Basali—Mu Kuteke Banna Ba Mina

“Basali, mu ipeye kwatas’a banna ba mina.”—MAEFESE 5:22.

1. Ki kabakalañi ku kuteka munna ha ku li t’ata?

MWA linaha ze ñata muta batu ba babeli ba nyalana, musali u itamanga kuli u ka kuteka munn’a hae. Kono banna mo ba pilisanela ni basali ba bona ku kona ku tatafaleza kamba ku nolofaleza basali ku zwelapili ni buitamo bo. Nihakulicwalo, lika ne li li hande kwa makalelo. Mulimu na zwisize likupo ku Adama, yena munna wa pili, ni ku bupa musali. Adama na ize: “Cwale, yena yo, ki lisapo la masapo a ka, ki nama ya nama ya ka.”—Genese 2:19-23.

2. Mubonelo wa basali u cincize cwañi mi seo si amile cwañi manyalo kacenu?

² Nihaike kuli lika ne li li hande cwalo kwa makalelo, basali ne ba tomile kopano ye lwanela litukelo za bona kwa makalelo a lilimo za ma-1960 mwa United States ilikuli ba itukulule kwa tamaiso ya banna. Ka nako yeo palo ya banna ba ne ba yubeka mabasi a bona ne li ye tuna ku fita ya basali. Kono ha ku to fitwanga kwa mafelelezo a lilimo za ma-1960, palo ya banna ba ne ba eza cwalo ne se i fukuzehile. Niteñi kacenu se ku bonahala kuli basali ni bona se ba itusisa matapa mwa lipulelo, se ba zuba kwai, ni ku eza buhule sina mo ba ezeza banna. Nihakulicwalo, kana kikuli basali ba tabile cwale? Kutokwa. Mwa linaha ze ñwi, manyalo a mañata a shandaukanga. Kana basali ba ba ezize buikatazo bwa kuli ba kondise manyalo a bona ba konile ku eza cwalo?—2 Timotea 3:1-5.

3. Kiñi se si tisa butata mwa manyalo?

³ Kiñi se si tisa butata bo? Butata bo, bu bile teñi ku zwa fela fa kwashekelwa Eva ki lingeloi le ne li ipanguzi, “yona noha ya kale, ye bizwa Diabulosi ni Satani.” (Sinulo 12:9; 1 Timotea 2:13, 14) Satani u nyaziselize za luta Mulimu. Ka mutala, Diabulosi u bonahalisize inge kuli linyalo li t’ata hahulu mi la imeza. U sweli ku hasanya litaba ka ku itusisa mitai ya makande ya lifasi le, le li mwa tamaiso ya hae, mi u bonahalisa inge kuli milao ya Mulimu ka za manyalo ya imeza mi ki ya kale hahulu. (2 Makorinte 4:3, 4) Kono ha ne lu ka nyakisisa ka pilu kaufela za bulela Mulimu ka za buikalabelo bwa musali mwa linyalo, lu ka fumana kuli ze li bulela Linzwi Mulimu li lukile mi za tusa luli.

Temuso ku Ba Ba Bata ku Kena mwa Linyalo

4, 5. (a) Ki kabakalañi musali ha swanela ku tokomela ha hupula za ku kena mwa linyalo? (b) Musali u swanela ku ezañi a si ka lumela kale ku nyalwa?

⁴ Bibele i fa temuso. I lemusa kuli mwa lifasi le li kotopiwa ki Diabulosi le, nihaiba batu ba ba tabile mwa linyalo ba ka ba ni “manyando.” Kacwalo nihaike kuli linyalo li tomilwe ki Mulimu, Bibele i lemusa ba ba bata ku kena mwa linyalo. Yo muñwi wa bañoli ba Bibele ba ne ba susumelizwe ki moya wa Mulimu, na ñozi taba ye ñwi ka za musali ya shwezwi ki munn’a hae ili ya sa lukuluhile ku nyalwa hape ku munna u sili kuli: “H’a ka itulela fela u ka ba ya iketile ni ku fita.” Jesu ni yena na susuelize batu ku ba makwasha haiba ku konahala. Kono haiba mutu a ikatulela ku kena mwa linyalo, u swanela ku ezeza cwalo “ku Mulena,” ili ku talusa kuli mutu ya nyalana ni yena u swanela ku ba mulapeli wa Mulimu ya ineezi ni ya kolobelizwe.—1 Makorinte 7:28, 36-40; Mateu 19:10-12.

 ⁵ Musali u swanela ku isa hahulu mamelelo ku mutu ya nyalwa ki yena kabakala temuso ye ya Bibele ye li: “Musali ya nyezwi u tamilwe ku munn’a hae ki mulao.” Musali u kona fela ku ‘lukululwa kwa mulao wa munna’ haiba munn’a hae a timela kamba ku buka, ni ku kauhana kabakala kezo yeo. (Maroma 7:2, 3) Ku tabela mutu lwa pili ha mu bonana ni yena ha ku talusi kuli kipeto mu ka kondisa mwa linyalo haiba mu nyalana ni yena. Kacwalo musali wa likwasha u swanela ku ipuza kuli, ‘Kana na tabela ku kena mwa linyalo ni munna yo ni ku ba mwatas’a mulao wa hae?’ Musali u swanela ku nyaka puzo ye pili a si ka nyaliwa kale isi hasamulaho.

6. Basali ba bañata kacenu ba kona ku eza katulo mañi, mi ki kabakalañi katulo yeo ha i li ye tuna?

⁶ Mwa libaka ze ñata kacenu, musali wa kona ku lumela kamba ku hana munna ya bata ku mu nyala. Nihakulicwalo, ku hana munna ku kona ku ba t’ata bakeñisa kuli takazo ya musali ya ku bata ku nyalwa i kona ku ba ye tuna hahulu. Muñoli yo muñwi na ize: “Haiba lu bata hahulu ku eza nto ye ñwi, ibe kuli ki linyalo kamba ku pahama lilundu, lu ka nga kuli lika kaufela li inzi hande mi lu ka teeleza fela kwa litaba ze lu tabela.” Mupahami wa malundu u kona ku kenya bupilo bwa hae mwa lubeta ka ku matukela ku pahama lilundu. Ka nzila ye swana, ku sa keta hande mutu wa ku nyalana ni yena ku kona ku labula butata.

7. Ki kelezo mañi ye filwe ka za mutu wa ku nyalana ni yena?

⁷ Musali u swanela ku nyakisisa ka tokomelo ze amiwa mwa ku ba mwatas’a mulao wa munna ya bata ku mu nyala. Lilimo-limo kwamulaho, kalibe yo muñwi wa kwa India na itumelezi ka buikokobezo kuli: “Bashemi ba luna ki ba bahulu ku luna mi ba na ni yeloseli ye ñata ku lu fita, mi ha ba pumiwangi ka bunolo inge luna. . . . Na muñi na kona ku eza mafosisa ka bunolo.” Tuso ye ba kona ku fa bashemi ni ba bañwi ki ya butokwa. Muelezi yo muñwi ya butali na susuelize ba banca ku ziba bashemi ba mutu ye ba bata ku nyalana ni yena ni ku lemuha mwa pilisanela ni bashemi ba hae ni lubasi lwa hae.

Jesu Mwa Na Boniselize Buipeyo

8, 9. (a) Jesu na nga cwañi taba ya ku ipeya kwatas’a Mulimu? (b) Ki bunde mañi bo bu zwa mwa ku ipeya kwatasi?

⁸ Nihaike kuli ku ipeya kwatasi ku t’ata, basali ba sa kona ku tabela ku eza cwalo sina mwa na ezelize Jesu. Niha na nyandisizwe ni ku bulaiwa fa kota ya linyando, na fumani tabo ka ku ipeya kwatas’a Mulimu. (Luka 22:41-44; Maheberu 5:7, 8; 12:3) Basali ba swanela ku likanyisa mutala wa Jesu, kakuli Bibele i li: “Toho ya munna kaufela ki Kreste; mi munna ki toho ya musali; mi Mulimu ki toho ya Kreste.” (1 Makorinte 11:3) Nihakulicwalo, basali ha ba ipeyangi fela kwatas’a butoho bwa banna ha ba nyalwa.

 ⁹ Bibele i bonisa kuli, basali, ibe kuli ba nyezwi kamba ki makwasha ba swanela ku ipeya kwatas’a butoho bwa banna ba ba okamela mwa puteho ya Sikreste. (1 Timotea 2:12, 13; Maheberu 13:17) Muta basali ba mamela taelo ya Mulimu mwa taba ye, ba tomela mangeloi ba mwa kopano ya Mulimu mutala o munde. (1 Makorinte 11:8-10) Mi basali-bahulu ba ba nyezwi ba kona ku ba mitala ye minde ni ku luta likalibe ku ‘ipeya kwatas’a banna ba bona.’—Tite 2:3-5.

10. Jesu na tomile cwañi mutala wa ku ipeya kwatasi?

¹⁰ Jesu na boni butokwa bwa ku ipeya kwatasi. Muta o muñwi na bulelezi Pitrosi ku tela kwa babusi ba butu, mi mane na mu file mali a mutelo wa hae ni wa Pitrosi. Pitrosi hasamulaho na ñozi kuli: “Kabakala Mulena, mu ipeye kwatasi a ba ba inzi fa bulena kaufela bo bu tomilwe ki batu.” (1 Pitrosi 2:13; Mateu 17:24-27) Jesu na tomile mutala o munde ka ku fitisisa wa ku ipeya kwatasi, mi lu bala cwana ka za hae kuli: “A itoboha ku s’a n’a li sona, ka ku nga sibupeho sa mutanga, ni ku ikeza ya swana sina batu; mi h’a fumanwi a li sina mutu, a ikokobeza, a ipeya ku utwa ku isa kwa lifu.”—Mafilipi 2:5-8.

11. Ki kabalalañi Pitrosi ha na susuelize basali ku ipeya kwatas’a banna ba bona, niha ba si balumeli?

¹¹ Ha na eleza Bakreste ku ipeya kwatas’a babusi ba lifasi le, nihaikaba kuli ba bañwi ku bona ba t’ata, Pitrosi na ize: “Mane ki sona se mu bizelizwe; kakuli Kreste ni yena u utwile butuku bakeñisa mina, a mi siyela mutala, kuli mu hate mw’a n’a hatile.” (1 Pitrosi 2:21) Hamulaho wa ku talusa mwa na nyandezi Jesu ni mwa na itiiselize ka busepahali, Pitrosi na susuelize basali ba ba nyezwi ki banna besi balumeli kuli: “Ni mina basali, mu ipeye kwatas’a banna ba mina, kuli ba bañwi ha ba ka ba teñi ba ba sa lumeli, ba koliswe ki mizamao ya basali ba bona, ku si na manzwi a’ bulelwa; ha ba nze ba lemuha mizamao ya mina ye kenile, ye na ni sabo.”—1 Pitrosi 3:1, 2.

12. Ki bufi bunde bo ne bu zwile mwa buipeyo bwa Jesu?

¹² Mutu ya ipeya kwatas’a batu ba ba mu sheununa ni ku mu shenda u kona ku ngiwa kuli ki mufokoli. Kono Jesu haki mona mwa na ngela lika cwalo. Pitrosi na ñozi kuli: “Niha n’a tapaulwa, n’a sa kutisi matapa; niha n’a utwiswa butuku n’a sa fumbeli.” (1 Pitrosi 2:23) Batu ba bañwi ba ne ba boni Jesu ha nyandiswa ne ba lumezi ku yena, inge cwalo sisinyi yo muñwi ya na kokotezwi kwatuko ni yena, ni mulauli wa masole ya na mu boni ha kokotelwa. (Mateu 27:38-44, 54; Mareka 15:39; Luka 23:39-43) Ka ku swana, Pitrosi na bonisize kuli banna ba bañwi besi balumeli, mane nihaiba banna ba ba li t’ata, ba ka ba Bakreste hamulaho wa ku lemuha kuli basali ba bona ba ipeya kwatas’a bona. Lu iponezi zeo ha li ezahala kacenu.

Basali Mo Ba Kona ku Kolwiseza Banna Ba Bona

13, 14. Ki lifi ze nde ze zwile mwa ku ipeya kwa basali kwatas’a banna ba bona ba ba sa lumeli?

¹³ Basali ba ba li balumeli ba konile ku kolwisa banna ba bona ku ba balumeli kabakala ku likanyisa Kreste. Fa mukopano o muñwi wa sikiliti wa Lipaki za Jehova o no bile teñi cwanoñu fa, munna yo muñwi na bulezi ka za musal’a hae ya li Mukreste kuli: “Ni nahana kuli ne ni na ni lunya ku musal’a ka. Kono yena na ni kuteka hahulu. A li ku ba a ni shwaule. Ha si ka ni hapeleza ku kena mwa bulapeli bwa hae. U ni babalezi ha lilato. Ha na yanga kwa mikopano ye mituna, na bonanga teñi kuli wa lukiseleza cimo lico ni ku peta misebezi ya fa lapa. Hañihañi, muezezo wa hae wa lika wa tisa kuli ni itute Bibele. Mi ki na yo, se ni li Paki ni na!” Ki niti, na kolwisizwe ku si na “manzwi a’ bulelwa” ki muzamao wa musal’a hae.

¹⁴ Sina mwa boniselize Pitrosi, za bulela musali haki zona sihulu ze tisa kuli munn’a hae a be mulumeli, kono ki muzamao wa hae  o tisa cwalo. Ka mutala basali ba bañwi ne ba itutile niti ya Bibele mi ne ba ikatulezi kuli ne ba ka fumanehanga kwa mikopano ya Sikreste. Kono bomunn’a bona ne ba omanile kuli: “Bo Agness, mwa be mwa ya kwa mikopano ya mina ko, mu yelele.” Kono bo Agness bona se ba ikela fela kwa mikopano. Nako ye tatama ha ne ba ya kwa mikopano, bomunn’a bona ne ba ba fumbezi kuli: “Ha mu na ku ni fumana ha mu ka kuta.” Mi kona mo ne ba ezelize ona cwalo, ne ba bile siyo ka mazazi a malalu. Ha ne ba kutile, bo Agness ba buza ka sishemo kuli: “Kana mwa tabela kuli ni mi lukiseze sa ku ca?” Bo Agness ne ba si ka zikinyeha nihaiba hanyinyani mwa busepahala bwa bona ku Jehova. Hañihañi bomunn’a bona ba kalisa ku ituta Bibele, ba neela bupilo bwa bona ku Mulimu, mi hasamulaho ba ba baokameli ba ba na ni buikalabelo bo buñata.

15. Basali ba Sikreste ba susuelizwe ku ‘ikabisa’ cwañi?

¹⁵ Muapositola Pitrosi na bulezi taba ye ñwi ye ne ba bonisize basali be se lu bulezi, ili taba ya ku ‘ikabisa’ isiñi ka ku isa hahulu mamelelo kwa “milili ye shukuzwi” kamba ku apala “liapalo ze benya.” Kono Pitrosi na ize: “Mu kabise mutu wa mwahali, ya mwa pilu, ka kabiso ye sa sinyehi ya moya o na ni musa ni bunolo; ki nto ya butokwa fapil’a Mulimu.” Moya wo u kona ku boniswa ka mubulelelo wa mutu ni ka mikwa ye minde isiñi ka ku ba mutu wa likañi kamba ya t’ata. Ka ku eza cwalo, musali wa Sikreste u bonisa likute le lituna ku munn’a hae.—1 Pitrosi 3:3, 4.

Mitala Ye Swanela ku Latelelwa

16. Sara u tomezi basali ba Sikreste mutala mañi?

¹⁶ Pitrosi na ñozi kuli: “Mwa mazazi a kale ki mo ne ba ezeza basali ba ba kenile, ba ba sepile Mulimu, ha ne ba utwa banna ba bona.” (1 Pitrosi 3:5) Basali ba ba cwalo ne ba ziba kuli ku tabisa Jehova ka ku latelela milao ya hae ne ku ka tisa kuli mabasi a bona a be a tabile mi ne ba ka fiwa bupilo bo bu sa feli. Pitrosi u bulela za Sara, musal’a Abrahama, ya na buheha, kuli “n’a utwa Abrahama, mi a mu biza mulen’a hae.” Sara na sepahalile ku munn’a hae ya na saba Mulimu, ili yo Mulimu na lumile ku yo sebeleza mwa naha ya kwahule. Na tobohile bupilo bo bunde mi mane na beile bupilo bwa hae mwa lubeta. (Genese 12:1, 10-13) Pitrosi na babalize Sara kabakala bundume bwa hae, kuli: “Mu bana ba hae Sara, ha mu eza hande, mu sa sabiswi ki ze sabiswa lifi kamba lifi.”—1 Pitrosi 3:6.

17. Ki kakabakalañi ha ku konwa ku bulelwa kuli Pitrosi mwendi na ama ku Abigaili kuli ki mutala o munde o ba swanela ku likanyisa basali ba Sikreste?

¹⁷ Abigaili ki musali yo muñwi ya  bundume ya na sepile Mulimu, mi mwendi Pitrosi na hupuzi za hae ni yena. Na li musali ya “n’a na ni kutwisiso hahulu,” kono munn’a hae Nabali “n’a li tata, a li ya maswe mwa mizamao ya hae.” Muta Nabali na hanile ku tusa Davida ni banna ba hae, Davida ni banna ba hae ne ba lelile ku timeza Nabali ni ba lubasi lwa hae kaufela. Kono Abigaili na ngile muhato wo no pulusize lubasi lwa hae. Na lukisize lico ze ñata ni ku li lwalisa limbongolo mi a katanyeza Davida ni banna ba hae mwa nzila. A mano bona Davida, a tuluka fa mbongolo, a wela kwa mahutu a Davida ni ku mu kupa ku sa ba ni kayeye. Davida na fitilwe kwa pilu luli. Na ize: “Ku lumbwe [Muñ’a] Bupilo Mulimu wa Isilaele ya ku lumile ku t’o ni katanyeza kacenu le. Ku bubekwe ni kutwisiso ya hao.”—1 Samuele 25:2-33.

18. Basali ba kona ku hupula mutala wa mañi haiba munna yo muñwi a lika ku ba coweza, mi ki kabakalañi?

¹⁸ Mutala o muñwi o ba kona ku likanyisa basali ki wa kalibe wa Mushulami ya na sepahalile ku mulisana ya ikokobeza ya na mu beelelize. Na zwezipili ku lata mulisana yo ku si na taba kuli mulena ya fumile na likile ku mu coweza. Kabakala kuli Mushulami yo na lata wa lilato la hae, na bulezi manzwi a: “U ni beye sina liswayo fa pilu ya hao, sina liswayo fa lizoho la hao. Kakuli lilato li na ni mata sina lifu . . . Mezi a mañata h’a na mw’a konela ku tima lilato; niheba munda ha u koni ku li tibisa.” (Pina ya Lipina 8:6, 7) Haike basali kaufela ba ba lumezi munna ya bata ku ba nyala ba zwelepili ku sepahala kwa banna ba bona ni ku bonisa likute le lituna.

Kelezo Ya Mulimu Ye Ñwi

19, 20. (a) Ki kabakalañi basali ha ba swanela ku ipeya kwatas’a banna ba bona? (b) Ki mutala mañi o ba kona ku likanyisa basali?

¹⁹ Sa mafelelezo, ha lu nyakisiseñi taba mo ku zwa liñolo fo i tomile tuto ye, le li li:“Basali, mu ipeye kwatas’a banna ba mina.” (Maefese 5:22) Ki kabakalañi ku ipeya kwatasi k’o ha kuli kwa butokwa? Kakuli timana ye tatama i zwelapili ku bulela kuli: “Munna ki toho ya musali, sina Kreste h’a li toho ya Keleke.” Kacwalo basali ba elezwa kuli: “Sina Keleke ha i ipeya kwatas’a Kreste, basali ni bona ba ipeye kwatas’a banna ba bona mwa litaba kaufela.”—Maefese 5:23, 24, 33.

²⁰ Kuli ba mamele taelo ye, basali ba swanela ku ituta ni ku likanyisa puteho ya Kreste ya balateleli ba hae ba ba tozizwe. Shangwe mu bale 2 Makorinte 11:23-28 mi mu bone za na fitile ku zona yo muñwi wa mwa puteho yeo, yena muapositola Paulusi, ya na itiisize ilikuli a sepahale ku Toho ya hae, Jesu Kreste. Sina Paulusi, basali hamoho cwalo ni puteho kaufela ba swanela ku ipeya ku Jesu ka busepahali. Basali ba kona ku bonisa busepahali bo ka ku ipeya kwatas’a banna ba bona.

21. Basali ba kona ku susuezwa kiñi ku zwelapili ku ipeya kwatas’a banna ba bona?

²¹ Nihaike basali ba bañata kacenu ba kana ba filikanywa ki taba ya ku ipeya kwatasi, musali ya butali u ka nyakisisa ze nde ze zwa mwa ku eza cwalo. Ka mutala, musali ya ipeya kwatas’a munn’a hae ya si mulumeli mwa litaba kaufela, ibile fela ha lobi milao ni likuka za Mulimu, a kana a fumana mupuzo wa ku ‘pilisa munn’a hae.’ (1 Makorinte 7:13, 16) Fahalimwa seo, u ka ba ni buikolwiso bwa kuli Jehova Mulimu wa mu katelwa mi u ka mu fuyola kabakala ku likanyisa mutala wa Mwan’a hae ya latwa.

Kana Mwa Hupula?

• Ki kabakalañi musali ha kona ku fumana t’ata ku kuteka munn’a hae?

• Ki kabakalañi ku lumela ku nyaliwa ha i li nto ye tuna?

• Jesu u tomezi basali mutala mañi, mi ki likamañi ze nde ze kona ku zwa mwa ku likanyisa mutala wa hae?

[Lipuzo za Tuto]

[Siswaniso se si fa likepe 19]

Ki kabakalañi katulo ya ku lumela kamba ku hana munna ha i li ye tuna?

[Siswaniso se si fa likepe 21]

Basali ba kona ku itutañi kwa mitala ya mwa Bibele ye cwale ka wa Abigaili?