Mo Ne Ba Sepezwi Ba Ba Twi ki “Baelezi”

MWA lifasi kacenu, batu ba ba na ni likompyuta ba kona ku bata kelezo ya mwa ku utela bana ye lukiselizwe bashemi fa Intaneti mi kapili-pili ba kona ku fumana litaba ze fitelela 26 milioni ka za taba yeo. Ha ne mu ka tomenena ku bala ye ñwi ni ye ñwi ya litaba zeo ka muzuzu u li muñwi fela, mwan’a mina na ka fita fa ku hula mane ni ku kala ku ipilela a nosi mina mu si ka feza kale ku bala litaba zeo.

Kono bashemi ne ba batanga kai kelezo pili ku si ka ba kale ni baalafi ba matuku a banana, licaziba za munahano wa banana ni Intaneti? Hañata ne ba i batanga kwa mabasi a bona. Bashemi ba mutu, bom’ahe ba bahulu, bom’ahe ba banyinyani, bondat’ahe ba bahulu, bondat’ahe ba banyinyani, ku beya bondat’ahe ba basali ni bomalumahe, ne ba tabela ku mu tusa ku ziba mwa ku itusiseza mali ni mwa ku lelela bana. Kono mwa linaha ze ñata, swalisano ya lubasi ye cwalo se i li t’ata bakeñisa kuli batu ba bañata ba sweli ku siya minzi ni ku tutela mwa litolopo. Bashemi ba bañata kacenu se ba ipumana kuli ba na ni ku talimana ni matata a ku uta bana ba nosi.

Ku si na ku kakanya, leo ki le liñwi la mabaka a tisize kuli likopano za baleli li ate mwa miteñi ya cwale. Libaka le liñwi kikuli batu ba bañata se ba sepile hahulu sayansi. Kwa mafelelezo a lilimo za ma-1800, batu ba bañata kwa America ne ba kalile ku lumela kuli sayansi ya kona ku tusa batu ku kondisa mwa lika kaufela. Ili ku talusa kuli sayansi ne i kona mane nihaiba ku ba tusa ku ziba mwa ku utela bana. Kacwalo muta kopano ya basali ye bizwa American National Congress of Mothers ne i tongokile patalaza ka za “mapalelwi a bashemi” ka 1899, kapili-pili baelezi ba bañata ba sayansi ba ipapata kuli ba kona ku tusa. Ne ba sepisize kuli ba ka tusa bashemi ku ziba mwa ku utela bana.

Ku Uta Bana ka ku Itusisa Libuka

Kono cwale baelezi bao ba petileñi? Kana kikuli bashemi kacenu ha ba sa na hahulu lipilaelo za mwa ku utela bana ku fita bashemi ba kwakale? Patisiso ye ne ezizwe cwanoñu fa mwa Britain i paka kuli ha ku cwalo. Ne i bonisize kuli palo ye bato eza 35 pesenti ya bashemi ba ba na ni bana ba banyinyani ba sa bata ku fumana kelezo ye ba kona ku sepa. Ba bañwi ba ikutwa kuli ha ku na mwa ku ezeza kwand’a ku eza fela mo ba ikutwela bona beñi.

Mwa buka ya bona ye bizwa Raising America: Experts, Parents, and a Century of Advice About Children, bo Ann Hulbert ne ba bonisize mo ku tezi kuli licaziba li ñole libuka za mwa ku utela bana. Bo Hulbert, ba na ni bana ba babeli, mi ba bonisa kuli buñata bwa litaba zeo ha li si ka toma fa sayansi ye nepahezi. Kono ku bonahala kuli kelezo ya bona i tomile hahulu fa lika ze ba ipumani ku zona isiñi fa litaba za niti. Mane ku bonahala kuli buñata bwa litaba za bona ha li si ka tusa ni hanyinyani, li bile fela ze lwanisana mi mane fokuñwi li bile ze sa utwisisehi.

Kacwalo, bashemi ba mwa muinelo mañi kacenu? Ku bulela fela niti, buñata bwa bona ha ba sa ziba za ku eza bakeñisa kuli se ku na ni hahulu likelezo ze shutana-shutana kacenu ku fita kwamulaho. Kono haki bashemi kaufela ba ba ikutwa kutokwa kelezo. Bashemi ba bañwi mwa lifasi lote ba sweli ba fumana tuso kwa simbule sa butali sa ikale, sona se si sa zwelapili ku fa kelezo sakata, sina mo i ka boniseza taba ye tatama.