Likuka za Lifasi Ze Cinca-Cinca

K WA ATHENS, ku na ni likande le liñwi le li zibahala hahulu la Diogenes, munna ya n’a zamaile musihali a lwezi lambi, inz’a lika ka t’ata ku bata mutu ya na ni mikwa ye minde. Kono n’a palezwi. Munna yo ne li mufilosofi ya n’a pilile kwa Anthens mwa lilimo za ma-300 B.C.E.

Kono ha ku na bupaki bo bu bonisa buniti bwa likande leo. Mi mane ni la kacenu le Diogenes ne ku ka mu bela t’ata ni ku fita ku fumana batu ba mikwa ye minde. Batu ba bañata kacenu ha ba tabeli ku latelela likuka. Hañata ba mitai ya makande ba bihanga litaba ze swabisa ze ba ezanga batu mwa milonga, kwa mibeleko, mwa lipapali, lipisinisi ni mwa litaba ze ñwi. Kacenu batu ha ba sa na taba ni likuka ze ne ngiwa ku ba za butokwa kwakale. Likuka ze ne tomilwe li sweli za nyakiwa mi hañata ha li latelelwi. Haili ze ñwi zona li bulelwanga fela kono ha ku na ba ba li latelela.

Alan Wolfe, caziba wa za bulapeli n’a ize: “Batu kacenu ha ba sa latelela likuka ze swana.” Hape n’a ize: “Batu ha ba sa tabela ku itinga fa lizo ni likopano kuli li ba tuse ku ba ni mikwa ye minde.” Mwa mutende o muñwi (Los Angeles Times) ne ku talusizwe za caziba ya bizwa Jonathan Glover ya n’a ize mwa lilimo ze mwanda ze felile, ku bile hahulu ni mifilifili bakeñisa kuli batu ne ba sa lateleli likuka za bulapeli ni za muzamao ze ba nga batu kaufela mwa lifasi kuli ki za butokwa.

Nihaike buñata ha ba sa latelela likuka ze tomilwe, batu ba bañwi ha ba si ka lisela ku bata likuka ze nde. Lilimo li sikai kwamulaho, Federico Mayor, ya n’a etelelanga kopano ya UNESCO na talusize kuli “batu ba bañata ba bilaezwa hahulu ki kutokwa mikwa ye minde ko ku atile hahulu mwa lifasi kacenu.” Kono ha ku talusi kuli ha ku sa na likuka ze nde ze kona ku latelwa.

 Kana kwa konahala kuli batu kaufela ba be ni likuka ze swana? Ha ku konahali. Kono cwale haiba ha ku konahali kuli batu ba be ni likuka ze swana za bunde ni bumaswe, mutu u kona cwañi ku ziba likuka ze nde? Batu ba bañata kacenu ba tabela ku itomela likuka. Kono kwa iponelwa hande kuli ona moya wo wa ku itomela likuka ha u si ka tusa batu ku ba ni mikwa ye minde.

Paul Johnson, caziba wa litaba za kale wa kwa Britain u lumela kuli moya o swana wo wa ku itomela likuka u tisize kuli batu “ba si ke ba ikutwa ku tameha kuli ba swanela ku latelela likuka ze tomilwe” sina mo ne ba ikutwela batu ba ne ba pilile pili lilimo za ma-1900 li si ka fita kale.

Kono kana kikuli “likuka ze nde” za kona ku fumanwa kamba kana batu kaufela ba kona ku ba ni “likuka ze swana”? Kana ku na ni ko lu kona ku fumana likuka ze sa cinci, ili ze kona ku lu tusa mwa bupilo ni ku lu fa sepo ya za kwapili? Lipuzo zeo li ka alabiwa mwa taba ye tatama.