Lu mano kutaza mwa Rio ni ku pila nakonyana fa ofisi ya mutai wa Lipaki za Jehova, na cincezwa kwa lihae la balumiwa kwa Piracicaba, mwa silalo sa São Paulo State, mi hasamulaho na cincezwa kwa lihae la balumiwa kwa Porto Alegre mwa silalo sa Rio Grande do Sul State.

Mi kwa makalelo a 1963, na memiwa ku yo sebeleza mwa Likolo la Toloko fa mutai. Bo Floriano Ignez da Conceição, ba ne ba lu lutile Siputukisi fo lu fitela, ki bona ba ne ba okamela likolo leo. Ne ba itutile niti ka 1944, mi ka nako yeo ne ku na ni fela Lipaki ba 300 mwa Brazil, mi ne ba keni sikolo sa Giliadi mwa sitopa sa bu-22. Zazi le liñwi, ha se ku fitile likweli, bo Conceição ba ni kupa ku siyalela hanyinyani ka nako ya manzibwana kuli kuti ba ambole ni na. Ne ni ikalezwi sapili. Kana kikuli ku na ni se ni fosize nji? Mulangu wa ku ya kwa licelo ha se u lilile, na ba buza ze ne ba ni batela. Ba ni buza ba li: “Kana mwa tabela kuli lu nyalane?” Ne ni komokile hahulu. Na ba kupa ku ni fa nako ya ku nahana mi na matela kwa licelo.

Bo Floriano haki bona ba pili ku ni bata kuli lu nyalane. Kono ha ku na munna yo muñwi ya na kwanisize sipimo se ne ni tokwa ku munna wa ku pila ni yena konji bona. Ni sepa kuli mukoloko wa ka ne u ni tusize ku sa eza keto ye maswe. Kono ka nako ye lika ne li zamaile hande. Bo Floriano ne ba kwanisize lika ze ne ni tokwa kaufela! Kacwalo ka la 15 May, 1965, lwa nyalana.

Ni Talimana ni Makulanu

Linyalo la ka ni bo Floriano li bile le linde, ku si na taba ni matata e lu talimani ni ona. Zuho ya bo Floriano ki ye ñwi ya matata ao, ne ba kalile ku kula nakonyana pili lu si ka nyalana kale. Lilimo li sikai kwamulaho, liswafu la bona la kwa nzohoto ne li tuhezi ku sebeza, mi ne ba nyandile hahulu bakeñisa taba yeo. Kabakaleo lwa zwa fa Betele mi lwa lumwa ku yo sebeza sina mapaina ba ba ipitezi mwa tolopo ya Teresópolis, mwa sibaka sa malundu sa Rio de Janeiro State. Ne lu sepile kuli muinelo wa kwateñi ne u ka ba tusa ku angulukelwa.

Haki zeo fela, ka December 1965, na zibiswa kuli boma ne ba kula butuku bwa kansa mi ne ba kulile luli. Ne lu ñolelananga kamita, kono ne ni si ka bonana ni bona ka lilimo ze supile. Kacwalo bona boma ba lu fa mali a nzila kuli lu yo ba bona kwa England. Ba pazulwa, kono madokota ba palelwa ku alafa butuku bwa kansa. Nihaike ne ba kulile luli mi ne ba sa koni ku zuha fa bulobalo, ne ba sa tabela ku kutaza. Ne ba na ni taipi mwa muzuzu wa bona mi ne ba kona ku kupa mutu ku ba taipela. Ne ba kona ku kutaza ka mizuzunyana kwa bapoti. Ka la 27 November, 1966, ba timela. Kono yona kweli ye swana yeo ne ba bihile lihora ze 10 mwa simu! Bondate ne ba zwezipili mwa bupaina ka busepahali ku fitela ba timela ka 1979.

 Hamulaho wa lifu la boma, bo Floriano ni na lwa kutela kwa Brazil, mwa Rio de Janeiro State, ko lu sa sebeleza ni la kacenu le. Sapili ne lu lumilwe ku eza musebezi wa mupotoloho mwa muleneñi o mutuna wa silalo seo, kono ne lu si ka nga nako ye telele, kabakala kuli bo Floriano ne ba kalile ku kula hahulu hape. Kiha lu kutela kwa Teresópolis ko ne lu izo sebeza sina mapaina ba ba ipitezi.

Ka 1974, madokota ba kumula liswafu la bo Floriano la kwa nzohoto hamulaho wa likalafo ze butuku. Ka nako yeo ne ba sa koni ku sebeza sina muokameli ya zamaisa kamba paina ya ipitezi, kono ne ba kona ku zamaisa lituto za Bibele ka nako ye ba lumelezwa bapoti mwa sipatela—mi mane ne ba zamaisa ye ñwi ya lituto zeo ku bo Bob mwa Sikuwa, ili munna wa kwa America ya tuhezi mubeleko. Bo Bob ne ba amuhezi niti mi ne ba kolobelizwe hasamualaho. Hañihañi bo Floriano ba angulukelwa mi ba belekile sina paina wa kamita haisali.

Jehova U Fuyozi Bukombwa Bwa Ka

Ni zwezipili ku sebeza sina paina ya ipitezi ka lilimo-limo mi Jehova u fuyozi bukombwa bwa ka. Mwa Teresópolis, ne ni na ni tohonolo ye tuna ya ku tusa batu ba 60 ku neela bupilo bwa bona ku Jehova. Ku bona bao, ku na ni musali ya bizwa Jupira, ye ne ni lutile ni ku ziba ku bala. Nako ha inze i ya, na ituta ni bana ba hae ba ba hulile. Se si zwile mwateñi kikuli bo Jupira, ba lubasi lwa bona ni bahabo bona ba ba fitelela 20 se ba sebeleza Jehova ka mafulofulo la kacenu le. Yo muñwi wa bona ki eluda, ba balalu ki batanga ba bukombwa, mi ba babeli ki mapaina.

Ni itutile ku ba ni mubonelo o munde wa ku sa nyaziseza kuli batu kuli ha ba koni ku ituta niti. Muta o muñwi ha ne ni ituta ni kalibe yo muñwi wa libizo la Alzemira, bomunn’a hae bo Antônio, ne ba ni bembile kuli ba ka ni swakeza linja za bona ze tuna ze peli ha ne ni ka linda-lindela fa ndu ya bona. Hasamulaho, ne ni bonananga fela ni Alzemira ka siwela, konji hamulaho wa lilimo ze 7 ha ne ni kupile bo Antônio kuli ni itutange ni yena hape. Niteñi ne ba ni hanisize ku ba ambota za Bibele. Kono zazi le liñwi ha ne ku na ni pula ya milupi, na kupa bo Antônio ku abana mwa tuto. Na lemuha kuli ne ba sa zibi ku bala. Ku zwa ona fo, bo Floriano ni mizwale ba bañwi ba kalisa ku ituta ni bona mi ba ba luta ku bala. Kacenu le bo Antônio ni Alzemira ba kolobelizwe. Ba peta musebezi o mutuna luli mwa puteho, mi ba yanga mwa simu ni mikulwani ba bañata.

Ze ki ze ñwi fela za lika ze lu ikozi mwa lilimo ze 20 ze lu sebelelize mwa Teresópolis. Kwa makalelo a 1988, ne lu filwe musebezi o munca—ili ku yo sebeleza mwa tolopo ya Niterói, ko ne lu sebelelize ka lilimo ze ketalizoho lu si ka cincezwa kale kwa Santo Aleixo. Hasamulaho ne lu cincelizwe mwa Puteho ya Japuíba ye mwahal’a silalo seo mi ne lu na ni tohonolo ya ku toma Puteho ya Ribeira.

Bupilo Bo Bu Bunolo Bo Bu Tabisa

Mwa lilimo ze felile, na ni bo Floriano lu bile ni tohonolo ya ku tusa batu ba ba fitelela 300 ku neela bupilo bwa bona ku Jehova. Kacenu le, ba bañwi ku bona se ba sebeleza fa mutai, mi ba bañwi ba sebeza sina mapaina, maeluda ni batanga ba bukombwa. Na itumela ku Mulimu kuli ka moya wa hae u itusisize luna kuli lu kone ku tusa batu ba bañata cwalo.—Mareka 10:29, 30.

Ki niti, bo Floriano ba talimani ni makulanu a matuna. Ku si na taba ni zeo, ba sa tiile, ba sa tabile mi ba sa sepile Jehova. Hañata ba bulelanga kuli: “Kacenu ha ku talusi kuli ku ba ni tabo konji mutu ha ka pila ku si na matata. Kono lu kona ku taba haiba Jehova a lu tusa ku talimana ni matata a luna.”—Samu 34:19.

Ka 2003, ne ni fumanwi ni butuku bwa kansa mwa liito la ka la kwa nzohoto. Na pazulwa mi na beiwa liito li sili, le ni na ni ku tapisa hañata mwa lizazi li li liñwi. Ku si na taba ni zeo, Jehova u ni tusize ku ba ni m’ata a ku zwelapili ku sebeza sina paina ya ipitezi.

Ni pilile bupilo bo bu bunolo. Niteñi Jehova u ni fuyauzi mwa musebezi wa ka mi u ni tusize ku fuma kwa moya. Manzwi a kaizeli yani wa mulumiwa a za musebezi wa ku kutaza mwa Africa a talusa hande za musebezi wa luna mwa Brazil. Kaniti, Jehova u fuyauzi hahulu takazo ya ka ya ku ba mulumiwa!

[Siswaniso se si fa likepe 9]

Na ni lubasi lwa ka, ka 1953

[Siswaniso se si fa likepe 9]

Ku kutaza mwa Ireland, ka 1957

[Siswaniso se si fa likepe 10]

Na ni balumiwa ba bañwi mwa Brazil, ka 1959. Ku zwa kwa nzohoto ku ya kwa silyo: Na, bo Inger Hatfield, bo Doreen Hines, ni bo Sonia Springate

[Siswaniso se si fa likepe 10]

Na ni bomunn’a ka