Keto ya Mina ya Bulapeli—Kana Ki ya Butokwa?

BUÑATA bwa luna lu latanga ku keta hande nto ye lu bata ku leka. Haiba mwa musika ku lekiswa mifuta-futa ya litolwana ni miloho, lu ka keta ze lu ikolanga ni ze kona ku tisa kuli lubasi lwa luna lu be ni buikangulo. Haiba mwa sintolo se siñwi ku lekiswa litino za mifuta-futa ze lu kona ku leka, lu ka keta litino z’e lu swanela hahulu. Mwa bupilo bwa luna, lu ezanga liketo ze ñwi ka ku ya ka ze lu tabela fela luna beñi. Kono liketo ze ñwi zona li amanga buiketo bwa luna, inge cwalo liketo za lico ze nde kamba za balikani ba bande. Ku cwañi he ka za keto ya luna ya bulapeli? Kana lwa swanela ku lapela fela mo lu latela? Kamba kana ki taba ye ama hahulu buiketo bwa luna?

Ku na ni bulapeli bo bu shutana-shutana bwa kona ku keta mutu. Mwa linaha ze ñata ku na ni tukuluho ya ku iketela bulapeli, mi batu ba ikutwa kuli ba lukuluhile ku zwa mwa bulapeli bwa bashemi ba bona. Patisiso ye ne ezizwe mwa United States ne i bonisize kuli 80 pesenti ya batu ba kwa America “ba lumela kuli bulapeli bufi kamba bufi bu kona ku ba nzila ye isa kwa puluso.” Patisiso ye swana yeo hape ne i bulezi kuli “20 pesenti ya batu be ne ba buzizwe ne ba bulezi kuli ne ba cincize bulapeli bwa bona ha ne ba hulile.” Patisiso ye ñwi ye ne ezizwe mwa Brazil ne i bonisize kuli ibat’o ba 25 pesenti ya batu kaufela ba mwa Brazil ba cincize bulapeli bwa bona.

Kwamulaho, batu ne ba kananisananga hahulu ka za lituto za bulapeli. Kono cwale mubonelo o atile ki wa kuli, ‘Bulapeli kaufela bo mu kona ku keta bu lukile.’ Kana ku cwalo? Kana keto ya mina ya bulapeli ya kona ku ama buiketo bwa mina?

Sina baleki ba ba talifile ha ba buzanga lipuzo ka za ko li zwa ze lekiswa, ni mina ne mu ka eza hande ha ne mu ka ipuza kuli, ‘Bulapeli kaufela bo bu li  teñi ne bu kalisizwe cwañi, mi ne bu kaliselizweñi?’ Bibele i fa likalabo kwa lipuzo zeo.

Bulapeli Bu Kaliswanga Cwañi?

Mwa Isilaele ya ikale, Mulena Jeroboami n’a kalisize bulapeli bo bunca ibat’o ba lilimo ze sikiti pili Jesu a si ka taha kale fa lifasi. Jeroboami ne li yena mulena wa pili wa mubuso wa Isilaele wa kwa mutulo. N’a na ni mungendenge wa ku swalisanisa batu kuli ba mu yemele. “Mulena a ikupula cwalo, mi a eza manamani a mabeli a gauda; kih’a bulelela sicaba, a li: Mu ikatalelize kale ku ya kwa Jerusalema; bona milimu ya hao Isilaele, ki ye.” (1 Malena 12:28) Kwa iponahalela hande kuli mulena yo n’a bata ku itusisa bulapeli kwa ku kukueza batu kuli ba tuhele ku yanga kwa Jerusalema ko ne ba lapelelanga. Bulapeli bwa n’a kalisize Jeroboami ne bu zwezipili ka lilimo-limo mi ne bu tisize kuli bolule-lule ba bulaiwe kamba ku iswa mwa butanga muta Mulimu n’a atuzi sicaba sa Isilaele se ne si ipanguzi. Bulapeli bwa Jeroboami ne li bwa ku zwisezapili milelo ya hae ya bupolitiki. Bulapeli bo buñwi bo bu tomilwe ki milonga bo bu sa li teñi ni la kacenu le ni bona ne bu kalile ka mulelo wa ku tiisa lipuso za bupolitiki.

Muapositola Paulusi n’a bonisize libaka le liñwi batu ha ba kalisanga bulapeli bo bunca ha n’a ize: “Na ziba kuli, ha ni se ni ile, ku ka t’o kena ku mina litongwani ze buhali, ze li si ke za utwela mutapi butuku. Mi hape ni mwahal’a mina luli, ku ka zwa banna ba ba ka bulela litaba ze kopami, kuli balutiwa ba ba latelele.” (Likezo 20:29, 30) Hañata baikuhumusi ba kalisanga tukwata twa bulapeli kuli ba ipahamise. Likeleke ze ipumisa kuli ki za Sikreste li kauhanyizwe ki tukwata to tu ñata twa baundunganyi to tu mwahal’a zona.

Bulapeli Bu Bata ku Tabisa Bomañi?

Ba bañwi ba kana ba kalisa bulapeli bo bunca ilikuli ba tabise batu. Ka mutala, magazini ya The Economist ne i bihile ka za ze twi ki likeleke-tuna mwa United States. Magazini yeo i bulela kuli likeleke zeo li sweli za hula kakuli li “itusisanga mukwa o itusiswa mwa lipisinisi ze fumanehisa pulofiti: ili mukwa wa ku bata ku tabisa batu.” Likeleke-tuna ze ñwi li ezanga “lisebelezo za ku tabisa batu ka ku buhisa mavidio, ku bapala lipapali ni ku liza lipina za miteñi ya cwale.” Baeteleli ba bañwi mwa likeleke zeo ba ipapata kuli ba luta batu kuli ba “fume, ba be ni buikangulo ni kuli ba tokwe lipilaelo.” Magazini yeo hape i bulela kuli likeleke zeo niha li nyaziwa bakeñisa kuli li ikenya mwa “musebezi wa ku fa likelezo” ni wa ku tabisa batu, “li eza fela ka mo ba batela batu.” Piho yeo i ungula cwana: “Bulapeli se bu swana hahulu ni lipisinisi.”

Nihaike bulapeli bo buñwi bu kana bu sa bonahali ku swana hahulu ni lipisinisi, likeleke ze ‘eza ka mo ba batela batu’ li lu hupulisa temuso ye ne filwe ki Paulusi. N’a ñozi kuli: “Ku ka taha nako, ye ku yona, batu ba ka hana tuto ye pilisa; kono kabakala ku baba mwa lizebe ba ka ikubukanyeza baluti, ka ku ya ka litakazo za bona. Ba ka kelusa lizebe za bona kwa niti, ba yaulukele kwa matangu.”—2 Timotea 4:3, 4.

Sina mo lu bonezi, bulapeli bo buñata ne bu kalisizwe ki batu be ne ba na ni takazo ya ku tiisa lipuso za bona za bupolitiki, takazo ya ku ba ni libubo, ni takazo ya ku tabisa nyangela isi Mulimu, mi kona libaka bulapeli ha bu ikenyanga mwa likezo ze maswe ze cwale ka ku nyandisa bana, bupumi, lindwa, kamba likezo za businyi ze lubeta. Hañata-ñata, bulapeli ki sipumiso fela. Mu kona ku eza cwañi kuli mu si ke mwa pumiwa?

[Manzwi a fa likepe 4]

Bulapeli bo buñata ne bu kalisizwe ki batu be ne ba na ni takazo ya ku tiisa lipuso za bona za bupolitiki, takazo ya ku ba ni libubo, ni takazo ya ku tabisa nyangela isi Mulimu