“Mu Si Ke Mwa Kutisa Bumaswe ka Bumaswe”
“Mu Si Ke Mwa Kutisa Bumaswe ka Bumaswe”
“Mu si ke mwa kutisa bumaswe ka bumaswe; mu tokomele ku bata ze nde mwa meto a batu kaufela.”—MAROMA 12:17.
1. Ki moya mañi o atile?
MWANANA ha kashiwa ki muhulwan’a hae, hañata u batanga ku kutisa misuha. Kono haki banana fela ba ba kutisanga bumaswe. Ba bahulu ni bona ba ezanga cwalo. Ha ba fosezwa, ba batanga ku yolisa misuha. Ki niti kuli buñata bwa bona ha ba koni ku kasha ba ba ba foselize, kono ba kana ba eza lika ze ñwi fela. Ba kana ba ba seba kamba ku bata ku ba palelwisa ku kondisa mwa bupilo. Ku si na taba kuli ba eza cwañi, taba kikuli ba kutisize bumaswe.
2. (a) Ki kabakalañi Bakreste ba niti ha ba sa kutisezangi bumaswe? (b) Ki lipuzo mañi ze lu ka nyakisisa, mi lu ka buhisana kauhanyo ifi ya Bibele?
2 Nihaike ku t’ata ku kwa moya wo, Bakreste ba niti ba likanga ka t’ata ku u hanyeza. Ba lika ka t’ata ku latelela kelezo ya muapositola Paulusi ye li: “Mu si ke mwa kutisa bumaswe ka bumaswe.” (Maroma 12:17) Lu ka tusiwa kiñi ku latelela sikuka se sinde seo? Ki bomañi sihulu be lu sa swaneli ku kutiseza bumaswe? Ki lifi ze nde ze lu ka fumana haiba lu sa kutisezi bumaswe? Kuli lu alabe lipuzo zeo, ha lu nyakisiseñi taba kaufela ya na ambola Paulusi kwa Maroma kauhanyo 12 ye bonisa kuli ku sa kutisa bumaswe ki nto ye nde, ye lilato ni ye bonisa kuli lu na ni buishuwo. Lu ka nyakisisa litaba zeo i liñwi ka i liñwi.
“Cwale, Banabahesu, Na Mi Lapela”
3, 4. (a) Ki lika mañi za kala ku talusa Paulusi kwa Maroma kauhanyo 12, mi linzwi la “kabakaleo” la itusisize li talusañi? (b) Bakreste ba kwa Roma ne ba swanela ku nga cwañi sishemo sa na ba bonisize Mulimu?
3 Mwa kauhanyo 12, Paulusi u kala ka ku talusa lika z’e ne ze ama bupilo bwa Bakreste. U talusa za silikani sa luna ni Jehova, balumeli ba bañwi, mo lu kona ku belekisanela ni batu besi balumeli, ni ba milonga. Paulusi u bonisa kuli ku na ni libaka le lituna ha lu swanela ku ambuka litakazo ze maswe, mi ye ñwi ya zona ki takazo ya ku kutiseza bumaswe, u li: ‘Cwale, banabahesu, na mi lapela ka mukekecima wa Mulimu.’ (Maroma 12:1) Linzwi la “cwale” le li itusisizwe fa li talusa “kabakaleo.” Sa talusa Paulusi fo kikuli, ‘Kabakaleo, mu eze lika ze ni mi taluseza cwale.’ Paulusi na taluselize Bakreste ba kwa Roma ku ezañi?
4 Kwa Maroma kauhanyo 1 ku isa 11, Paulusi na talusize kuli Majuda ni Balicaba ba na ni tohonolo ye tuna ya ku yo busa ni Kreste mwa Mubuso wa Mulimu, ili tohonolo ye ne si hanile sicaba sa Isilaele. (Maroma 11:13-36) Ne ba fumani tohonolo yeo kabakala “mukekecima wa Mulimu.” Bakreste ba swanela ku nga cwañi sishemo se situna sa bonisize Mulimu? Ba swanela ku itebuha hahulu tohonolo yeo ni ku susumezwa ku latelela manzwi a Paulusi a li: “Mu beele mibili ya mina, ibe sitabelo se si pila, se si kenile, se si kateleha ku Mulimu; ki yona sebelezo ye mi lukezi.” (Maroma 12:1) Kono cwale Bakreste bao ne ba kona ku beela cwañi mibili ya bona ku ba “sitabelo” ku Mulimu?
5. (a) Mutu u kona ku ifana cwañi sina “sitabelo” ku Mulimu? (b) Ki sikuka mañi se ba swanela ku itusisa Bakreste mwa bupilo?
5 Paulusi u zwelapili ku talusa kuli: “Mu si ke mwa ya ka ku likanyisa lifasi le; kono mu fetuhe ka ku shemunwa mwa kutwisiso ya mina, kuli mu lemuhe se si latwa ki Mulimu kana ki sifi, se sinde, se si kateleha, se si petehile.” (Maroma 12:2) Ne ba swanela ku ambuka moya wa lifasi ni ku tuhelela minahano ya bona ku shemunwa ki muhupulo wa Kreste. (1 Makorinte 2:16; Mafilipi 2:5) Bakreste ba niti kaufela, ku kopanyeleza cwalo ni luna kacenu, ba swanela ku itusisa sikuka seo mwa bupilo bwa bona bwa ka zazi.
6. Manzwi a Paulusi kwa Maroma 12:1, 2 a fa libaka mañi ha lu swanela ku ambuka moya wa ku kutisa bumaswe?
6 Manzwi a Paulusi a ñozwi kwa Maroma 12:1, 2 a kona ku lu tusa cwañi? Lu itebuha hahulu sishemo sa sweli ku lu bonisa Mulimu sina mwa na shemubezi Bakreste ba ba tozizwe ba kwa Roma. Kabakaleo, lu susumezwa ku sebeleza Mulimu ka m’ata a luna kaufela ni ku itusisa ze lu na ni zona kaufela. Mi takazo ye tuna yeo i lu susumeza ku lika ka t’ata kuli lu nahane sina Kreste isi sina lifasi. Mi ku ba ni muhupulo wa Kreste ku ama mo lu pilisanela ni ba bañwi, ibe kuli ki balumeli kamba kutokwa. (Magalata 5:25) Ka mutala, haiba lu nahana sina Kreste, lu ka lika ka t’ata ku hanyeza moya wa ku kutisa bumaswe.—1 Pitrosi 2:21-23.
‘Lilato la Mina Li Tokwe Buikeziso’
7. Ki lilato mañi le li talusizwe kwa Maroma kauhanyo 12?
7 Haiba lu ambuka moya wa ku kutisa bumaswe, ha lu ezi fela nto ye swanela kono hape lu bonisa kuli lu na ni lilato. Mu lemuhe mwa boniseza muapositola Paulusi ze ku talusa ku ba ni lilato. Mwa buka ya Maroma, Paulusi u itusisa linzwi la “lilato” (a·gaʹpe mwa Sigerike) hañata-ñata ha ama kwa lilato la Mulimu ni la Kreste. (Maroma 5:5, 8; 8:35, 39) Kono mwa kauhanyo 12, Paulusi u itusisa linzwi la a·gaʹpe ka nzila ye ñwi, ili ku talusa lilato le li boniswa kwa batu ba bañwi. A mano talusa limpo ze fitana-fitana za kwa moya ze ba na ni Bakreste, Paulusi u bonisa kuli ku na ni kalemeno ka kañwi ke ba swanela ku ba ni kona. U li: “Lilato [la mina] li tokwe buikeziso.” (Maroma 12:4-9) Ku lata ba bañwi ku bonisa kuli lu Bakreste ba niti. (Mareka 12:28-31) Paulusi u lu susueza ku lata Bakreste ba bañwi ha buniti.
8. Lu kona ku bonisa cwañi lilato le li si na buikeziso?
8 Paulusi hape u talusa mo li kona ku bonisezwa lilato le li si na buikeziso, ha li: “Mu toye bumaswe, mu kumalele bunde.” (Maroma 12:9) Ku ‘toya’ ni ku ‘kumalela’ ki manzwi a na ni taluso ye tuna. Ku ‘toya’ ko ku bulelwa fa haki sitoyo-toyo fela, kono ki “sitoyo se situna luli.” Ha lu swaneli fela ku toya ze tiswa ki bumaswe, kono lu swanela ku toya ni bumaswe ka sibili. (Samu 97:10) Mwa Sigerike linzwi la ku ‘kumalela’ li talusa “ku lamatela.” Mukreste ya na ni lilato sakata u zwelapili ku eza lika ze nde kuli mane ku bonisa bunde i ba butu bwa hae.
9. Paulusi u kuta-kutela ku fa kelezo mañi?
9 Paulusi u kuta-kutela ku talusa mo li kona ku bonisezwa lilato. U li: “Mu fuyole ba ba mi nyandisa; mu fuyole mi mu si ke mwa lwaha.” “Mu si ke mwa kutisa bumaswe ka bumaswe.” “Balatiwa mu si ke mwa kutisa bumaswe ili mina.” “U si ke wa tulwa ki bumaswe, kono u tule bumaswe ka bunde.” (Maroma 12:14, 17-19, 21) Manzwi a Paulusi a bonisa hande mo lu kona ku boniseza lilato kwa batu besi balumeli, mane nihaiba ba ba lu lwanisa.
“Mu Fuyole Ba Ba Mi Nyandisa”
10. Lu kona ku fuyola cwañi ba ba lu nyandisa?
10 Lu kona ku mamela cwañi kelezo ya Paulusi ye li: “Mu fuyole ba ba mi nyandisa”? (Maroma 12:14) Jesu na bulelezi balateleli ba hae kuli: “Mu late be ili lila ku mina, mu fuyole ba ba mi lwaha.” (Mateu 5:44; Luka 6:27, 28) Kacwalo lu kona ku fuyola ba ba lu nyandisa ka ku ba lapelela, ni ku kupa Mulimu kuli haiba ba lu lwanisa kabakala ku sa ziba se siñwi, a ba tuse ku ziba niti. (2 Makorinte 4:4) Ki niti, ku kupa Mulimu kuli a fuyole balwanisi i kana ya ba nto ye komokisa. Kono haiba lu lika ku nahana inge mwa nahanela Kreste, lu ka lika ka t’ata ku lata lila za luna. (Luka 23:34) Lu kona ku tusiwa cwañi haiba lu bonisa lilato le li cwalo?
11. (a) Lu kona ku itutañi kwa mutala wa Setefani? (b) Balwanisi ba bañwi ba kona ku eza cinceho mañi sina mo ne ku ezahalezi ku Paulusi?
11 Setefani ki yo muñwi wa batu ba ne ba lapelezi lila za bona, mi tapelo ya hae ne i alabilwe. Hamulahonyana wa Pentekonta ya 33 C.E., Setefani na swelwi ki balwanisi ba puteho ya Sikreste, ba mu hohela kwanda Jerusalema mi ba mu pobaula ka macwe. Pili a si ka shwa kale na lapezi ku Jehova ka linzwi le lituna kuli: “Mulena, u si ke wa ba balela sibi se!” (Likezo 7:58–8:1) Yo muñwi wa banna ba na lapelezi Setefani ka nako yeo ne li Saule, ya na iponezi ni ku lumelela kuli Setefani a bulaiwe. Hamulaho wa fo Jesu ya na zusizwe kwa bafu na bonahezi ku Saule. Munna ya na banga mulwanisi yo a kala ku latelela Kreste mi a to bizwa muapositola Paulusi, yena muñoli wa buka ya Maroma. (Likezo 26:12-18) Ku bonahala kuli Jehova na swalezi Paulusi ya na banga mulwanisi ku likana ni mwa na lapelezi Setefani. (1 Timotea 1:12-16) Kona libaka Paulusi ha na susuelize Bakreste kuli: “Mu fuyole ba ba mi nyandisa.” Na ziba kuli balwanisi ba bañwi ne ba kona ku cinca ni ku ba batanga ba Mulimu sina mo ne ku ezahalezi ku yena. Ku cwalo ni la kacenu le, batu ba bañwi ba ne ba banga balwanisi ba bile balumeli bakeñisa likezo ze nde za batanga ba Jehova.
“Mu Pilisane mwa Kozo ni Batu Kaufela”
12. Manzwi a kwa Maroma 12:9 ni kwa Maroma 12:17 a swalisana cwañi?
12 Paulusi hape u bonisa mwa ku pilisanela ni balumeli ni batu besi balumeli, u li: “Mu si ke mwa kutisa bumaswe ka bumaswe.” Manzwi ao a lumelelana ni manzwi a hae a pili a kuli: “Mu toye bumaswe.” Kaniti luli ha ku konahali kuli mutu a toye bumaswe hailifo u kutisa bumaswe ka bumaswe. Ku eza cwalo ku bonisa kuli mutu ha na lilato le li si na “buikeziso.” Hape Paulusi u li: “Mu tokomele ku bata ze nde mwa meto a batu kaufela.” (Maroma 12:9, 17) Lu kona ku bonisa cwañi kuli lwa mamela manzwi ao?
13. Muzamao wa luna u kona ku tusa cwañi “batu kaufela”?
13 Mwa liñolo la na ñolezi Makorinte, Paulusi na talusize za nyandiso ye ne ba talimani ni yona baapositola. Na ize: “Lu beilwe ku lubukelwa ki lifasi, ni mangeloi, ni batu. . . . Ha lu sehiwa lwa fuyola; ha lu nyandiswa lwa itiisa; niha lu nyefulwa, lwa kutaza.” (1 Makorinte 4:9-13) Bakreste ba niti ni bona ba sweli ba buhiwa ki batu ba lifasi le. Muta batu ba bona lika ze nde ze lu eza ku si na taba ni nyandiso, ba kana ba amuhela lushango lwa luna.—1 Pitrosi 2:12.
14. Lu swanela ku ikataza cwañi ku pila ni batu ba bañwi ka kozo?
14 Lu swanela ku ikataza cwañi ku pila ni batu ba bañwi ka kozo? Ka mo lu konela kaufela. Paulusi u bulelela mizwale ba hae ba Sikreste kuli: “Ha ku konahala, mi haili ka mina, mu pilisane mwa kozo ni batu kaufela.” (Maroma 12:18) Lipulelo za kuli “ha ku konahala” ni “haili ka mina” li bonisa kuli ku pila ni batu ka kozo haki nto ye bunolo kamita. Ka mutala, ha lu koni ku loba mulao wa Mulimu kabakala kuli lu bata kuli batu ba lu nge hande. (Mateu 10:34-36; Maheberu 12:14) Kono lu lika ka mo lu konela kaufela ku pila ka kozo ni “batu kaufela” ku si na ku loba likuka ze lukile.
“Mu Si Ke Mwa Kutisa Bumaswe Ili Mina”
15. Maroma 12:19 i fa libaka mañi ha lu sa swaneli ku kutisa bumaswe?
15 Paulusi u bonisa kuli libaka le liñwi le lituna ha lu sa swaneli ku kutisa bumaswe kikuli ku eza cwalo ku bonisa kuli lwa ishuwa. U li: “Mu si ke mwa kutisa bumaswe ili mina, kono mu fe buhali sibaka; kakuli ku ñozwi kuli: Ku likanyisa ki kwa ka, ki Na ni ka kutisa, ku bulela Mulena.” (Maroma 12:19) Mukreste ya lika ku kutisa bumaswe u bonisa kuli wa ikuhumusa. U ikwameka musebezi o swanela ku eziwa ki Mulimu. (Mateu 7:1) Mi ka ku eza cwalo u bonisa kuli ha lumeli manzwi a Jehova a kuli: “Ki Na ni ka kutisa.” Kono Bakreste ba niti ba na ni buikolwiso bwa kuli Jehova u ka “atulela baketwa ba hae.” (Luka 18:7, 8; 2 Matesalonika 1:6-8) Ba siya lika mwa mazoho a Mulimu kuli yena a kutise.—Jeremia 30:23, 24; Maroma 1:18.
16, 17. (a) Pulelo ya ku “kubukanyeza mashala a’ enya fa toho” ya mutu i talusañi? (b) Kana mu iponezi fateñi mutu ya na sa lumeli ha cinca bakeñisa ku eziwa hande? Mu fe mutala.
16 Ku eza sila maswe ku kona fela ku mu cinelisa, kono haiba lu mu eza hande, wa kona ku cinca. Kabakalañi? Mu lemuhe manzwi a Paulusi kwa Bakreste ba kwa Roma. U li: “Sila sa hao ha si lapile u si fe buhobe; ha si shwile linyolwa u si fe mezi, si nwe; ka ku eza cwalo, u ka mu kubukanyeza mashala a’ enya fa toho.” (Maroma 12:20; Liproverbia 25:21, 22) Manzwi ao a talusañi?
17 Pulelo ya ku “kubukanyeza mashala a’ enya fa toho” i zwa fa muezezo o bulezwi mwa Bibele wa ku shengununa sipi. Butale ne bu beiwanga mwa liyekuyeku mi ne ku beiwanga mashala fahalimu ni kwatasi. Mashala a tuka na tusa kwa ku shengununa sipi ye tiile ni ku toola masila a mwa butale. Ni luna haiba lu eza mulwanisi hande, lwa kona ku nolofaza pilu ya hae ni ku mu tusa kuli a bonise tulemeno to tunde. (2 Malena 6:14-23) Mi mane batu ba bañata mwa puteho ya Sikreste ne ba kalile ku swalisana ni bulapeli bwa niti kabakala ku eziwa hande ki batanga ba Jehova.
Libaka Ha Lu Sa Kutisangi Bumaswe
18. Ki kabakalañi ku sa kutisa bumaswe ha ku li nto ye nde, ye lilato ni ye bonisa buishuwo?
18 Lu nyakisisize fela litaba li sikai mwa Maroma kauhanyo 12, mi lu itutile libaka ha ku li kwa butokwa ku sa “kutisa bumaswe ka bumaswe.” Sapili, lu itutile kuli ku sa kutisa bumaswe ki nto ye nde. Mulimu u lu shemubile, kona libaka ha lu swanela ku mu lapela ni ku mamela litaelo za hae ka ku itatela, hamoho cwalo ni taelo ya ku lata lila za luna. Sa bubeli, lu itutile kuli ku sa kutisa bumaswe ku bonisa kuli lu na ni lilato. Haiba lu sa kutisi bumaswe mi haiba lu pilisana ni batu ka kozo, lwa kona ku tusa balwanisi ba batuna ku kalisa ku lapela Jehova. Sa bulalu, lu itutile kuli ku sa kutisa bumaswe ku bonisa kuli lu batu ba ba ishuwa. Ku kutisa bumaswe ku kona ku bonisa kuli lwa ikuhumusa, kakuli Jehova u li: “Ku likanyisa ki kwa ka.” Linzwi la Mulimu hape li lu eleza kuli: “Ha ku taha buikuhumuso, ku taha ni maswabi; kono butali bu inzi ku ba ba ikokobeza.” (Liproverbia 11:2) Haiba lu siya lika mwa mazoho a Mulimu kuli yena a likanyise lu bonisa kuli lwa ishuwa.
19. Lu ka nyakisisañi mwa taba ye tatama?
19 Paulusi u feza ka ku bonisa mo lu swanela ku ezeza ba bañwi. U eleza Bakreste kuli: “U si ke wa tulwa ki bumaswe, kono u tule bumaswe ka bunde.” (Maroma 12:21) Ki kukuezo mañi ye maswe ye lu talimani ni yona kacenu? Lu kona i tula cwañi? Taba ye tatama i ka alaba lipuzo ze ni ze ñwi.
Kana Mwa Kona ku Talusa?
• Ki kelezo mañi ye kuta-kutezwi mwa Maroma kauhanyo 12?
• Ki lika mañi ze ka lu tusa ku sa kutisa bumaswe?
• Ki lifi ze nde ze lu ka fumana luna ni ba bañwi haiba lu sa ‘kutisi bumaswe ka bumaswe’?
[Lipuzo za Tuto]
[Mbokisi fa likepe 22]
Maroma kauhanyo 12 i talusa lika ze ama silikani sa Bakreste ni
• Jehova
• balumeli ba bañwi
• batu besi balumeli
[Siswaniso se si fa likepe 23]
Mwa liñolo la Paulusi la na ñolezi Maroma, ku iputezi kelezo ye nde kwa Bakreste
[Siswaniso se si fa likepe 25]
Lu kona ku itutañi kwa mutala wa mulutiwa Setefani?