Ba Banca—Mu Ndongwame Likonkwani Ze Lumbekisa Mulimu

“U itwaelise musebezi wa bulapeli.”—1 TIMOTEA 4:7.

1, 2. (a) Ki kabakalañi Paulusi ha n’a babalize Timotea? (b) Mikulwani kacenu ba ‘itwaelisa musebezi wa bulapeli’ ka mukwa ufi?

“H A NI na wa bubeli, konji yena, wa pilu ye swana sina ya ka, ka ku tokomela za mina. . . . N’a sebelize ni na za Evangeli, sina mwana ya tusana ni ndat’ahe.” (Mafilipi 2:20, 22) Muapositola Paulusi n’a kopanyelelize pabazo ye nde yeo mwa liñolo la hae la pili la n’a ñolezi Bakreste ba kwa Filipi. N’a babaza mañi? N’a babaza Timotea, mutangana ya n’a zamayanga ni yena. Mu nahane fela mwa n’a ikutwezi Timotea ha n’a utwile manzwi ao a Paulusi!

² Ka ku swana ni Timotea, mikulwani ba ba lata Mulimu ki ba butokwa hahulu mwahal’a batu ba Jehova. (Samu 110:3) Kacenu mwa kopano ya Mulimu ku na ni mikulwani ba bañata ba ba li mapaina, balumiwa, baitateli ba ba yaha mandu a Mubuso ni baitateli ba ba sebeza fa Betele. Hape lu babaza ni mikulwani ba ba mwa liputeho ba ba sebeza ka tukufalelo kono inze ba eza misebezi ye miñwi cwalo. Mikulwani ba ba cwalo ba fumana tabo ye tiswa ki ku ndongwama likonkwani ze lumbekisa Jehova, yena Ndat’a luna wa kwa lihalimu. Kaniti mikulwani ba ba cwalo ba ‘itwaelisa musebezi wa bulapeli.’—1 Timotea 4:7, 8.

3. Ki lipuzo mañi ze ka alabiwa mwa taba ye?

³ Mina mikulwani, kana mu ndongwami likonkwani ze ñwi za kwa moya? Mu kona ku fumana kai tuso ni susuezo ya ku eza cwalo? Mu kona ku tiyela cwañi moya wa ku lata hahulu sifumu o yambile lifasi? Ki limbuyoti mañi ze mu ka ba ni zona haiba mu ndongwama likonkwani ze lumbekisa Mulimu? Ha lu alabeñi lipuzo zeo ka ku nyakisisa bupilo ni musebezi wa Timotea.

Simuluho ya Timotea

4. Mu taluse ka bukuswani bupilo bwa Timotea bwa Sikreste.

⁴ Timotea n’a hulezi mwa Listra, ili toloponyana ya Galatia ye ne li mwa provinsi ya Roma. Mi ku bonahala kuli n’a itutile za Bukreste inge a sa nonoboka, fa n’a kutalelize Paulusi mwa Listra ibata iba ka 47 C.E. Timotea a pakwa ka bubebe ki mizwale ba Sikreste ba mwa puteho ya habo. Ha n’a kutezi kwa Listra hamulaho wa lilimo ze peli, ni ku utwa za libubo le linde la Timotea, Paulusi a mu keta kuli a mu sindekete mwa musebezi wa bulumiwa. (Likezo 14:5-20; 16:1-3) Timotea ha n’a nze a hula, mane a fiwa ni buikalabelo bo bu buima, ku kopanyeleza cwalo ni musebezi wa butokwa wa ku tiisa mizwale. Paulusi ha n’a ñolezi Timotea liñolo inge a li mwa tolongo ya kwa Roma ibata iba ka 65 C.E., Timotea n’a sebeza sina eluda wa Sikreste kwa Efese.

5. Ka ku ya ka 2 Timotea 3:14, 15, ki lika mañi ze peli ze ne susuelize Timotea kuli a ndongwame likonkwani za kwa moya?

⁵ Kwa bonahala hande kuli Timotea n’a iketezi ku ndongwama likonkwani za kwa moya. Kono kiñi ze ne mu susuelize ku iketela likonkwani za kwa moya? Mwa liñolo la hae la bubeli  la n’a ñolezi Timotea, Paulusi n’a pundile lika ze peli ze ne susuelize Timotea. N’a ñozi kuli: ‘U tiyele ku z’o itutile, ze ku kolisize, u nz’o ziba y’o itutile zona ku yena. Ku zwa kwa bwanana u ziba Mañolo a kenile.’ (2 Timotea 3:14, 15) Ha lu kaleñi ka ku nyakisisa ka mo Bakreste ba bañwi ne ba susuelize Timotea.

Ku Tusiwa ki Batu Ba Bande

6. Ki lituto mañi za n’a lutilwe Timotea, mi n’a li ngile cwañi?

⁶ Timotea n’a huliselizwe mwa lubasi lwa bashemi ba litumelo ze shutana. Bondat’ahe ne li Magerike, mi bom’ahe bo Eunise, ni bokukw’a hae bo Loisi ne li ba bulapeli bwa Sijuda. (Likezo 16:1) Bo Eunise ni bo Loisi ne ba lutile Timotea litaba za mwa Mañolo a Siheberu ku zwa kwa bwanana bwa hae. Ha ne ba bile Bakreste, bo Eunise ni bo Loisi ne ba zwezipili ku susueza Timotea kuli a amuhele lituto za Sikreste. Mi Timotea n’a amuhezi lituto ze nde zeo mi ne li mu tusize hahulu. Paulusi n’a ñozi kuli: “Ni hupula ni yona tumelo ya hao ye si na buikeziso, ye ne li teñi pili ku kuku wa hao Loisi, ni ku m’aho Eunise; mi ni kolwa luli kuli i teñi ni ku wena.”—2 Timotea 1:5.

7. Mikulwani ba bañata ba na ni mbuyoti mañi, mi mbuyoti yeo i kona ku ba tusa cwañi?

⁷ Kacenu mikulwani ba bañata ba ba na ni mbuyoti ya ku ba ni bashemi ni bokukw’a bona ba ba lata Mulimu, ba lemuhile kuli ki kwa butokwa ku ndongwama likonkwani za kwa moya. Ka mutala, Samira u sa hupulanga lingambolo ze telele ze ne ba ikambotanga ni bashemi ba hae ha n’a sa nonoboka. U kandeka kuli: “Boma ni bondate ne ba ni lutile ku ba ni mubonelo wa Jehova wa lika ni ku nga musebezi wa ku kutaza ku ba ona wa butokwa hahulu mwa bupilo bwa ka. Kamita ne ba ni susuezanga kuli ni ndongwame sebelezo ya nako kaufela.” Samira n’a utwile susuezo ya bashemi ba hae mi ka nako ya cwale u na ni tohonolo ye ipitezi ya ku sebeza sina muitateli fa Betele ya mwa naha ya habo. Haiba bashemi ba mina ba mi susueza kuli mu ndongwame likonkwani za kwa moya, mu nahanisise manzwi a bona ka tokomelo. Ba bata kuli mu be ni bupilo bo bunde.—Liproverbia 1:5.

8. Timotea n’a tusizwe cwañi ka ku ba ni balikani ba bande ba Sikreste?

⁸ Ki kwa butokwa hape kuli mikulwani ba be ni balikani ba bande ba Sikreste. Timotea n’a zibwa ki maeluda ba Sikreste ba mwa puteho ya habo ni ba kwa Ikone, ili sibaka se si eza likilomita ze 30 ku zwa kwa Listra. (Likezo 16:1, 2) N’a itamile silikani ni Paulusi, munna wa mafulofulo. (Mafilipi 3:14) Mañolo a Paulusi a bonisa kuli Timotea n’a amuhelanga likelezo mi n’a li ya bubebe kwa ku likanyisa mitala ya batu be ne ba na ni tumelo. (1 Makorinte 4:17; 1 Timotea 4:6, 12-16) Paulusi n’a ñozi kuli: “U zibile [kamba u likanyisize] tuto ya ka luli, ni mo ni ezezanga,  ni milelo ya ka, ni tumelo ya ka, ni pilu-telele ya ka, ni lilato la ka, ni ku itiisa kwa ka.” (2 Timotea 3:10) Timotea n’a likanyisize luli za n’a eza Paulusi. Mi ni mina haiba mu eza siango ni batu ba ba tiile kwa moya mwa puteho, mu ka susuezwa ku ndongwama likonkwani ze nde za kwa moya.—2 Timotea 2:10-22.

Mu Itute “Mañolo a Kenile”

9. Kwand’a ku keta fela balikani ba bande, ki lika mañi hape ze mu swanela ku eza kuli ‘mu itwaelise musebezi wa bulapeli’?

⁹ Kana ku itomela likonkwani za kwa moya ku itingile fela fa ku keta balikani ba bande? Batili. Ka ku swana ni Timotea, mu tokwa ku bala “Mañolo a kenile” ka tokomelo. Mwendi ha mu tabeli ku ituta, kono mu hupule kuli Timotea n’a na ni ku ‘itwaelisa musebezi wa bulapeli.’ Hañata babapali ba na ni ku itwaeza ka t’ata ka likweli ze ñata kuli ba kone ku wina mupuzo. Ni mina kuli mu ndongwame likonkwani za kwa moya, mu tokwa ku eza buitomboli ni ku sebeza ka t’ata. (1 Timotea 4:7, 8, 10) Kono mu kana mwa ipuza kuli: ‘Ku ituta Bibele ku ka ni tusa cwañi ku ndongwama likonkwani za ka?’ Ha lu nyakisiseñi linzila ze talu za mo i kona ku mi tuseza Bibele.

10, 11. Ki kabakalañi Mañolo ha ka mi susueza ku ndongwama likonkwani za mina za kwa moya? Mu fe mutala.

¹⁰ Nzila ya pili ki ya kuli, Mañolo a ka mi susueza ku eza ze lukile. Mañolo a bonisa tulemeno to tu nde twa Ndat’a luna wa kwa lihalimu, ni mwa n’a lu boniselize lilato le lituna, mi a bonisa ni limbuyoti za sepisize batanga ba hae ba ba sepahala. (Amosi 3:7; Joani 3:16; Maroma 15:4) Ha mu nze mu ziba ze ñata ka za Jehova, mu ka fita fa ku mu lata hahulu mi mu ka susuezwa ku ineela ku yena.

¹¹ Mikulwani ba Sikreste ba bañata ba bulezi kuli tuto ya Bibele ya kamita i ba tusize hahulu ku tiyela mwa niti. Ka mutala, Adele, n’a huliselizwe mwa lubasi lwa Bakreste kono a li ku ba a itomele likonkwani za kwa moya. N’a bulezi kuli: “Bashemi ba ka ne ba yanga ni na kwa Ndu ya Mubuso, kono ne ni sa itutangi mi mane ne ni sa teelezangi ha ne ni li kwa mikopano.” Muhulwan’a hae ha sa kolobelizwe, Adele a kala ku isa hahulu pilu kwa lika za kwa moya. N’a ize: “Ne ni kalile ku bala Bibele mutumbi. Ne ni balanga litaba ze likani mi kihona ni ñola ze ni itutile. Ni kacenu le ni sa na ni litaba ze ne ni ñolanga kaufela. Ne ni balile Bibele mutumbi mwa silimo si li siñwi.” Mi ze ne zwile mwateñi kikuli, Adele n’a ineezi ku Jehova. Ku si na taba kuli ki siyanga, kacenu le u sebeza sina paina, kamba mukutazi wa nako kaufela.

12, 13. (a) Tuto ya Bibele i ka tusa mukulwani kuli a eze licinceho mañi, mi u ka eza cwañi cwalo? (b) Mu taluse mitala ya butali bo bu mwa Linzwi la Mulimu.

¹² Nzila ya bubeli ya mo i kona ku mi tuseza Bibele ki ya kuli, i ka mi tusa kuli mu eze licinceho ze tokwahala mwa bupilo bwa mina. Paulusi n’a bulelezi Timotea kuli “Mañolo a kenile” ki a butokwa “kwa ku luta, ni ku kolisa, ni ku nyaza, ni ku hulisa ka ku luka; kuli mutu wa Mulimu a  petahale mi a talifele luli misebezi kaufela ye minde.” (2 Timotea 3:16, 17) Ha mu ka yeyanga kamita litaba za mwa Linzwi la Mulimu ni ku latelela likuka za Bibele, moya wa Mulimu u ka mi tusa ku ba batu ba bande. Moya wa Mulimu u ka tahisa ku mina tulemeno twa butokwa, to tu cwale ka buikokobezo, tundamo, miswalo ni lilato la niti la ku lata Bakreste ba bañwi. (1 Timotea 4:15) Timotea n’a na ni tulemeno to, mi ne tu mu tusize kuli a sebeze hahulu ni Paulusi ni kuli a tiise hande liputeho kwa n’a lumilwe.—Mafilipi 2:20-22.

¹³ Mi nzila ya bulalu ya mo i kona ku mi tuseza Bibele ki ya kuli , Linzwi la Mulimu ki lukumbu lwa butali. (Samu 1:1-3; 19:7; 2 Timotea 2:7; 3:15) Linzwi la Mulimu li ka mi tusa ku keta hande balikani, ku keta za ku itabisa ka zona ze nde, mi li ka mi tusa ha mu eza likatulo ze ñwi ze t’ata. (Genese 34:1, 2; Samu 119:37; 1 Makorinte 7:36) Ku eza likatulo ze nde cwale ku ka mi tusa hahulu ku ndongwama likonkwani za mina za kwa moya.

“Lwana Ndwa Ye Nde”

14. Ki kabakalañi ku ndongwama likonkwani za kwa moya ha ku si ko ku bunolo?

¹⁴ Ku ndongwama pili likonkwani ze lumbekisa Jehova ki yona nzila ye nde hahulu, kono hasi nzila ye bunolo. Ka mutala, ha mu keta za ku eza mwa bupilo, mwendi mwa kona ku lwaniswa ki bahabo mina, balikani, ni baluti ba ba lumela kuli tuto ye pahami ni misebezi ye ocolisa mali ki zona ze tisa kuli mutu a kondise mwa bupilo ni ku ba ni tabo. (Maroma 12:2) Ka ku swana ni Timotea, mu tokwa ku “lwana ndwa ye nde ya tumelo” kuli mu kone ku “swala bupilo bo bu sa feli” bwa mi sepisize Jehova.—1 Timotea 6:12; 2 Timotea 3:12.

15. Ku bonahala kuli Timotea n’a kopani ni twaniso ye cwañi?

¹⁵ Bahabo mina ba ba sa lumeli ha ba lwanisa liketo za mina, twaniso ye cwalo i butuku hahulu. Mwendi mane Timotea n’a na ni ku tiyela twaniso ye cwalo. Ka ku ya ka buka ye ñwi, ku bonahala kuli lubasi lwa Timotea, “ne li lo luñwi lwa mabasi a n’a itutile ni a n’a fumile hahulu.” Mwendi bondat’ahe ne ba mu susueza ku ndongwama tuto ye pahami ni ku zwisezapili pisinisi ya lubasi. * Mi bondat’ahe Timotea ba swanela ku ba ba ne ba filikani luli ha ne ba utwile kuli mwan’a bona u ketile ku ba mulumiwa ya sebeza hamoho ni Paulusi, ili bupilo bwa likozi ni bwa bubotana!

16. Ki lika mañi za n’a ezize mukulwani yo muñwi ha n’a lwaniswa ki bondat’ahe?

¹⁶ Mikulwani ba Sikreste kacenu ba kopana ni litwaniso ze swana. Matthew, ya sebeza fa ofisi ya mutai ya Lipaki za Jehova, ha iheta u li: “Ha ne ni kalile ku eza bupaina, bondate ne ba filikani hahulu luli. Ne ba ikutwile kuli ne ni ‘sinyize’ tuto ya ka ka ku kena musebezi wa ku kenisanga kuli ni fumane za ku itusisa mwa bukombwa bwa ka. Fokuñwi ne ba ni nenaulanga, ni ku ni taluseza kuli ha ne ni ka kena musebezi o munde ne ni ka holanga masheleñi a mañata.” Matthew ha n’a nz’a lwaniswa cwalo, n’a ezizeñi? U li: “Ne ni zwezipili ku balanga Bibele kamita ni ku lapela ka nako kaufela, mi sihulu ne ni ezanga cwalo ha ne ni batanga ku nyema.” Bakeñisa kuli n’a itiisize, Matthew n’a fuyauzwi. Hamulaho wa nako, a kala ku utwana ni bondat’ahe. Mi hape sa na ni silikani se situna ni Jehova. Matthew u li: “Ni iponezi mwa ni babalezi Jehova, mwa ni susuelelize, ni mwa ni silelelize kuli ni si ke n’a eza likatulo ze fosahezi. Kambe ne ni si ka ndongwama likonkwani za kwa moya kambe ha ni si ka ba ni zona limbuyoti ze kaufela.”

Mu Ise Pilu kwa Likonkwani za kwa Moya

17. Ba bañwi ba kona ku zwafisa cwañi ba ba bata ku kena mwa sebelezo ya nako kaufela? (Mateu 16:22)

¹⁷ Litwaniso ze ñwi ze sa lemusehi ze kona ku  mi palelwisa ku ndongwama likonkwani za kwa moya li kona ku tiswa ki balumeli ba bañwi. Ba bañwi ba kona ku buza kuli: ‘Ki kabakalañi ha u bata ku ba paina? Wa kona ku ipilela bupilo bo bunde kwa inge u yanga mwa bupaki. Bata musebezi o ocolisa mali mi u ka ipumanela masheleñi a mañata.’ Kelezo yeo i kona ku utwahala inge ye nde, kono kana luli mwa kona ku itwaelisa musebezi wa bulapeli haiba mu i latelela?

18, 19. (a) Mu kona cwañi ku isa pilu kwa likonkwani za kwa moya? (b) Ka ku ba mukulwani, ha mu taluse buitomboli bo mu eza kabakala Mubuso.

¹⁸ Bakreste ba bañwi mwa miteñi ya Timotea ku bonahala kuli ne ba na ni mihupulo ye swana yeo. (1 Timotea 6:17) Kuli a tuse Timotea ku isa pilu kwa likonkwani za kwa moya, Paulusi n’a mu susuelize kuli: “Mutu ya keni fa busole, h’a iziyezi ka litaba za bupilo bo; kuli ya mu kenyize mwa ndwa a mu kolwe.” (2 Timotea 2:4) Lisole le li fa musebezi ha li ikenyangi mwa lika ze ba bata batu-tu fela. Kuli li ipilise ni ku pilisa ba bañwi, li swanela ku iteekela ku nga muhato yo muhulu wa masole ha ka laela cwalo. Ka ku ba lisole la Kreste, ni mina mu swanela ku isa pilu kwa musebezi o mu filwe, mi mu hane ku swasiwa ki lilato le li sa swaneli la ku lata hahulu sifumu. Ku eza cwalo ku kona ku mi palelwisa ku peta hande bukombwa bwa mina bo bu pilisa batu.—Mateu 6:24; 1 Timotea 4:16; 2 Timotea 4:2, 5.

¹⁹ Ku fita ku ndongwama bupilo bwa ku pila hande, mu be ni moya wa buitomboli. “Mu ikatulele ku pila ku si na lika ze tabisa mwa bupilo, ka ku ba lisole la Jesu Kreste.” (2 Timotea 2:3, toloko ya The English Bible in Basic English) Ha n’a zamayanga hamoho ni Paulusi, Timotea n’a itutile butokwa bwa ku kolwa ka za n’a na ni zona nihaiba mwa miinelo ye t’ata. (Mafilipi 4:11, 12; 1 Timotea 6:6-8) Ni mina mwa kona ku kolwa ka ze mu na ni zona. Kana mwa kona ku itombola kuli mu eze za Mubuso?

Mu Ka Ba ni Limbuyoti Cwale ni Kwapili

20, 21. (a) Mu taluse limbuyoti ze ñwi ze tiswa ki ku ndongwama likonkwani za kwa moya. (b) Mu ikatulezi ku ezañi?

²⁰ Timotea n’a sebelize hamoho ni Paulusi ka lilimo ze bata iba ze 15. Timotea n’a iponezi liputeho ze nca ha li tomiwa, taba ye nde ha ne inze i shaelwa ibata iba mwa libaka kaufela za kwa mutulo wa Mediteranea. N’a pilile bupilo bo bu tabisa ni bo bunde ku fita bwa n’a ka pila ha n’a ka keta bupilo bo bu twi ki bwa “buiketo.” Ka ku ndongwama likonkwani za kwa moya, ni mina mwa kona ku kutula limbuyoti za kwa moya ze ñata. Mu ka ba ni silikani ni Jehova mi mu ka latiwa ni ku kutekiwa ki Bakreste ba bañwi. Ku fita ku utwa butuku ni ku zwafa ko ku tiswa ki ku ndongwama sifumu, mu ka ba ba ba tabile luli bakeñisa ku bonisa moya wa bufani. Mi sa butokwa hahulu kikuli, mu ka “amuhela bupilo bo bu sa feli” mwa paradaisi ya fa lifasi.—1 Timotea 6:9, 10, 17-19; Likezo 20:35.

²¹ Kacwalo, haiba ha mu si ka itwaelisa kale musebezi wa bulapeli, lu mi susueza kuli mu kalise ku eza cwalo honafa. Mu eze silikani ni ba mwa puteho ba ba kona ku mi tusa ku ndongwama likonkwani za kwa moya, mi mu ba kupe kuli ba mi tuse. Mu be ni sikonkwani sa ku itutanga Linzwi la Mulimu kamita. Mu ikatulele ku hana moya wa lifasi le wa ku lata hahulu sifumu. Mi kamita mu no hupulanga kuli Mulimu “ya lu fanga linto kaufela ka buñata kuli lu li tabele,” u sepisa kuli haiba mu keta likonkwani ze mu lumbekisa, u ka mi fuyaula hahulu ka nako ya cwale mane ni kwapili.—1 Timotea 6:17.

[Litaluso za kwatasi]

Kana Mwa Hupula?

• Ki lika mañi ze kona ku susueza mikulwani ku ndongwama likonkwani za kwa moya?

• Ki kabakalañi ku ituta Bibele ka tokomelo ha ku li kwa butokwa?

• Mikulwani ba kona ku hana cwañi moya wa lifasi wa ku lata hahulu sifumu?

• Ki lifi limbuyoti ze tiswa ki ku ndongwama likonkwani za kwa moya?

[Lipuzo za Tuto]

[Siswaniso se si fa likepe 24]

Timotea n’a ndongwami likonkwani ze nde

[Maswaniso a fa likepe 25]

Ki bomañi ba ne ba tusize Timotea?

[Maswaniso a fa likepe 26]

Kana mu ndongwami likonkwani za kwa moya?