Likelezo Ze Tusa!

BUÑATA bwa likelezo ze fiwanga mwa libuka ze ñata ze li teñi kacenu ki ze tusa fela batu ba ba ziyelehile ka nako ya cwale. Kono Bibele ha i yo cwalo. Likelezo ze mwa Bibele ha li tusangi fela mutu ha ziyelehile. Mane likelezo za yona li kona ku tusa mutu kuli a si ke a eza mafosisa a’ kona ku tatafalisa fela bupilo bwa hae.

Bibele i kona “ku fa ya sa lemuhi, ku keta litaba, ku fa mutangana zibo ni buitemuso.” (Liproverbia 1:4) Haiba mu latelela likelezo za Bibele, “ku itemusa ku ka [mi] bonela, kutwisiso i [mi] pilise; zeo ki zona ze ka [mi] zwisa mwa nzila ya bumaswe.” (Liproverbia 2:11, 12) Mu nyakisise mitala ye miñwi ye bonisa ka m’o ku latelela likelezo za Bibele ku kona ku mi tusa ku bukeleza buikangulo bwa mina, ku tahisa tabo mwa lubasi lwa mina, ni ku ba mubeleki kamba mubelekisi yo munde.

Mu Si Ke Mwa Nwa Maswe

Bibele ha i hanisi ku nwa bucwala ka tikanyo. Muapositola Paulusi n’a bonisize kuli veine i kona ku itusiswa sina kalafo ha n’a elelize mutangana Timotea kuli: “U n’o nganga ni veine hanyinyani, kabakala mba ya hao ni ku kuma-kuma kwa hao.” (1 Timotea 5:23) Litimana ze ñwi za Bibele li bonisa kuli Mulimu n’a si ka lela kuli veine i itusiswe fela sina kalafo. Bibele i bulela kuli veine i “tabisa pilu ya mutu.” (Samu 104:15) Niteñi, Bibele i nyaza ku “ineela ku nwa bucwala bo buñata.” (Tite 2:3) I li: “U si ke wa twaelana ni sitakwa, ni ba ba funjela nama. Kakuli sitakwa, ni ba ba ca hahulu, ba ka ba babotana.” (Liproverbia 23:20, 21) Ku ezahalangañi batu ha ba keshebisa kelezo yeo? Ki ze lipiho ze zwa kwa linaha li sikai fela.

Hatiso ya kopano ya World Health Organization ye bizwa Global Status Report on Alcohol 2004 i li: “Matata a’ tiswa ki ku nwa maswe a tisezanga batu ba kwa Ireland lisinyehelo za mali a bat’o eza madola a America a 3 bilioni ka silimo.” Hatiso yeo i bulela kuli lisinyehelo zeo li kopanyeleza “lisinyehelo za likalafo (ze eza madola a 350 milioni), lisinyehelo ze tiswa ki likozi za fa mikwakwa (ze eza madola a 380 milioni), lisinyehelo ze tiswa ki bukebenga kabakala ku nwa maswe  (ze eza madola a 126 milioni), lisinyehelo ze tiswa ki ku sa ya kwa musebezi kabakala ku nwa maswe (ze eza madola a 1300 milioni).”

Nto ye tuna ye fita lisinyehelo za mali ki manyando a tiswanga kabakala ku nwa maswe. Ka mutala, mwahal’a silimo fela, batu ba ba fitelela 500,000 kwa Australia ne ba holofalizwe ki be ne ba kozwi bucwala. Kwa France, ibat’o ba 30 pesenti ya lindwa za mwa mabasi li tiswanga ki ku nwa hahulu bucwala. Kacwalo, kana ha mu ngi kuli kelezo ya Bibele ka za bucwala ya tusa?

Mu Ambuke Mikwa Ye Silafaza

Kale-kale ka 1942, ku zuba kwai ha ne ku sa atile, magazini ye, ne i tusize babali ba yona ku utwisisa kuli ku zuba kwai ki ku loba likuka za Bibele mi ku swanelwa ku tuhelwa. Taba ye ne hatisizwe silimo seo ne i talusize kuli ba ba bata ku tabisa Mulimu ba lukela ku latelela mulao wa Bibele wa kuli “[ba] ikenise kwa masila kaufela a nama ni a moya.” (2 Makorinte 7:1) Kana ha mu ngi kuli nihaiba la kacenu le kelezo yeo ye tomile fa Bibele ya tusa?

Ka 2006 kopano ya World Health Organization ne i bulezi kuli ku zuba kwai ki “nto ye tuna ya bubeli ye tahisanga mafu mwa lifasi.” Ka silimo, batu ba bat’o eza 5 milioni ba shwanga kabakala ku zuba kwai. Kono ki ba ba bat’o eza 3 milioni ka silimo ba ba bulaiwanga ki butuku bwa HIV/AIDS. Mwa lilimo za ma 1900, ne ku shwile batu ba ba bat’o eza 100 milioni kabakala ku zuba kwai, ili ba ba bat’o likana ni batu be ne ba shwile mwa lindwa kaufela ze ne lwanilwe mwa lilimo zeo. Kaniti, batu ba bañata cwale se ba lumela kuli ku zuba ku maswe.

“Mu Sabe Buhule”

Batu ba bañata ha ba lati ku lumela ze i bulela Bibele ka za tobali. Ka ku shutana ni ze ba lutilwe ba bañata, Bibele ha i nyazi litakazo kaufela za tobali. Kono i fa likelezo ze nde ka za mo li swanelwa ku ngelwa litakazo zeo. Bibele i luta kuli bo munna ni musali ba ba nyalani ki bona fela ba ba lumelezwa ku eza tobali. (Genese 2:24; Mateu 19:4-6; Maheberu 13:4) Tobali ki nzila yeo ba ba nyalani ba bonisana lilato ka yona. (1 Makorinte 7:1-5) Bana kaufela ba ba pepiwa ki batu ba ba nyalani cwalo ba tusiwa ki ku ba ni bashemi ba ba latana.—Makolose 3:18-21.

Bibele i laela kuli: “Mu sabe buhule.” (1 Makorinte 6:18) Libaka ki lifi? Timana yeo i zwelapili kuli: “Sibi sifi ni sifi s’a eza mutu, si kwand’a mubili wa hae; kono ya pila mwa buhule, u foseza mubili wa hae luli.” Ki lifi ze ezahalanga muta batu ba keshebisa likelezo za Bibele ka za tobali?

 Mu nyakisise ze sweli ku ezahala mwa United States. Naha yeo i tama linaha ze zwezipili kaufela kwa palo ya basizana ba ba sweli ku itwala, ili palo ye bat’o eza 850,000 ka silimo. Buñata bwa basizana bao ba sululanga limba kamba ba banga ni limbututu ba si ka nyalwa. Ba ba sa sululangi limba bona ba likanga ka t’ata ku uta hande bana ba bona, mi ba sikai ba kwanisanga ku eza cwalo. Kono ka bumai, taba ya niti kikuli bana ba bashimani ba ba pepiwanga ki basizana ba ba cwalo ba felelanga mwa litolongo mi ba basizana bona ba banga ni limbututu inge ba sa li banana. Ha se ba nyakisisize lipatisiso ze ñwi ze ne ezizwe mwa lilimo ze felile, babatisisi ba litaba bo Robert Lerman, ne ba ñozi kuli: “Muinelo wa ku ba ni mushemi a li muñwi mwa lubasi mwendi ne u ekelize hahulu kwa matata a mañwi, a cwale ka a kuli bana ba bañata ne ba tuhezi sikolo, ne ba nwa maswe ni ku itusisa milyani ye kola, ne ba itwala ni ku pepela mwa bucwañi, mi ne ba ipangula.”

Hape ba ba ezanga buhule ba kona ku zwafa kamba ku yambula matuku a matuna. Ka mutala, magazini ye bizwa Pediatrics i li: “Lipiho li bonisa kuli mikulwani ba ba ezanga buhule ba mwa kozi ye tuna ya ku zwafa ni ku ba ni minahano ya ku ipulaya.” Ka za matuku, kopano ya American Social Health Association i li: “Batu ba ba fitelela 50 pesenti [mwa United States] ba ka ba ni butuku bwa sihule muta o muñwi mwa bupilo bwa bona.” Mu nahane fela masitapilu ni manyando a n’a ka tibelwa kambe likelezo za Bibele ka za tobali ne li ka latelelwa!

Mu Tiise Lubasi lwa Mina

Bibele ha i lemusi fela za ku tokolomoha mikwa ye maswe. Mu nyakisise ka mo likelezo za yona li kona ku tuseza lubasi lwa mina ku ba ni tabo.

Linzwi la Mulimu li li: “Banna ba swanezi ku lata basali ba bona sina mubili wa bona.” (Maefese 5:28) Ku fita ku keshebisa basali ba bona, banna ba elezwa kuli: “Mu pilisane ni bona ka kutwisiso, kakuli musali ki piza ye fokola ku fita mina; mu ba kuteke.” (1 Pitrosi 3:7) Ka za likomano ze kona ku zuha, banna ba elezwa kuli: “Mu late basali ba mina, mi mu si ke mwa ba halifela.” (Makolose 3:19) Kana ha mu lumeli kuli munna ya latelela likelezo zeo u ka latiwa ni ku kutekiwa ki musal’a hae?

Bibele i laela basali kuli: “Mu ipeye kwatas’a banna ba mina, sina ha mu ipeya kwatas’a Mulena; kakuli munna ki toho ya musali, sina Kreste h’a li toho ya Keleke . . . Musali a kuteke munn’a hae.” (Maefese 5:22, 23, 33) Kana ha mu lumeli kuli musali ya latelela kelezo yeo ha ambola ka za munn’a hae, kamba ha ambola ni yena, u ka latiwa ki munn’a hae?

Ka za ku uta bana, Bibele i eleza mina bashemi kuli mu ambolange ni bana ba mina “niha [mu] inzi mwa ndu ya [mina], niha [mu] zamaya mwa nzila, niha [mu] y’o lobala, niha [mu] zuha.” (Deuteronoma 6:7) Bondate sihulu ba laelwa kuli ba lute bana ba bona muzamao o munde ni ku no ba elezanga ka lilato. Linzwi la Mulimu li li: “Bondate, mu si ke mwa halifisa bana ba mina; kono mu ba hulise ka ku ba lemusa, ni ka tuto ya Mulena.” (Maefese 6:4) Bana bona ba bulelelwa kuli: “Mu utwe bashemi ba mina.” Hape ba bulelelwa kuli: “Kuteka ndat’aho ni m’aho.” *—Maefese 6:1, 2.

Kana mwa lumela kuli mabasi a kona ku tusiwa ha latelela likelezo zeo? Mu kana mwa li: ‘Likelezo zeo ki ze nde, kono kana za tusa luli?’ Lu mi kupa kuli mu ye kwa Ndu ya Mubuso ya Lipaki za Jehova ye inzi bukaufi ni mina. Teñi ko mu ka yo fumana mabasi a latelela likelezo ze nde za Bibele. Mu ambole ni mabasi ao. Mu bone mo ba pilisanela ba mwa mabasi ao. Mu ka iponela kuli ku latelela  likuka za Bibele ku tahisanga tabo mwa lubasi luli!

Ku Ba Mubeleki Ya Mafulofulo ni Mubelekisi ya Lukile

Bibele i bulelañi ka za mubeleko? I bulela kuli mubeleki ya eza musebezi wa hae ka bukwala u ka kutekiwa ni ku fiwa mupuzo. Mulena ya butali Salumoni n’a ñozi kuli: “S’o lemuhile mutu wa sikwala mwa musebezi wa hae? Yo u ka yema fapil’a mulena.” (Liproverbia 22:29) Kono “mutu ya buzwa” yena u swana sina “musi o cocota mwa meto” a muzamaisi wa hae. (Liproverbia 10:26) Bibele i susueza babeleki kuli ba sepahale ni ku beleka ka t’ata. “Ya n’a uzwa, a si ke a uzwa hape; kono a sebeze ka tata, a eze ze nde ka mazoho a hae.” (Maefese 4:28) Mubeleki u tokwa ku latelela kelezo yeo niha sa talimwi ki mubelekisi wa hae. “Mwa linto kaufela mu utwe ba ba li malen’a mina ka butu; mu si ke mwa ba sebeleza ha ba mi talimile fela, inge mu bata ku tabisa batu, kono mu eze ka pilu ye kenile, inze mu saba Mulena.” (Makolose 3:22) Haiba mu babelekisi, kana ne mu si ke mwa kuteka mubeleki ya latelela likelezo zeo?

Bibele i hupulisa babelekisi kuli: “Ya sebeza u swanelwa ki mupuzo wa hae.” (1 Timotea 5:18) Mulao wa Mulimu kwa Maisilaele ne u laezi babelekisi kuli ba fe babeleki ba bona tuwelo y’e ba swanela ili ka bunako. Mushe n’a ñozi kuli: “U si ke wa putelela mwanahenu, kamba ku mu uzweza. Mali a ka zazi ni zazi a mubeleki, u si ke wa a buluka ku wena busihu, ku isa ha bu sa.” (Livitike 19:13) Kana ne mu si ke mwa ikola ku belekela mubelekisi ya latelela taelo yeo ya Bibele ni ku mi lifa se si mi swanela ka bunako?

Simbule Se Si Pahami sa Butali

Bibele ki buka ya kale, kono kana ha mu komoki kuli likelezo za yona za tusa nihaiba kacenu? Libaka Bibele ha i li ye tusa hailifo libuka ze ñwi za kale zona ha li sa na tuso kikuli i na ni “Linzwi la Mulimu,” isi linzwi la batu.—1 Matesalonika 2:13.

Lu mi susueza kuli mu itute Linzwi la Mulimu. Ha mu ka eza cwalo, mu ka kala ku lata Musimululi wa Bibele, yena Jehova Mulimu. Mu latelele likelezo za hae, mi likelezo zeo li ka mi sileleza kwa lika ze maswe ni ku mi tusa ku pila hande. Ka ku eza cwalo, mu ka “[sutelela] ku Mulimu mi u ka sutelela ku mina.” (Jakobo 4:8) Ha ku na buka ye kona ku mi tusa ka nzila ye cwalo kwand’a Bibele.

[Litaluso za kwatasi]

[Siswaniso se si fa likepe 4]

Kana mu ikutwa kuli ze i bulela Bibele ka za ku nwa bucwala za tusa?

[Siswaniso se si fa likepe 5]

Kana mwa lumela kelezo ye tomile fa Bibele ya ku sa zuba?

[Maswaniso a fa likepe 7]

Ku latelela likelezo za Bibele ku tahisa tabo mwa lubasi

[Manzwi a bañi ba siswaniso fa likepe 5]

Globe: Based on NASA photo