Basupali Ki Ba Butokwa kwa Banana
Basupali Ki Ba Butokwa kwa Banana
“Niha ni ka supala, mi toho i ize pululu, Mulimu u si ke wa ni tuhela; kuli ni zibe ku bulelela lusika lo lu taha mata a hao, ni taluseze ba ba ka pepwa bulena bwa hao.”—SAMU 71:18.
1, 2. Batanga ba Mulimu ba basupali ba swanela ku zibañi, mi lu ka nyakisisañi cwale?
ELUDA yo muñwi wa Sikreste kwa West Africa n’a ile ku yo potela muzwale wa musupali ya tozizwe mi a mu buza kuli: “Mu cwañi sha?” Muzwale yo a alaba kuli: “Ki na yo na kona ku mata ni ku tula-tula,” inz’a lika ku mata ni ku tula-tula ha bulela manzwi ao. A ekeza a li: “Kono ha ni koni ku fufa.” Eluda yo a utwisisa kuli za n’a talusa muzwale yo kikuli: ‘Na eza ze ni kona ku eza, kono ha ni ezi ze ni sa koni.’ Eluda y’o sa zamaela cwale mwa lilimo za ma-80 mi ha libali manzwi a muzwale yo a sehisa ni busepahali bwa hae.
2 Mikwa ye minde ya musupali ha i libalwangi. Kono busupali ka ili bona fela ha bu tahisi kuli mutu a be ni butali ni mikwa ye minde. (Muekelesia 4:13) Bibele i bulela kuli: “Milili ye li pululu, ki mushukwe wa ku kutekiwa, u fumanwa mwa mizamao ye lukile.” (Liproverbia 16:31) Haiba mu basupali, kana mwa ziba kuli manzwi ni likezo za mina za kona ku susueza ba bañwi? Ha mu nyakisise mitala ye miñwi ya mwa Bibele ye bonisa ka m’o basupali ne ba susuelelize banana.
Tumelo Ye Tahisize Limbuyoti
3. Tumelo ya Nuwe i tusize cwañi batu kaufela ba ba pila cwale?
3 Tumelo ni buitiiso bwa Nuwe ne li tahisize limbuyoti ze sa li teñi ni la kacenu le. Nuwe n’a sutelela kwa lilimo ze 600 ha n’a yahile aleka, ku kubukanya lifolofolo, ni ku kutaza ku ba bañwi. (Genese 7:6; 2 Pitrosi 2:5) Mi bakeñisa kuli n’a saba Mulimu, Nuwe ni lubasi lwa hae ne ba punyuhile Munda o mutuna mi a ba kukululu wa batu kaufela ba ba fa lifasi-mubu kacenu. Ki niti kuli mwa miteñi ya Nuwe batu ne ba pila nako ye telele. Niteñi, niha n’a supezi hahulu, Nuwe n’a sa sepahala, mi ka ku sepahala n’a tahisize limbuyoti ze ñata. Ka nzila ifi?
4. Buitiiso bwa Nuwe bu tusize cwañi batanga ba Mulimu kacenu?
4 Nuwe n’a na ni lilimo ze bat’o ba ze 800 Nimrodi ha n’a yahile Tawala ya Babele ka ku sa latelela taelo ya Jehova ya kuli “mu tale mwa lifasi.” (Genese 9:1; 11:1-9) Kono Nuwe n’a si ka swalisana ni Nimrodi. Kacwalo, Mulimu mwendi n’a si ka fapanya puo ya hae sina mwa n’a fapanyelize ya batu kaufela. Batanga ba Mulimu kaufela ibe kuli ki basupali kamba ki banana ba swanela ku likanyisa tumelo ni buitiiso bwa Nuwe za n’a bonisize mwa bupilo bwa hae kaufela.—Maheberu 11:7.
Basupali Mo Ne Ba Susuelelize Mabasi a Bona
5, 6. (a) Abrahama ha n’a na ni lilimo ze 75, Jehova n’a mu bulelezi ku ezañi? (b) Abrahama n’a ngile cwañi taelo ya Mulimu?
5 Bupilo bwa banna-bahulu ba ne ba pilile hamulaho wa Nuwe bu bonisa kuli basupali ba kona ku ba ni susuezo ye tuna kwa mabasi a bona. Abrahama n’a na ni myaha ye bat’o ba ye 75 Mulimu ha n’a mu bulelezi kuli: “U zwe mwa naha ya henu ni mwa mushobo wa henu ni mwa ndu ya ndat’aho, u ye mwa naha ye ni ka ku supeza. Ni ka ku eza sicaba se situna, ni ku fuyole.”—Genese 12:1, 2.
6 Haiba mu laelwa kuli mu zwe habo mina, mu siye balikani ba mina, naha ya mina, ni lubasi lwa mina mi mu ye kwa naha ye mu sa zibi, kana mu ka eza cwalo? Abrahama n’a laezwi ku eza cwalo. “A tuta sina mw’a n’a mu bulelezi” Jehova, mi mwa bupilo bwa hae kaufela, a yo pila mwa litende a li muzwahule, ya n’a tuta-tuta mwa naha ya Kanana. (Genese 12:4; Maheberu 11:8, 9) Nihaike kuli Jehova n’a bulezi kuli Abrahama n’a ka ezwa “sicaba se situna,” Abrahama n’a shwile lilimo-limo pili bana ba hae ba si ka ba kale ba bañata. Sara musal’a hae n’a mu pepezi fela mwana a li muñwi Isaka, hamulaho wa ku ba mwa naha ya n’a supelizwe ka lilimo ze 25. (Genese 21:2, 5) Nihakulicwalo, Abrahama n’a si ka zwafa mi n’a si ka kuta habo yena. Kaniti u lu tomezi mutala o munde wa tumelo ni buitiiso!
7. Buitiiso bwa Abrahama ne bu tusize cwañi mwan’a hae Isaka, mi batu kaufela ba tusizwe cwañi?
7 Mutala wa Abrahama wa buitiiso ne u susuelize hahulu mwan’a hae Isaka, ya n’a pilile bupilo bwa hae kaufela bwa lilimo ze 180 a li muzwahule mwa naha ya Kanana. Isaka n’a itiisize bakeñisa kuli n’a na ni tumelo mwa sepiso ya Mulimu, ili tumelo ya n’a itutile kwa bashemi ba hae ba basupali mi hasamulaho ni kwa manzwi a Jehova tenyene. (Genese 26:2-5) Mi bakeñisa buitiiso bwa hae, sepiso ya Jehova ya kuli peu ne i ka zwelela mwa lusika lwa Abrahama ne i talelelizwe. Jehova n’a sepisize kuli ka peu yeo n’a ka fuyaula macaba kaufela a lifasi. Lilimo-limo hamulaho wa f’o, Jesu Kreste, ya n’a li kalulo ye tuna ya peu yeo, n’a kwaluzi nzila ya kuli batu kaufela ba ba na ni tumelo ku yena ba kutisane ni Mulimu ni ku fumana bupilo bo bu sa feli.—Magalata 3:16; Joani 3:16.
8. Jakobo n’a bonisize cwañi tumelo ye tiile, mi ne i tusize bomañi?
8 Mi Isaka yena n’a tusize mwan’a hae Jakobo ku ba ni tumelo ye tuna ye ne mu tiisize mwa busupali bwa hae. Jakobo n’a na ni lilimo ze 97 ha n’a mangani busihu kaufela ni lingeloi kuli li mu fuyaule. (Genese 32:24-28) Pili a si ka shwa kale inze a na ni lilimo ze 147, Jakobo a itiisa kuli a fuyaule yo muñwi ni yo muñwi wa bana ba hae ba 12. (Genese 47:28) Bupolofita bwa n’a bulezi, bo bu fumaneha cwale kwa Genese 49:1-28, ne bu talelelizwe mi bu sa talelezwa ni la kacenu le.
9. Ku konwa ku bulelwañi ka za mutala o ba bonisa basupali kwa lubasi lwa bona?
9 Kwa iponahaza hande he kuli batanga ba Mulimu ba basupali ba kona ku ba ni susuezo ye tuna kwa mabasi a bona. Mwanana wa kona ku hula ni tumelo ye tiile haiba a laelwa ka Mañolo, ku elezwa ki ba bahulu, ni ku iponela busepahali bwa bona. (Liproverbia 22:6) Basupali ha ba swaneli ku nyinyafaza mutala o ba kona ku tomela lubasi lwa bona.
Basupali Mo Ba Susuelelize Balapeli Ba Bañwi
10. ‘Taelo ya Josefa ya za masapo’ a hae ne li ifi, mi ne i tusize cwañi Maisilaele?
10 Basupali ba kona hape ku tomela balumeli ba bañwi mutala. Josefa mwan’a Jakobo n’a ezize nto ye nyinyani ya tumelo mwa busupali bwa hae mi yona nto yeo ne i tusize bolule-lule ba balapeli ba niti ba ne ba pilile hamulaho wa hae. N’a na ni lilimo ze 110 ha “siya taelo ka za masapo a hae,” ili taelo ya kuli Maisilaele ha ne ba ka funduka mwa Egepita, ne ba swanela ku funduka ni masapo a hae. (Maheberu 11:22; Genese 50:25) Yona taelo yeo, ne i file sepo kwa Maisilaele ba ne bile batanga hamulaho wa lifu la Josefa, kakuli ne i ba file sepo ya kuli ne ba ka lukululwa kwa nalule-lule.
11. Musupali Mushe n’a tomezi Joshua mutala mañi?
11 Mushe ne li yo muñwi wa batu ba ne ba tiisizwe ki tumelo ya Josefa yeo. Mushe ha n’a na ni lilimo ze 80, n’a bile ni tohonolo ya ku funduka ni masapo a Josefa mwa naha ya Egepita. (Exoda 13:19) Hamulaho fela wa fo, a kopana ni Joshua ya n’a li mwanana hahulu ku yena. Ka lilimo ze 40, Joshua n’a belekile sina mutang’a Mushe. (Numere 11:28) N’a sindeketile Mushe fa Lilundu la Sinai mi ne li yena ya n’a katanyelize Mushe ha tuluka kwa lilundu leo a lwezi matapa a Bupaki. (Exoda 24:12-18; 32:15-17) Ku si na kakanyo, Mushe n’a tusize hahulu Joshua ka ku mu eleza ni ku mu fa butali!
12. Joshua n’a tomezi cwañi sicaba sa Isilaele mutala mwa mazazi a hae kaufela?
12 Mi ni yena Joshua n’a susuelize sicaba sa Isilaele mwa linako za hae kaufela. Liñolo la Baatuli 2:7 li lu taluseza kuli: “Sicaba sa sebeleza [Muñ’a] Bupilo mwa mazazi kaufela a Joshua, ni mwa mazazi kaufela a ba bahulu ba ba kile ba pila mwamulaho wa Joshua, ba ba ne ba boni misebezi ye mituna kaufela ya [Muñ’a] Bupilo, y’a n’a ezelize bana ba Isilaele.” Kono Joshua ni banna-bahulu ba bañwi ha ne ba timezi, kwa fita myaha ye 300 bana ba Isilaele inze ba tozeza kafa ni kafa mwa bulapeli bwa niti ni mwa bulapeli bwa buhata, ku to fita ni mwa mazazi a mupolofita Samuele.
Samuele N’a “Sebelelize Niti”
13. Samuele n’a ezizeñi kuli a ‘sebeleze niti’?
13 Bibele ha i bonisi kuli Samuele n’a kuma kai ha n’a shwile, kono litaba ze mwa 1 Samuele li bonisa lika ze ne ezahezi mwahal’a lilimo ze 102 mi Samuele n’a boni ze ñata za zona lika zeo. Kwa Maheberu 11:32, 33, lu bala kuli baatuli ni bapolofita ba bande ne “ba sebelelize niti.” Taba yeo i bonisa kuli Samuele n’a tusize ba bañwi mwa miteñi ya hae ku pima kamba ku ambuka buezalibi. (1 Samuele 7:2-4) N’a ba tusize cwañi? Ka mutala wa hae wa ku sepahala ku Jehova mwa bupilo bwa hae kaufela. (1 Samuele 12:2-5) N’a si ka saba ku kalimela nihaiba mulena. (1 Samuele 15:16-29) Ku zwaf’o, Samuele niha se a ‘hulile, toho ya hae inze ili ye puzwa,’ n’a bonisize moya o munde wa ku lapelela ba bañwi. N’a bulezi kuli ‘ha ni na ku foseza [Muñ’a] Bupilo, . . . ka ku lisela ku lapelela’ Maisilaele ba bañwi.—1 Samuele 12:2, 23.
14, 15. Basupali kacenu ba kona ku likanyisa cwañi mutala wa Samuele wa ku lapelela ba bañwi?
14 Lika zeo kaufela li bonisa kuli basupali ba kona ku tomela batanga ba bañwi ba Jehova mutala o ba kona ku latelela. Ku si na taba ni mapongo kamba miinelo ye miñwi, basupali ba kona ku lapelelanga ba bañwi. Mina basupali, kana mwa ziba kuli litapelo za mina za tusanga puteho? Bakeñisa tumelo ya mina mwa mali a Jesu a suluzwi, mu na ni silikani se sinde ni Jehova, mi bakeñisa busepahali bwa mina, tumelo ya mina i ‘likilwe’ mi kacwalo i tiile. (Jakobo 1:3; 1 Pitrosi 1:7) Kono mu si libali kuli: “Tapelo ya mutu ya lukile i na ni mata a matuna, ha i ezwa ka ku tukufalelwa.”—Jakobo 5:16.
15 Litapelo za mina za ku lapelela musebezi wa Jehova wa Mubuso za tokwahala. Mizwale ba luna ba bañwi ba mwa litolongo bakeñisa ku sa ikenya mwa litaba za lifasi. Ba bañwi ba nyanda bakeñisa ku welwa ki likozi, lindwa, ni mifilifili ya mukowa. Mi ba bañwi mane mwa liputeho za luna, ba kopana ni miliko ni litwaniso. (Mateu 10:35, 36) Ba ba okamela musebezi wa ku kutaza ni ku lisa liputeho ni bona ba tokwa ku lapelelwa ka nako kaufela. (Maefese 6:18, 19; Makolose 4:2, 3) Ki nto ye nde ku no lapelelanga balumeli sina mina, sina mwa n’a ezezanga Epafrasi!—Makolose 4:12.
Ku Luta Lusika Lo Lu Sa Taha
16, 17. Ki nto mañi ye ne polofitilwe kwa Samu 71:18, mi nto yeo i talelelizwe cwañi?
16 Ba “mutapinyana” ba ba ka ya kwa lihalimu ba lutile lituto ba “lingu ze ñwi” ba ba ka pila ku ya ku ile fa lifasi-mubu. (Luka 12:32; Joani 10:16) Muinelo wo ne u polofitilwe kwa Samu 71:18 kuli: “Niha ni ka supala, mi toho i ize pululu, Mulimu u si ke wa ni tuhela; kuli ni zibe ku bulelela lusika lo lu taha mata a hao, ni taluseze ba ba ka pepwa bulena bwa hao.” Ba ba tozizwe ba itatezi ku luta mizwale ba bona ba lingu ze ñwi misebezi ye mituna ba si ka ba siya kale ku yo busa ni Jesu Kreste kwa lihalimu.
17 Mi manzwi a kwa Samu 71:18 a’ bulela za ku luta “ba ba ka pepwa” a kona ku ama ni kwa lingu ze ñwi, ba ba lutilwe ki mizwale ba ba tozizwe. Jehova u file basupali tohonolo ya ku paka za hae ku ba ba sweli ku taha cwale mwa bulapeli bwa niti. (Joele 1:2, 3) Lingu ze ñwi li tabezi ze li itutile ku ba ba tozizwe mi li ikutwa kuli ha li koni ku ipulukela zibo ya mwa Mañolo ye li itutile kono li na ni ku i taluseza ba bañwi ba ba bata ku sebeleza Jehova.—Sinulo 7:9, 10.
18, 19. (a) Ki ifi zibo ya butokwa ye ba kona ku mi fa batanga ba Jehova ba bañata ba basupali? (b) Bakreste ba basupali ba swanela ku ba ni buikolwiso mañi?
18 Batanga ba Jehova ba basupali, ibe kuli ki ba ba tozizwe kamba ki lingu ze ñwi, ba ziba ze ñata ze ne kile za ezahala kwaikale. Ba sikai ba ba sa pila ne ba li teñi ha ne ku buhiswa litukiso za fa matapa za “Photo-Drama of Creation.” Ba bañwi ne ba zibana luli ni mizwale ba ne ba etelela musebezi be ne ba tamilwe ka 1918. Ba bañwi ne ba abananga mwa ku bulela fa wayalesi ya Lipaki ye ne bizwa WBBR. Ba bañwi ba kona ku mi kandekela mizeko ye ne kile ya zekwa mwa likuta ku lwanela tukuluho ya Lipaki za Jehova ya ku lapela. Ba bañwi ne ba si ka zikinyeha mwa bulapeli bwa niti ni ko ne ba pila mwa lipuso za buhateleli. Kaniti, basupali ba kona ku kandeka liseli mo li yezi inze li ekezeha. Bibele i lu susueza kuli lu itute kwa basupali bao.—Deuteronoma 32:7.
19 Bakreste ba basupali ba susuezwa ku tomela mikulwani mutala o munde. (Tite 2:2-4) Mwendi ka nako ya cwale ha mu boni kuli buitiiso, litapelo, ni likezo za mina li na ni tuso ku ba bañwi. Bo Nuwe, Abrahama, Josefa, ni Mushe mwendi ni bona ne ba sa zibi kuli mutala wa bona wa busepahali ne u ka tusa masika a n’a sa taha. Niteñi, tumelo ni busepahali bwa bona ne li tusize hahulu; za mina ni zona li ka tusa hahulu.
20. Ki lifi limbuyoti ze ba ka ba ni zona ba ba itiisa ku isa kwa mafelelezo?
20 Ibe kuli mu ka pululezwa mwahal’a ‘ñalelwa ye tuna’ kamba mu ka zusiwa kwa bafu, mu ka ba ni tabo hakakañi ku y’o amuhela “bupilo bo bu sa feli.” (Mateu 24:21; 1 Timotea 6:19) Mu nahane fela ze ka ezahala mwa Puso ya Kreste ya Lilimo ze Sikiti muta Jehova a ka felisa busupali kaufela. Ku fita ku ba ni mibili ye fokola, zazi ni zazi lu ka zuha inge lu iketile—lu ka zwelapili ku ba ni m’ata, meto a’ bona hande, lizebe ze utwa hande, ni mibili ye bonahala hande! (Jobo 33:25; Isaya 35:5, 6) Ba ba ka ba ni tohonolo ya ku pila mwa lifasi le linca la Mulimu ba ka zwelapili ku ba ba banca kamita niha ba ka pila ku ya ku ile. (Isaya 65:22) Kacwalo haike kaufel’a luna lu zwelepiliñi ku ba ni sepo ku isa kwa mafelelezo ni ku zwelapili ku sebeleza Jehova ka moya wa luna kaufela. Lu na ni sepo ya kuli Jehova u ka taleleza lika kaufela za sepisize ni kuli za ka eza mane li ka fitela kwahule ze lu libelela.—Samu 37:4; 145:16.
Ne Mu Ka Alaba Cwañi?
• Tumelo ya Nuwe i tusize cwañi batu kaufela?
• Tumelo ya Abrahama, Isaka, ni Jakobo ne i tusize cwañi mabasi a bona?
• Mwa busupali bwa bona, bo Josefa, Mushe, Joshua, ni bo Samuele ne ba tiisize cwañi balapeli sina bona?
• Basupali ba kona ku siya sanda mañi?
[Lipuzo za Tuto]
[Siswaniso se si fa likepe 26]
Abrahama n’a tomezi Isaka mutala o munde
[Siswaniso se si fa likepe 28]
Likelezo ze nde za Mushe ne li susuelize Joshua
[Siswaniso se si fa likepe 29]
Mu ka peta ze nde ka ku lapelelanga ba bañwi
[Siswaniso se si fa likepe 30]
Banana ba tusiwanga ha ba teeleza kwa basupali