Linzwi la Jehova Ki Le Li Pila

Ze Zwile Mubano mwa Buka ya Malilo

MUPOLOFITA JEREMIA u iponela talelezo ya katulo ya na sweli ku shaela ka myaha ye 40. U ikutwa cwañi ha bona munzi wa hae o lateha ha u sinyiwa? Bibele ya Sigerike ye bizwa Septuagint mwa manzwi a yona a makalelo a buka ya Malilo, i li: “Jeremia a ina fafasi inz’a lila Jerusalema ka malilo a.” Buka ya Malilo i bonisa hande mwa na lobehezi pilu mupolofita Jeremia, mi na i ñozi ka 607 B.C.E. ha na sa hupula hande likweli ze 18 ze ne u taekilwe munzi wa Jerusalema ni ku cisiwa. (Jeremia 52:3-5, 12-14) Ha ku na munzi o kile wa liliwa ka manzwi a tomohisa pilu ku fita munzi wo.

Malilo ki buka ya litoko liketalizoho ze kopanyizwe hamoho. Litoko z’e ne za makalelo ki lipina za sililo; toko ya buketalizoho yona ki tapelo. Litimana za lipina z’e ne za makalelo zeo li kala ka taku ni taku ya sipeleta sa Siheberu sa litaku ze 22, ku kala ka taku ya pili ku isa ku ya mafelezo. Nihaike kuli pina ya buketalizoho i na ni litimana ze 22 ku likana ni palo ya litaku za sipeleta sa Siheberu, litimana za yona ha li kali ka litaku zeo.—Malilo 5:1.

“METO A KA A FELA KABAKALA MIOKO”

(Malilo 1:1–2:22)

Mupolofita Jeremia u kalisa cwana malilo a hae a ku lila Jerusalema, a li: “U itulezi cwañi u nosi, munzi o n’o tezi batu! U fetuhile cwañi ya swana sina musali wa mbelwa! Munzi o n’o li o mutuna mwahal’a macaba, ni mulena wa musali mwahal’a mibuso, u fetuhile cwañi ya teliswa!” Kih’a bonisa libaka munzi wo ha ne u li mwa manyando, a li: “[Muñ’a] Bupilo u mu utwisize butuku ka milatu ye miñata ya hae.”—Malilo 1:1, 5.

Jerusalema ya swaniselizwe ku musali wa mbelwa ya shwezwi ki bana, u buza kuli: “Kana ku na ni maswabi a’ likana ni maswabi a ka”? Musali wa mbelwa yo u lapela ku Mulimu ka za lila za hae, a li: “Bumaswe kaufela bwa bona bu tahe fapil’a hao, u ba eze m’o ni ezelize ka milatu ya ka kaufela; kakuli sitongo sa ka ki se situna, mi pilu ya ka ya koyoka.”—Malilo 1:12, 22.

Kabakala maswabi a hae a matuna, Jeremia u li: “[Jehova] u lobile mata a Isilaele ka buhali bo butuna bwa hae; a honyeza lizoho la hae la bulyo fapil’a sila. Mi u cisize Jakobo, sina mulilo wa lubya o’ sinya kafa ni kafa.” Mupolofita yo u talusa masitapilu a hae cwana: “Meto a ka a fela kabakala mioko, mala a ka a nyungana. Nyoko ya ka i felela fafasi.” Nihaiba ba ba fita mwa nzila ni bona ba komoka, ba li: “Kana ki ona munzi o ne ba biza batu kuli: Bunde bo bu feleleza, ni kuli: Tabo ya lifasi kaufela?”—Malilo 2:3, 11, 15.

Lipuzo Za mwa Mañolo Za Alabiwa:

1:15—Jehova na hatikezi cwañi “mwalyanjo mwan’a Juda, sina mo ku lubelwa sisansa sa veine”? Mababilona ha ne ba sinyize munzi wa Jerusalema, ona o taluswa sina mwalyanjo, ne ba suluzi mali a mañata hahulu kuli mane ne ku swana inge ku luba sisansa mwa silubelo. Jehova na polofitile kezahalo yeo ni ku i tuhelela ku ezahala, mi kona libaka ha ku konwa ku bulelwa kuli na ‘hatikezi mo ku lubelwa sisansa.’

2:1—“Bunde bwa Isilaele” ne bu ‘zwisizwe cwañi kwa lihalimu ni ku nepelwa fafasi’? Bakeñisa kuli ‘lihalimu li pahami fahalimu a lifasi,’ ku tululwa kwa lika ze pahami fokuñwi ku bulelwanga kuli ki ku ‘zwiswa  kwa lihalimu ni ku nepelwa fafasi.’ “Bunde bwa Isilaele”—kamba yona kanya ni m’ata a ne i banga ni ona Jehova ha na sa i shemubile—ne bu nepezwi fafasi kabakala ku sinyiwa kwa munzi wa Jerusalema ni ku shandaulwa kwa naha ya Juda.—Isaya 55:9.

2:1, 6—“Sipula sa buhatelo bwa mautu” a Jehova ni “Tabernakele ya hae [kamba sibuma sa hae, NW]” ki nto mañi? Walisamu na opezi kuli: “A lu kene mwa Ndu ya hae, lu kubame fapil’a sipula sa f’a hatela mautu a hae.” (Samu 132:7) Kacwalo “sipula sa buhatelo bwa mautu” se si bulezwi kwa Malilo 2:1 ki ndu ya Jehova ya milapelo, kamba tempele ya hae. Mababilona ne ba ‘cisize Ndu’ ya Jehova inge kuli ne i li sibuma fela sa mwa simu.—Jeremia 52:12, 13.

2:16, 17, NW—Kiñi timana 16 ha i si ka kala ka taku ya Siheberu ya ayin ilikuli timana 17 yona i kale ka taku ya pe ku likana ni mo li tatamanela litaku zeo za sipeleta sa Siheberu? Bañoli ba ne ba etelelwa ki moya wa Mulimu ne ba ñolanga litoko ka ku latelela mutatamanelo wa litaku za sipeleta sa Siheberu. Kono ne ba ezanga fela cwalo haiba litaba li kona ku siyala li namile hande. Muñolelo wo wa ku kala ka litaku za sipeleta sa Siheberu ne u lukiselizwe fela ku tusa batu ku hupula, kono sa butokwa kwa bañoli ba litoko ne li ku utwisiseha kwa litaba ku fita ku latelela fela litaku zeo ka mo li tatamanela. Litaku ze swana zeo li cincanisizwe ka nzila ye swana mwa pina 3 ni pina 4 ya buka ya Malilo.—Malilo 3:46, 49; 4:16, 17, NW.

2:17—Ki ifi “taba” ya na ezize Jehova ye ama Jerusalema? Ku bonahala kuli taba yeo ki yona ye bulezwi kwa Livitike 26:17, ye li: “Pata ya ka i ka mi hana, mi mu ka bulawa ki lila za mina; ba ba mi toile ba ka mi busa, mi mu ka saba niha ku si na mutu ya mi lelekisa.”

Ze Lu Ituta:

1:1-9. Jerusalema u lila hahulu busihu, mi mioko ya hae ya keleketa fa malama a hae. Minyako ya hae i inzi fela, baprisita ba hae ba tonga. Basizana ba hae ba swabile, mi ni yena tota u utwa butuku. Kabakalañi? Kakuli Jerusalema u atezwi ki sibi. Masila a hae a mwa misisi ya hae. Mupuzo wa sibi haki tabo; kono ki mioko, ku tonga, ku swaba, ni ku utwa butuku.

1:18. Jehova ha fanga lifosi koto, u ezanga cwalo ka ku luka.

2:20. Maisilaele ne ba lemusizwe kuli ha ne ba si ke ba utwa linzwi la Jehova, ne ba ka tahelwa ki likuto, ze ne kopanyeleza ni ku ca ‘nama ya bana ba bona ba bashimani ni ba basizana.’ (Deuteronoma 28:15, 45, 53) Ne i ka ba butoto kuli mutu a iketele ku sa utwa Mulimu!

 “U SI KE WA TIBA ZEBE YA HAO HA NI TONGA”

(Malilo 3:1–5:22)

Mwa kauhanyo 3 ya Malilo, sicaba sa Isilaele si taluswa sina “mutu.” Ni h’a li mwa matata, mutu yo u opela kuli: “[Muñ’a] Bupilo u na ni musa ku ba ba mu sepa, kwa moya wa ya mu bata.” Mi u kupa Mulimu ka tapelo, a li: “U si ke wa tiba zebe ya hao ha ni tonga, ha ni lila.” Hape u kupa Jehova kuli a hupule nyefulo ya lila za hae, a li: “Wena [Muñ’a] Bupilo u ba kutiseze mupuzo o likana ni musebezi wa mazoho a bona.”—Malilo 3:1, 25, 56, 64.

Jeremia u talusa maikuto a hae kaufela ka za bumaswe bo ne bu tisizwe ki twaniso ya Jerusalema ya likweli ze 18 mi u li: “Sibi sa mwan’a sicaba sa ka wa musizana, ki se situna, si fita sa Sodoma, ona munzi o kile wa sinyiwa kapili-pili, ku si na ya isize mazoho a hae ku ona.” Jeremia u zwelapili a li: “Ba ba bulailwe ka lilumo ki mbubo-mbubo, isi ba ba bulaiwa ki tala; bona, ba yongiswa, mi ba wiswa ki ku tokwa lico za mwa masimu.”—Malilo 4:6, 9.

Toko ya buketalizoho i bonisa kuli ba ba yahile mwa Jerusalema ba bulela. Ba li: “Wena [Muñ’a] Bupilo, hupula se si lu tahezi: talima, u bone mo lu nyefulelwa.” Ha ba nze ba talusa manyando a bona, ba kupa Mulimu ba li: “Wena [Muñ’a] Bupilo, ku ina kwa hao ki ko ku sa feli, lubona lwa hao ki lwa mwaha ni mwaha. U lu sikululele ku Wena [Muñ’a] Bupilo; mi fo, lu ka sikuluha; mazazi a luna u a kalise sinca, a be sina a kwakale.”—Malilo 5:1, 19, 21.

Lipuzo Za mwa Mañolo Za Alabiwa:

3:16—Manzwi a li: “U ni lobile meno ka bucwe bo busisani” a kona ku talusañi? Buka ye ñwi i li: “Majuda ha ne ba iswa mwa buzike, ne ba hapelelizwe ku beseza linkwa za bona mwa misima ye ne yepilwe mwa mubu, mi seo ne si tisize kuli linkwa za bona li zwakanywe ni bucwe bo bu sisani.” Ku ca linkwa ze cwalo ne ku kona ku tisa kuli meno a lobehe.

4:3, 10—Ki kabakalañi Jeremia ha bapanya “mwan’a sicaba sa [hae] wa musizana” kwa “limpye ze mwa lihalaupa”? Liñolo la Jobo 39:16 li li mpye “i na ni ñole kwa bana ba yona, inge haki ba yona.” Ka mutala, mai ha se a ndondomokile, mpye ye sihali i ikelanga ku sili ni limpye ze ñwi ze sihali, mi mpye ya munna yona ki yona ye siyalanga ku babalela tuzwinyani. Mi ku ezahalangañi tuzwinyani to ha tu ba mwa kozi? Sibeli sa zona limpye zeo za balehanga mwa siyaleto ni ku yubeka tuzwinyani twa zona. Mababilona ha ne ba taekile Jerusalema, lukupwe lwa kwaula munzi kuli mane basali ba ne ba lukela ku ba ni mukekecima ba eza bana ba bona ka situhu, sina limpye ze mwa lihalaupa. Basali bao ne ba shutana hahulu ni boluwawa ba ba zwisanga mazwele ku anyisa bana ba bona.

 5:7—Kana Jehova wa natanga batu koto bakeñisa bumaswe bwa bondat’a bona? Batili, Jehova ha fangi batu koto bakeñisa libi za bokukululu ba bona. Bibele i li: “Mutu kaufela ku luna u ka ba ni ku ikalabela ku Mulimu, ka za hae.” (Maroma 14:12) Niteñi ze tiswanga ki bumaswe bo ba eza batu za zwelangapili mi za kona ku ama masika a kwapili. Ka mutala, Isilaele wa ikale na lapelanga milimu mi kabakaleo a tisa kuli nihaiba Maisilaele ba mwa mulaho ba ne ba sepahala ku ba bele t’ata ku zamaya mwa nzila ya ku luka.—Exoda 20:5.

Ze Lu Ituta:

3:8, 43, 44. Bayahi ba Jerusalema ha ne ba li mwa butata, Jehova na hanile ku teeleza kwa mihuwo ya bona ya ku kupa tuso. Kabakalañi? Kakuli batu bao ne ba sa utwi, mi ne ba si ka baka. Haiba lu bata kuli Jehova a alabe litapelo za luna, lu lukela ku mu utwa.—Liproverbia 28:9.

3:20, NW. Jehova ki yena “Muambakani-ya-Pahami, wa lifasi kaufela,” kono u “inamela ku ukumela ze mwa lihalimu ni lifasi.” (Samu 83:18; 113:6) Jeremia na ziba hande kuli Ya M’ata Ote u tabela ku inamela batu, ili ku ikisa kwatasi kuli a ba susueze. Kwa tabisa ku ziba kuli Mulimu ki ya m’ata ni ya butali ka ku fitisisa kono hape ki ya ikokobeza!

3:21-26, 28-33. Lu kona ku itiisa cwañi niha lu nyandiswa maswe? Jeremia u lu bonisa mo lu kona ku itiiseza. Ha lu swaneli ku libala kuli sishemo sa Jehova ki se situna mi makeke a hae h’a feli. Hape lu swanela ku hupula kuli ku pila kwa luna ki tohonolo ye lukela ku lu tusa ku sa felelelwa ki sepo ni kuli lu swanela ku ba ni pilu-telele ni ku libelela ku pilisa kwa Jehova i nze lu kuzize, lu sa bilaeli. Hape lu swanela ku ‘beya mulomo wa luna mwa liluli,’ kikuli ku tiyela litiko ka buikokobezo, i nze lu ziba kuli za tuhelela Mulimu ku ezahala u li tuhelela ka libaka le linde.

3:27. Ku talimana ni miinelo ye lika tumelo ya luna mwa bucaha ku kana kwa tokwa kuli lu tiyele matata ni sisomo. Kono “se sinde kikuli mutu a bewe kwa coko a sa li mucaha.” Kabakalañi? Kakuli ku ituta ku lwala coko, kamba ku tiyela manyando mwa bucaha ku konisa mutu ku talimana ni matata a kana a mu tahela mwa buhulu.

3:39-42. Ha lu nyandela libi za luna ha lu swaneli ku ‘bilaela.’ Ku fita ku bilaela, haike “lu tatube mizamao ya luna, lu i nahane mi lu kutele ku [Muñ’a] Bupilo.” Lu eza hande ha lu bakela libi za luna ni ku lukisa mizamao ya luna.

Mu Sepe Jehova

Buka ya Bibele ya Malilo i bonisa mwa na ngela Jehova munzi wa Jerusalema ni naha ya Juda Mababilona ha se ba sinyize munzi wo ni ku siya naha yeo matota. Manzwi a ku itumelela sibi a ñozwi mwa buka yeo a bonisa kuli Jehova na nga kuli matata na tahezi Majuda kabakala libi za bona. Lipina za buka yeo ze tahile ka moya wa Mulimu hape li na ni manzwi a bonisa sepo ya ku sepa Jehova ni takazo ya ku kutela mwa nzila ye lukile. Lipina zeo niha li sa bonisi mo ne ba ikutelwa batu ba bañata mwa miteñi ya Jeremia, li bonisa mwa na ikutwela Jeremia ni bomasiyaleti ba ne ba bakile.

Lu ituta lituto za butokwa ze peli ka za mo Jehova na ngezi muinelo wa Jerusalema, sina mo u taluselizwe mwa buka ya Malilo. Tuto ya pili kikuli ku sinyiwa kwa munzi wa Jerusalema ni ku shandaulwa kwa naha ya Juda ku lu susueza ku utwa Jehova mi ku lu lemusa kuli lu si ke lwa keshebisa tato ya Mulimu. (1 Makorinte 10:11) Tuto ya bubeli yona i boniswa ka mutala wa Jeremia. (Maroma 15:4) Nihaiba mwa muinelo o bonahala kuli u t’ata hahulu, mupolofita yo ya na swabile na libelezi ku pilisa kwa Jehova. Kanti ki kwa butokwa hahulu kuli lu sepe Jehova ka ku tala ni ku sepa Linzwi la hae!—Maheberu 4:12.

[Siswaniso se si fa likepe 9]

Jeremia na iponezi talelezo ya katulo ya na shaezi

[Siswaniso se si fa likepe 10]

Tumelo ya Lipaki ba kwa Korea ba ne i likilwe bakeñisa buikambuso bwa bona bwa Sikreste