Musebezi wa Buyahi Bwa kwa Moya kwa “Ndu Ya Macwe”

Libizo la naha ya mwa Africa ye bizwa Zimbabwe li talusa “Ndu ya Macwe.” Naha yeo i zibahala hahulu ka sibuba sa Victoria Falls ni lifolofolo za mifuta-futa. Kono mwa naha yeo hape ku fumaneha ni miyaho ya ikale ye mituna ka ku fitisisa ye n’e yahilwe ki batu ye kwa mboela wa lihalaupa la Sahara. Fahal’a naha yeo ku na ni sibaka se si lumbile sa licwe. Sibaka seo si na ni mubu o nunile bakeñisa muinelo wa sona wa ku sa bata hahulu ni ku sa cisa hahulu. Mwa naha yeo ku pila batu ba ba bat’o ba 12 milyoni.

KI KABAKALAÑI naha yeo ha i bizwa kuli Ndu ya Macwe? Ka 1867 Adam Renders, ya n’a li muzumi ni katala-matunga, n’a fumani miyaho ya macwe ye n’e yambile sibaka se si eza mahekele a 720. N’a sweli ku zamaya mwa naheñi ya Africa, ili mo buñata bwa mandu a mwateñi n’a li a bucwañi ili a ku lulela. Mi s’a fumana matota a macwe a munzi o mutuna, o bizwa cwale kuli Great Zimbabwe.

Matota ao a fumaneha kwa mboela wa sibaka se si bizwa cwale kuli Masvingo. Mamota a mañwi ki a butelele bo bu eza limita ze fitelela 9, mi n’a yahilwe ka macwe a n’a shangekilwe fela ku si na daka. Mwahal’a matota ao ku fumaneha tawala ya mutopo ye komokisa ya butelele bo bu eza limita ze bat’o ba ze 11 ili ye  na ni mutomo o eza limita ze 6 mwa bupala. Mulelo luli wa tawala yeo ha u zibwi ni la kacenu le. Munzi wo u bile matota ku kala ku bo ma 700 C.E., kono ku na ni bupaki bo bu bonisa kuli batu ne ba pilanga teñi lilimo ze mianda-nda pili u si ka shandauka kale.

Ka 1980, naha yeo ye n’e bizwanga Rhodesia ya lukululwa kwa puso ya naha ya Britain mi libizo la yona la cinciwa ni ku ba Zimbabwe. Mishobo ye mituna ya mwa naha yeo ki Sishona ni Sindebele, mi Mashona ki bona ba bañata ku fita Mandebele. Batu ba mwa naha yeo ba na ni kamuhelo ye nde, sina mo se ba lemuhezi Lipaki za Jehova mwa musebezi wa bona wa ku kutaza fa ndu ni ndu. Fokuñwi muenyi ha ngongota fa munyako u memiwanga kuli a kene mwa ndu ni kuli a ine fa sipula, niha si ka zibwa kale. Buñata bwa batu ba mwa Zimbabwe ba kuteka hahulu Bibele mi ba bulelelanga bana ba bona kuli ba ine ni ku teeleza ha ku ambolwa litaba za mwa Bibele.

Ku Kutaza Taba Ye Omba-Omba

Mwa makande ha ku bulelwa za Zimbabwe, litaba ze bulelwanga hahulu ki za AIDS ni za linanga. Butuku bwa AIDS bu bulaile batu ba bañata mi bu shandauzi sifumu sa linaha ze kwa mboela wa lihalaupa la Sahara. Mwa linaha zeo, batu ba bañata ba ba swaliwanga mwa lipatela ki ba ba yambuzi tukokwani twa HIV. Butuku b’o bu shandauzi mabasi a ba bañata.

Kuli ba tuse batu mwa Zimbabwe, Lipaki za Jehova ba sweli ku shaela kuli mupilelo o munde ka ku fitisisa ki wa ku pila ka likuka za Mulimu ze ñozwi mwa Bibele. Ka mutala, Linzwi la Mulimu li luta kuli ba ba nyalani ki bona fela ba ba swanela ku eza tobali, ni kuli Mulimu wa hanisa kalombe, mi ni kuli ku pompelwa mali ni ku itusisa milyani ye kola ya ku itabisa ka yona ku hanisizwe mwa mulao wa Jehova. (Likezo 15:28, 29; Maroma 1:24-27; 1 Makorinte 7:2-5; 2 Makorinte 7:1) Hape Lipaki ba hasanya taba ye tahisa sepo ye tiile, ka ku koñomeka kuli Mubuso wa Mulimu u ka tuha u felisa makulanu kaufela.—Isaya 33:24.

Ku Fa Lituso

Linanga ne li tisize matata a mañata mwa naha ya Zimbabwe mwahal’a lilimo ze lishumi ze felile. Lifolofolo za mwa naheñi ne li bulailwe ki tala ni kutokwa mezi. Likomu ze eza likiti ze mianda-nda ne li shwile. Mabya n’a cisize mishitu ye mituna. Butuku bo bu tiswa ki tala ne bu bulaile banana ni basupali ba bañata. Nihaiba nuka ye tuna ya Zambezi ne i kalile hahulu kuli mane musebezi wa ku panga malaiti ka ku itusisa mezi ne u batile ku yema.

Bakeñisa matata ao, Lipaki za Jehova ne ba tomile tutengo to tu okamela za lituso to tu 8 mwa likalulo-kalulo za naha. Baokameli ba maeto ne ba potezi liputeho kuli ba zibisise lituso ze n’e tokwahala luli. Litaba za lituso zeo ne li zibisizwe ba katengo ka ka swanela. Muokameli yo muñwi wa maeto n’a bihile kuli: “Mwahal’a lilimo ze ketalizoho ze felile, lu abile litani ze fitelela sikiti za mbonyi, litani ze lishumi za litapi ze omile, ni litani ze lishumi za manawa. Mizwale ba luna ba kwa moya ne ba lukisize litani ze peli za muloho o bizwa mufushwa. Hape ne lu abile liapalo ze ñata ze n’e filwe sina linubu ni masheleñi a n’a tokwahala.” Muokameli yo muñwi wa maeto ni yena n’a ize: “Ha ni nahana ka za mo ne ku bezi t’ata ku fumana mañolo a n’a lu lumeleza ku fitisa lituso zeo fa museto wa Zimbabwe ni wa South Africa ni ka za ku taela kwa mafula a tanansipoti, ni kona fela ku bulela kuli ku kona kwa luna ku eza cwalo ki bupaki bo bu bonisa buniti bwa sepiso ya Jesu ya kuli Ndat’a luna wa kwa lihalimu wa ziba kuli lu tokwa linto zeo kamukana.—Mateu 6:32.

 Baokameli ba maeto bona ba ezanga cwañi ha ba sebeleza mwa libaka ze mwa linanga? Ba bañwi ba ishimbelanga lico ni ku shimbela mabasi e ba inanga ni ona. Yo muñwi ku bona n’a bihile kuli likaizeli ba Sikreste ba bañwi ne ba sweli ku buhisana ka za kuli ba si ke ba kutaza ilikuli ba yeme mwa mulaini wa ku amuhela lituso ze n’e sepisizwe ki muuso. Ba iketela ku sepa Jehova ka ku zwelapili ku kutaza ni ku libelela kuli ba bone mo ne li ka bela lika. Ne ku si na lituso za muuso ze n’e tisizwe lilazi leo.

Mukopano wa Sikreste ne u lukisizwe kuli u eziwe lizazi le ne li tatama, mi likaizeli ba ba swana bao hape ne ba na ni ku eza keto. Kana ne ba ka fumaneha kwa mukopano wo, kamba kana ne ba ka ya kwa ku yo litela lituso za muuso? Ne ba bonisize kuli ba mamela lika za butokwa mwa bupilo ka ku ya kwa mukopano w’o kwa Ndu ya Mubuso. (Mateu 6:33) Ha ne ba nze ba opela pina ya ku kwala, ba utwa mulumo wa simbayambaya se ne si atumela. Ne si ba tiseza lituso ze n’e lukisizwe ki mizwale ba bona ba kwa moya ba katengo ka ka okamela za lituso! Lipaki be ne ba fumanehile kwa mukopano w’o ne ba tabezi ni ku itumela hahulu bakeñisa lituso zeo.

Lilato La Yahisa

Ku bonisa sishemo ku ba ba si Lipaki ku tahisize kuli ku be ni kolo ya ku fa bupaki bo bunde. Muokameli wa maeto yo muñwi wa mwa tolopo ya Masvingo n’a sweli ku kutaza hamoho ni Lipaki ba mwa tolopo yeo. A bona musizana ya n’a lobezi kwatuko a likululu. Lipaki bao ba lemuha kuli n’a kula hahulu, kakuli n’a sa koni ku bulela hande mi linzwi la hae ne li njanja. Libizo la hae ne li Hamunyari, le li talusa mwa Sishona kuli “Kana Ha Mu Na Maswabi?” Mizwale bao ba bulelelwa kuli musizana yo n’a yubekilwe ki ba keleke ya hae be ne ba ya kwa malundu ku yo lapelela teñi. Lipaki bao ba tusa musizana yo ka lilato ka ku mu isa kwa munzi o n’o li fakaufi.

Batu ba bañwi ba mwa munzi wo ne ba ziba Hamunyari, mi kacwalo ba bulelela bahabo yena kuli ba to mu nga. Bolyaminzi bao ne ba bulezi cwana ka za Lipaki bao kuli: “Bo ki bona bulapeli bwa niti. Le ki lona lilato le ba swanela ku bonisa Bakreste.” (Joani 13:35) Mizwale bao ba si ka funduka kale, ba fa Hamunyari trakiti ya Kana Mw’a Tabela ku Ziba ze Ñata Ka za Bibele? *

Hamulaho wa sunda, muokameli wa maeto y’o a potela puteho ya mwa sibaka mwa n’a pila Hamunyari. N’a bata ku ziba nji musizana yo n’a fitile hande kwahae. Lubasi mutumbi ne lu tabezi hahulu ku mu bona hamoho ni mizwale ba mwa sibaka seo. Bashemi ba musizana yo ba li: “Bulapeli bwa mina batu ki bwa niti. Ne mu pilisize mwan’a luna, ya n’a yubekilwe kuli a shwele fa mukwakwa.” Ne ba buzize ba keleke kwa n’a kena mwan’a bona kuli: “Ne mu sa swabi ku siya mwan’a luna kuli a shwe, ku likana ni taluso ya libizo la hae la Hamunyari?” Lipaki bao ba ambola za Bibele ni lubasi lwa Hamunyari mi ba lu siyela lihatiso ze bulela za Bibele, mi lubasi l’o lwa mema mizwale bao kuli ba lu potele hape kuli ba itute Bibele ni lona. Ba bañwi mwa lubasi l’o be ne ba sa lati Lipaki ba cinca mubonelo wa bona. Yo muñwi ku bona ne li mulamu wa Hamunyari, mi n’a li mueteleli wa keleke ya mwa sibaka seo. A lumela ku ituta Bibele.

Ku Yaha Mandu a Milapelo

Muloki wa kwaikale ya n’a susumelizwe ki moya wa Mulimu n’a ñozi kuli: “Mulimu, . . .  pilu ya ka i ku shukezwi. . . . Mwa naha ye omelezi, ye seta ye si na mezi.” (Samu 63:1) Batu ba bañata mwa Zimbabwe ni bona ba ikutwa cwalo luli! Kwa mubili ba tiyela matata a tiswa ki linanga, kono kwa moya ba nyolelwa Mulimu ni bunde bwa hae. Ze ba petile Lipaki za Jehova mwa bukombwa bwa bona bwa Sikreste li bonisa cwalo. Naha ya Zimbabwe ha ne i lukuluhile ka 1980, Lipaki ba ba bat’o ba 10,000 ne ba sebeleza mwa liputeho ze 476. Ku to fita sona silimo se, ili lilimo ze 27 hamulaho wa fo, palo ya Lipaki ba ba li teñi mwa naha yeo i minahanyizwe halalu mi palo ya liputeho yona ibat’o minahanywa habeli.

Ki liputeho fela ze sikai ze n’e na ni mandu a milapelo a zona tota. Mwa January 2001, ki liputeho fela ze 98 ku ze 800 mwa Zimbabwe ze n’e na ni mandu a milapelo, ili Mandu a Mubuso. Liputeho ze ñata ne li ezezanga mikopano ya zona mwatas’a likota kamba mwa mandu a ku mateha ili a ku lulela.

Lipaki ba mwa Zimbabwe ba kalisize tukiso ye konahalisa liputeho kuli li yahe Mandu a Mubuso a likani ka tuso ya linubu ze ñata ni musebezi wa mafulofulo wa ku itatela wa mizwale ba bona ba Sikreste ba mwa lifasi kaufela. Lipaki ba bañata ba ba zwa kwa buse bwa mawate ba ba ziba za buyahi ne ba ipakanyize kuli ba ye kwa Zimbabwe ni ku yo beleka ni baitateli ba kwateñi. Paki yo muñwi wa kwateñi n’a ñozi kuli: “Lu itumela hahulu kwa mizwale ni likaizeli ba ba zwa kwa linaha ze ñata ba ba tile kuli ba to lu tusa ku yaha Mandu a Mubuso a mande. Mi lu itumela ku mina kaufela kwa linubu za mina ze konahalisa kuli Mandu a Mubuso a yahiwe.”

Mwa kalulo ya kwa upa wa naha yeo, mizwale ne ba kopanelanga mwatas’a kota ye tuna ya mubuyu ka lilimo ze 50. Maeluda ba Sikreste ha ne ba bulelezwi kuli ndu ya luli ya milapelo ne i ka yahiwa, yo muñwi ku bona n’a lotisize miyoko. Eluda yo muñwi wa lilimo ze 91 wa mwa puteho ye fakaufi n’a ize: “Ne ni lilelanga Jehova ka nako ye telele kuli nto ye cwalo i ezahale!”

Ku bulelwanga ze ñata ka za lubilo lo i yahiwanga ka lona miyaho ye buheha yeo. Mushalimeli yo muñwi n’a ize: “Mina batu mu yahanga mwahal’a lizazi, kono Mulimu yena u yahanga mwahal’a busihu!” Swalisano ni tabo ya bayahi ni yona ya lemuhiwanga. Ku to fita ni la kacenu le, se ku yahilwe Mandu a Mubuso a fitelela 350 a manca mwa naha kaufela. Seo si konahalisa kuli liputeho ze 534 li kopanele mwa Mandu a Mubuso a yahilwe ka ku itusisa masitina.

Musebezi wa butokwa wa buyahi bwa kwa moya u sa zwelapili ku eziwa mwa Zimbabwe. Ha lu nahana ze se petilwe, lu susumezwa ku lumba Jehova, yena ya konisa kuli musebezi wo u petiwe. Kaniti, “kabesi [Muñ’a] Bupilo ku yaha ndu, ba ba i yaha kabe ba sebeza mbango.”—Samu 127:1.

[Litaluso za kwatasi]

[Mapa ye fa likepe 9]

(Kuli mu bone mo i hatiselizwe luli, mu bone hatiso)

ZIMBABWE

HARARE

Masvingo

Great Zimbabwe

[Siswaniso se si fa likepe 9]

Tawala ya mutopo

[Siswaniso se si fa likepe 12]

Ndu ya Mubuso ye nca ya Puteho ya Concession

[Siswaniso se si fa likepe 12]

Lilama za Puteho ya Lyndale kwande a Ndu ya Mubuso ya bona ye nca

[Manzwi a bañi ba maswaniso fa likepe 9]

Siswaniso sa matota ni mapahamelo: ©Chris van der Merwe/AAI Fotostock/age fotostock; kaswaniso ka tawala ka ka mwahal’a siswaniso se situna: ©Ingrid van den Berg/AAI Fotostock/age fotostock