Kana Mu Ikalezwi za Kwapili?

BATU ba sabiswa ki ze ñata. Ka mutala, ba bañwi ba ikalezwi ze ka ezahala kwa lifasi kwapili. Magazini ye bizwa Time ya la 3 April 2006 i bulela kuli lika ze cwale ka ku cisa, mañungwa, miunda, mililo ya lubya, ni ku shengunuka kwa mezi a kangezi, li bonisa kuli lifasi le, li sweli la sinyeha.

Ka May 2002, kopano ya United Nations Environment Programme ne i hatisize piho ye ne bulela za mo li inezi lifasi. Piho yeo ne i lukisizwe ka tuso ya batu ba ba fitelela 1,000. Mi ku likana ni ze ne bulezwi fa makande, piho yeo ne i ize: “Lifasi li ziyelehile kakuli likatulo ze ba sweli ku eza batu li ama hahulu mishitu, mawate, linuka, malundu, lifolofolo ni lika ze ñwi fo bu itingile bupilo bwa masika a kacenu ni masika a sa taha.”

Muinelo wa lifasi kacenu wa bilaeza luli. Batu mwa lifasi kaufela se ba pila mwa sabo ya ku tasezwa ki lila. Mubakweli wa muzamaisi wa kopano ye tuna mwa Canada ye zuma litwela na ize: “Ha lu lobali busihu kabakala ku ikalelwa ze lu sa zibi.” Mane ku teeleza kwa makande ku kona ku shangumuna sabo mwa lipilu za batu.

Batu ba bahulu ba bañata, ba ba sebeza ka t’ata, ba ikalezwi ku zwa misebezi. Babeleki ba bembiwa ki lika ze cwale ka likumula, ku kwalwa kwa lifakitori, ku kangisana kwa babeleki, ni babelekisi ba ba tulile tikanyo. Mikulwani bona ba ikalezwi ku timbokiwa ki litaka za bona. Banana ba banyinyani ba kona ku ikalelwa kuli mwendi bashemi ba bona ha ba ba lati luli. Kono ba ikutwa cwañi ka za lika ze sweli ku ezahala mwa lifasi? Me yo muñwi ya ikalezwi u li: “Kwa banana lifasi li kana la bonahala inge sibaka se situna se si sabisa.”  Mi bashemi ba bañata ba ikalezwi kuli muzamao o bolile wa lifasi le u ka swana wa sinya balatiwa ba bona, sihulu bana ba bona.

Basupali hañata ba ikalezwi ku sitatala fa sika kamba ku tasezwa mwa nzila. Ki niti, ‘ba saba liñambamo, ba bona ze sabisa mwa nzila.’ (Muekelesia 12:5) Batu ba ikalezwi ku kula butuku bo butuna. Lipiho za mabelenge a bulaya, kansa, ni matuku a yambukela li kona ku lu tiseza sabo ya kuli lu ka swana lwa yambula butuku bo bu sa zibahali bo bu kona ku lu holofaza kamba ku lu bitula hamoho ni lubasi lwa luna. Kona libaka ha lu bona batu ba ne ba iketile ha ba kala ku kula ni ku fokola, lu kana lwa ikalelwa kuli mwendi ni luna kamba mutu yo lu lata a ka swana a kula cwalo. Mi kwa tomohisa pilu ku shalima mukuli mwa meto ni ku bona mwa felezwi ki sepo!

Ki niti lu sabiswa ki ze ñata, kono kana ku na ni libaka le li utwahala ha lu swanela ku ba ni sepo ya za kwapili? Kana ku na nto ye kona ku lu tusa ku ba ni sepo sakata? Taba ya luna ye tatama i ka alaba lipuzo zeo.

[Manzwi a bañi ba siswaniso fa likepe 3]

© Jeroen Oerlemans/Panos Pictures