Ku Hasanya Taba Ye Nde mwa Sooli Se Si Kateleha sa Haiti

HAITI ni Dominican Republic li fa sooli si li siñwi sa Hispaniola, mo ku fumaneha malundu a matelele ka ku fitisisa mwa sibaka sa Caribbean. Malundu a mañata mwateñi a eza limita ze fitelela 2,400 mwa bupahamo. Niha ku sa bati hahulu, mezi a mwa mabwa a libaka zeo za malundu, a kangelanga fahalimu.

Malundu ni misindi ye kwa mboela wa Haiti, ki libaka za mishitu ye bupani hande. Kono ku na ni libaka mo ku fumaneha malundu a yemi nonga, ili a’ tunumani fela ku si na likota kabakala ku lemakiwa kwa mishitu. Ha ne mu ka liba mutulo kamba mboela wa Haiti, ne mu ka iponela bunde bwa sooli se. Ku na ni linzila ze ñwi ze kumbani ze picauka-picauka mwa malundu mi li fita mwa libaka ze buheha luli, ze shutana-shutana, ili ko mu kona ku iponela hande butuna bwa sooli ni liwate. Ko mu talima kaufela ne mu ka iponela lipalisa za mifuta-futa ni mibala ye kateleha.

Kwa batu ba 8.3 milioni ba ba pila mwa sooli se, buñata ki bolyaminzi ba ba simuluha mwa Africa. Nihaike buñata bwa bona hasi baipumaneli, ki batu ba ba sishemo ba ba tabela ku amuhela baenyi. Lipaki za Jehova ba ikozi ku kutaza taba ye nde ya Mubuso wa Mulimu ku bona ka lilimo ze 60 mi ba filwe kamuhelo ye nde.—Mateu 24:14.

Ku Kutaleza mwa Tolopo Ya mwa Matakanyani

Ku na ni mutala wa mulumiwa yo muñwi ya na kutalize lwa pili mwa tolopo ye ñwi ya mwa matakanyani. Na ñozi likande la hae cwana a li:

“Zazi le liñwi ka March 2003, ne lu izo kutaleza mwa Casale, toloponyana ye eza mizuzu ye bato ba 30 ku zwa mwa tolopo ya Cabaret, mona mo se ku fumaneha lihae la balumiwa ba luna, le li eza likilomita ze 30 ha mu liba mutulo ku zwa mwa tolopo ya Port-au-Prince, ona muleneñi wa sooli seo. Lipaki ne ba kile ba kutazanga mwa Casale ka 1999, kacwalo ne lu nyolezwi hahulu ha lu kalisa musipili wa luna ka 7 kiloko ya kakusasana. Kaufela luna ba 22—ibato ba puteho mutumbi—lwa yo itongeta mwa limota ze peli ze kona ku fata mwa lishabati. Kaufela luna ne lu ambola ni ku seha ka tabo ha ne lu kambama ni ku shetumuka mwa mikwakwa ya liluli ku fitela lu yo punya mwa musindi wa likota ze ñata ze tuna. Ku na ni nuka ye fita mwa musindi mi nuka yeo i fita mwahal’a tolopo ya Casale.

“Litaba za tolopo ye kuzize ye li simuluha kwa makalelo a lilimo za ma-1800 muta masole ba Poland ne ba tile mwa Haiti ku to tusa batu ba mwateñi ba ne ba li batanga kuli ba fumane tukuluho, ni kuli ba yahe mwa musindi o nunile wo ni basali ba bona ba Mahaiti. Hañihañi kwa pepwa  batu ba bande ba ponahalo i sili ye shutana-shutana. Kwa tabisa ku bona bana ba naha Tahiti ba ba shutana-shutana, ba bañwi ki ba litalo le li sweu, ba bañwi le li fubelu, ba bañwi ki ba meto a mubala wa butala, ba bañwi ki a bufubelu bo bu tibile, ni cwalo-cwalo.

“Mutu ye ne lu izo potela fa ndu ya pili na sa tabeli. Ha ne lu li lu libe ku sili, munna yo muñwi a to lu katanyeza mwa nzila. Na bata ku ziba nji lwa lumela kuli ku na ni shutano ye li teñi mwahal’a Jesu ni Mulimu. Lwa mu kupa ku yo nga Bibele ya hae, mi lwa ba ni puhisano ya Mañolo ye ne mu kolwisize kuli Jesu ki Mwan’a Mulimu ni kuli Jehova ki yena “Mulimu a nosi wa niti.” (Joani 17:3) Batu ba bañata ba lu kupa ku ina ni ku ambola ni bona. Ba bañwi ba lu buza ba li, ‘Mu ka kuta lili ilikuli mu to ituta Bibele ni luna?’

“Musihali, lwa yo cela lico za luna mwatas’a kota. Likaizeli ba babeli ne ba apehile litapi ze ñata. Ne li tabusa luli! Ha ne lu nze lu ca ni ku ambola cwalo, ne lu sweli ku kutaza ku bo lifitanzila. Hasamulaho lwa sila nuka ni ku liba buse bo buñwi bwa tolopo. Ne lu ikozi ku ambola ni batu ba lipilu ze nde, ba ne ba itulezi mwatas’a likota bukaufi ni mandu a bona a itikanelezi. Ne ku tabisa luli ku teeleza kwa banana ba ba bapala, basali ba ba tapisa kwa nuka, ni kwa basali bahulu ba ba koba manawa a kofi!

“Ha lu yo kumbuluka 4 kiloko ya musihali ya kwana, mi se lu kala ku kutela kwa limota lu nze lu tabile kuli lu kute kwa Cabaret. Ku bulela fela niti, na ni bo munn’a ka ne lu ikozi poto ya luna ya pili kwa Casale, sibaka sa batu ba ba na ni kamuhelo ye nde ni likeya-keya.”

Ku zwa fela fo ba punyeza balumiwa ba pili ba Lipaki mwa Haiti ka 1945, palo ya bahasanyi ba Mubuso i ekezehile hanyinyani-hanyinyani, kuli mane ha lu bulela cwana se ku na ni bahasanyi ba 14,000 ba ba kutaza mwa Haiti ni ku zamaisa lituto za Bibele ze fitelela 22,000. Ba susumelize batu ba 59,372 ba ne ba fumanehile kwa Kupuzo ka March 2005 mi ba kutalize taba ye nde ya Mubuso wa Mulimu kwa sicaba. Ha mu bone mo ba tuselizwe batu ki musebezi o ba eza Lipaki za Jehova.

Ku Kutaza Taba Ye Nde Ka Maswaniso A Buheha

Buñata bwa batu ba mwa Haiti ba tabela hahulu lika za mibala-bala. Seo si kona ku iponelwa ka liapalo za bona, mwa pendezwi mandu a bona, mapalisa a mifuta-futa mwa masimu a bona, ni  maswaniso a bona. Masila a canvas a’ pendilwe ka mupendelo wa bona o munde-ndende o bizwa L’Art Haitien a zelile mwa makululu kaufela a mwa Port-au-Prince. Masila ao a to lekiwanga ki batu ba ba zwa mwa likalulo ze ñata za lifasi.

Mibala ye bohanala hande-ndende ha i yo fela fa ma-canvas. Mwa makululu a mwa Port-au-Prince ku tezi limbasi ze bizwa camionettes, kamba limotikala ze bizwa tap-taps ze itusiswanga kwa malifiti, mi li pendilwe maswaniso a mande-ndende a ku ikupulela. Hañata mu ka lemuha kuli maswaniso ao a tomile fa Bibele.

Ha mu nze mu hata-hata mwa makululu, mu kana mwa bona maswaniso a zibahala—inge cwalo a bo Adama ni Eva mwa Edeni. Ki niti, mane mwa kona ku iponela maswaniso ao fa mahaulo a kwamulaho a limbasi ze sweli ku fita-fita. Mañolo kamba mikanga ye na ni libizo la Jehova hañata za iponelwanga fa limota zeo kamba kwa mabizo a likampani.

Ku Kutaza Taba Ye Nde kwa Sikolo

Lipaki ba mikulwani mwa Haiti ba na ni kolo ye nde ya ku tusa bo ba kena ni bona sikolo ku ituta Bibele. Ki wo mutala wa musizana ya li Paki wa lilimo ze 17.

“Zazi le liñwi mushimani yo muñwi ye ne ni kena ni yena kilasi i liñwi a ni atumela ni ku ni buza se li talusa linzwi la ‘buhule.’ Ka ku nahana kuli na bata fela ku ni shembeteta, na tokwa ku mu alaba. Kono ha sa kutela ku buza puzo ye swana ku mushimani yo muñwi, kilasi kaufela ya bata ku ziba za teñi. Kacwalo na yo eza patisiso, mi sunda ye ne tatami, na fa ngambolo kwa kilasi, mi na talusa libaka Lipaki za Jehova ha ba tabela ku ba ba ba kenile mwa muzamao, kwa moya, ni kwa mubili.

“Bana ba sikolo ba ni buza lipuzo ze ñata mi ba lumela likalabo ze ne ni ba file ze zwa mwa Bibele. Bo muluti ba bahulu fa sikolo ni bona ba buza lipuzo ze ñata ni ku lukisa kuli ni ambole ni ba mwa litopa li sili nihaike ne ba zina-zina sapili. Na ba bonisa buka ya Questions Young People Ask—Answers That Work, * mi ba bañata ba i tabela. Habusa na abela libuka ze 45 fa sikolo sa luna. Ba bañata ne ba felize ku bala likopi za bona, mi ba bañwi ku bona cwale se ba ituta Bibele ni Lipaki ba ba pila bukaufi ni bona. Yo muñwi wa bona yo lu pila ni yena mwa sibaka se si swana mane ha lu bulela cwana sa fumanehanga kwa mikopano ya luna kaufela.”

Ku Itusisa Puo ya Creole

Batu ba mwa Haiti ki batu ba bande, ba ba buheha mi ni sibaka ni sona si cwalo ku beya yona puo ya Creole ya mwa Haiti ya manzwi a Sifura a kopani ni manzwi a lipuo za kwa Wiko wa Africa. Yeo kona puo ya batu ba kwa Haiti, ili puo ye ba tabela hahulu. Lipaki za Jehova ba kutazanga hahulu mwa puo ye mi ku lukisizwe kuli lihatiso ze ñata ze tomile fa Bibele li hatiswe mwa puo ya Creole ya kwa Haiti.

Ka 1987 broshuwa ya Ikole Bupilo fa Lifasi-mubu Ku Ya Ku Ile! ne i tolokilwe mwa puo ya Creole ya kwa Haiti, hasamulaho ne ku tolokilwe buka ya Zibo Ye Isa kwa Bupilo bo Bu Sa Feli ni broshuwa ya Ki Sifi Seo Mulimu A Tokwa ku Luna? Lihatiso ze li tusize hahulu baituti ba Bibele ba banca ba ba bata ku utwisisa lituto za matatekelo za Linzwi la Mulimu. Ku kala la 1 September 2002, Tora ya ku Libelela ni yona ne i kalile ku hatiswa mwa puo ya Creole ya kwa Haiti. Lihatiso za mwa Sifura li sa itusiswa, nihaike ba bañata ba tabela ku bala lihatiso mwa puo ya habo bona.

Ku Isa Taba Ye Nde ku Ba Ba mwa Tolongo

Cwanoñu fa, Lipaki za Jehova ba kalisize ku isanga taba ye nde kwa banna ni basali ba ba mwa litolongo za naha. Lipaki ba ba eza cwalo ba tabile ku isa lushango lo lu toba lipilu kwa batu ba ba mwa miinelo ye cwalo. Sikombwa wa Mukreste u biha kuli:

“Zazi la pili le lu potela tolongo ye ñwi, mapantiti ne ba isizwe mwa muzuzu o mutuna cwana  ko ne ba ka yo kopana ni luna. Ne lu sa zibi hande mo ne ba ka ikutwela ha ba ka lu bona. Ha ne lu ba taluselize kuli ne lu tilo ba tusa ku utwisisa Bibele, kaufela bona ba 50 ba lu amuhela ka mazoho a mabeli. Lwa tahisa broshuwa ya Mu Itute ku Bala ni ku Ñola ni broshuwa ya Ikole Bupilo fa Lifasi-mubu Ku Ya Ku Ile! mwa puo ya Creole mi lwa kalisa lituto za Bibele ni ba 26 ba ku bona. Ku bona bao, ba lishumi ne ba sa zibi ku bala, kono ne ba bonisize cisehelo ha ne lu talusize mo ba kona ku itusiseza maswaniso a bonisizwe mwa libroshuwa kuli ba utwisise manzwi.”

Lipaki ha ne ba izo pota hape, munna yo muñwi na ba taluselize kuli: “Ni balile broshuwa ye hañata-ñata. Ni sweli na nahananga ze i bulela mi ne ni mi libelezi.” Munna yo muñwi ya na tamezwi busholi bwa ku uzwa ka litobolo na bulezi kuli na bata ku cinca, mi a kupa kuli ku lumiwe mutu ya ka yo ituta Bibele ni musal’a hae. Ndate bana ba babeli yo muñwi ni yena na kupile nto ye swana kuli musal’a hae a tusiwe ku bona shutano ye li teñi mwahal’a bulapeli bwa niti ni bwa buhata. Yo muhulu wa bulapeli bwa keleke ya Protestanti ya na tamezwi ku bukula ba keleke ya habo mali a mañata-ñata na ize cwale u fumani niti mi a li hamulaho wa ku lukululwa, na ka tusa ba mwa keleke ya habo ku ba Lipaki za Jehova.

Lipantiti yo muñwi, ya na si na broshuwa ya mwa puo ya Creole, na kopisize broshuwa kaufela ku lipantiti le liñwi mi a i peta. Musali yo muñwi yena na kalisize ku talusa lika za na ituta kwa mapantiti ba bañwi ba 9 mi mane a kalisa ku ituta ni bona. Munna yo muñwi na kutalize kwa mapantiti ba bañwi a mano feza ku ituta broshuwa yeo ni ku shatukela mwa buka ya Zibo. Hañihañi a kalisa ku ituta Bibele ni mapantiti ba bane ku bona bao.

Mercony * na itutanga Bibele mi bahabo yena ba bañwi ki Lipaki za Jehova. Na susuezanga mapantiti ba bañwi ku bala lihatiso ze tomile fa Bibele ze ne ba mu tisezanga bahabo yena. U li: “Ha ni fa mapantiti lihatiso, ba ni bizanga kuli Paki ya Jehova. Ni ba talusezanga kuli ha ni Paki kakuli na ziba se ku talusa ku ba Paki. Cwale fa ni tiisize, ni bata ku ituta Bibele ni ku kolobezwa. Kambe ne ni likanyisize bahulwani ba ka ba bashimani kwa bwanana, kambe ha ni yo mwa tolongo mo kacenu le.”

Lipantiti yo muñwi ya na filwe lihatiso ki Mercony na bulelezi Paki ya na tilo mu potela kuli: “Pili mu si ka taha kale la Mubulo, sunda ye felile, ne ni zwafile maswe mi ne ni bata ku ipulaya. Kono hamulaho wa ku bala limagazini ze ne mu ni file, na lapela ku Mulimu ni ku kupa kuli a ni swalele bakeñisa lika ze maswe ze ni ezize ni kuli a lume mutu ya ka to ni bonisa nzila ye lukile. Ne ni tabile hahulu ha ne mu tile lizazi le li tatama ni ku kupa kuli mu itute Bibele ni mapantiti! Ni bata kuli mu ni lute mwa ku sebeleza Jehova.”

Magazini ya Awake! I Tisa Taba Ye Nde ku Ba Bañata

Awake! ya November 8, 2000 ne i ambola za musebezi wa manasi. Musali yo muñwi na kupile limagazini ze 2,000, mi a li abela manasi ba ne ba tile kwa mukopano wa manasi mwa Port-au-Prince. Awake! ya July 8, 2002 ye ne lwezi litaba ze ambola za mapokola ni musebezi wa bona ne i abezwi hahulu kwa mapokola ba mwa Port-au-Prince. Ne ba ikozi yona, mi mane ni la kacenu le, ba bañwi ba sa yemisanga Lipaki mwa mikwakwa ni ku ba kupa magazini ye.

Cwanoñu fa, musali yo muñwi wa ba kopano ya World Health Organization na lukisize tukiso ya ku luta batu ka za butuku bwa AIDS. Na memilwe kwa ofisi ya mutai wa Lipaki za Jehova, kwa na izo boniswa litaba ze hatisizwe mwa Awake! ka za taba yeo. Na tabile hahulu ku bona litaba za mwa Bibele ze bonisa nzila ye nde ka ku fitisisa ya za mo bu kona ku tibelwa butuku bwa AIDS ni mwa ku tuseza bakuli ku talimana ni muinelo wa bona. Na ize Awake! ki yona ye tama kwa litaba ze ambola za butuku bo.

Ki niti, Lipaki za Jehova ba sweli ba itusisa linzila ze ñata ku kutaza taba ye nde ya Mubuso mwa sooli se si kateleha sa Haiti, inge mo ba ezeza Lipaki ba bañwi mwa linaha ze ñwi ze 234 lifasi lote. Ba bañata ba sweli ba amuhela lushango lo lu fa sepo lo mi ba sweli ba tusiwa ku tiyela matata e ba ta talimana ni ona cwale, ni ku talimela kwa lifasi le linca, ili mo kaufela ba ba lapela Mulimu wa niti, yena Jehova, ba ka ikola bupilo bo bu petehile.—Sinulo 21:4.

[Litaluso za kwatasi]

[Manzwi a bañi ba siswaniso fa likepe 9]

Background: ©Adalberto Rios Szalay/photodisc/age fotostock