Mu “Tule Bumaswe ka Bunde”

“U si ke wa tulwa ki bumaswe, kono u tule bumaswe ka bunde.”—MAROMA 12:21.

1. Ki kabakalañi ha lu kona ku kolwa kuli lwa kona ku tula bumaswe?

KANA lwa kona tiyela twaniso ya batu ba ba lwanisa bulapeli bwa niti? Kana lwa kona ku tula kukuezo ye mwa lifasi le li maswe le? Eni, lwa kona! Ki kabakalañi ha lu bulela cwalo? Kabakala manzwi a bulela muapositola Paulusi mwa liñolo la hae kwa Maroma. U li: “U si ke wa tulwa ki bumaswe, kono u tule bumaswe ka bunde.” (Maroma 12:21) Haiba lu sepa Jehova ni ku lika ka t’ata ku sa tuhelela lifasi le ku lu kukueza, ha lu na ku tuliwa ki bumaswe bwa lona. Hape manzwi a kuli “u tule bumaswe” a bonisa kuli lwa kona ku bu tula luli haiba lu lika ka t’ata ku itibelela ku bona. Ba ba sa tokomeli ki bona fela ba ba kona ku komiwa ki lifasi le li maswe le ni mukotopi wa lona ya maswe, yena Satani Diabulosi.—1 Joani 5:19.

2. Ki kabakalañi ha lu swanela ku nyakisisa likande la Nehemia?

² Lilimo ze bata iba 500 kwamulaho pili Paulusi a si ka pepwa kale, mutang’a Mulimu yo muñwi ya na pila mwa Jerusalema na bonisize kuli bumaswe bwa kona ku tulwa sina mwa na ñolezi Paulusi. Munna wa Mulimu yo ne li Nehemia mi na si ka tiyela fela twaniso ya bahedeni kono na tuzi bumaswe ka bunde. Ki matata a cwañi a na talimani ni ona? Na a tulile cwañi? Lu kona ku likanyisa cwani mutala wa hae? Kuli lu alabe lipuzo zeo, ha lu nyakisiseñi likande la Nehemia. *

3. Nehemia na pila mwahal’a batu ba ba cwañi, mi na petile musebezi mañi?

³ Nehemia na sebeleza mwa lapa la Aritazerisi, Mulena wa mubuso wa Peresia. Nihaike Nehemia na pila mwahal’a batu besi balumeli, na si ka “ya ka ku likanyisa lifasi” la mwa miteñi ya hae. (Maroma 12:2) Nako ye ñwi Nehemia na itombozi bupilo bo bunde mi a tama musipili o mutelele wa ku ya kwa Jerusalema, mwa Juda, mi a yo swala musebezituna wa ku yaha sinca mamota a muleneñi wo. (Maroma 12:1) Nihaike na li Mubusisi mwa Jerusalema, Nehemia na belekanga hamoho ni Maisilaele ba bañwi zazi ni zazi “ku kala ha ku patalala, ku isa linaleli ha li  taha.” Mi musebezi wo wa fezwa mwa likweli ze peli fela! (Nehemia 4:21; 6:15) Yeo ne li nto ye komokisa luli bakeñisa kuli Maisilaele ne ba lwaniswa ha ne ba nze ba yaha. Ki bomañi ba ne ba lwanisa Nehemia, mi ne ba mu lwanisezañi?

4. Lila za Nehemia ne li lelile ku ezañi?

⁴ Balwanisi ba hae ba batuna ne li bo Sanibalati, Tobia, ni Geshema, banna ba ne ba pila bukaufi ni Juda. Bakeñisa kuli ne li lila za batu ba Mulimu, banna bao ne ba swabile “hahulu ha ba utwa kuli ku fitile munna [Nehemia] ya ka eza bana ba Isilaele hande.” (Nehemia 2:10, 19) Lila za Nehemia ne li lelile ku mu palelwisa ku yaha, mi mane za kala ni ku mu lwanisa. Kana Nehemia na ka “tulwa ki bumaswe”?

“A Bilaela, A Nyema Hahulu”

5, 6.(a) Lila za Nehemia ne li ezizeñi ha li mu bona a yaha? (b) Ki kabakalañi Nehemia ha na si ka saba balwanisi ba hae?

⁵ Nehemia na susuelize batu ba hae ka bundume kuli: “A lu yeñi, lu zuse lukwakwa lwa Jerusalema.” Ba mu alaba ba li: “A lu nanuheni, lu yaheñi!” Nehemia u talusa kuli: “Mi ba itiisa ku eza musebezi o munde wo,” kono balwanisi “ba lu seha ku lu swabisa ni ku lu shwaula, ba li: Se mu eza kiñi? Kikuli mu lata ku fetuhela mulena?” Nehemia na si ka saba niha ne ba mu sheununa kamba ku mu tama litaba za buhata. A bulelela balwanisi bao kuli: “Mulimu wa lihalimu ki Yena ya ka kondisa za luna; kabakaleo luna batanga ba hae lu ka zuha, lu yahe.” (Nehemia 2:17-20) Nehemia na ikatulezi kuli na ka zwelapili ku eza “musebezi o munde.”

⁶ Sanibalati, yo muñwi wa balwanisi bao, “a bilaela, a nyema hahulu” mi a swala musebezi wa ku ba tolisa. A ba sheununa a li: “Majuda bale ba ba si na mata, ba ezañi? Ba ka kona ku yahisa ka macwe a’ bundekilwe mwa matakala, kanti a cile?” Tobia ni yena a kalisa ku ba sheununa a li: “Niha ba yaha, luwawa lo lu ka pahama fateñi lu ka wisa lukwakwa lwa bona lwa macwe!” (Nehemia 4:1-3) Nehemia na ezizeñi ka za teñi?

7. Nehemia na ezize cwañi ha na tamilwe litaba za buhata ki balwanisi ba hae?

⁷ Nehemia a tokwa ku ba iseza pilu. Na latelezi taelo ya Mulimu mi na si ka kutisa bumaswe. (Livitike 19:18) A siya lika kaufela mwa mazoho a Jehova mi a lapela a li: “Mawe Mulimu wa luna, a ku utwe; kakuli lwa nyefulwa; linyefulo za bona, a ku li kutiseze fa litoho za bona.” (Nehemia 4:4) Nehemia na sepile kuli Jehova na ka taleleza manzwi a hae a li: “Ki Na ya ka likanyisa ni ku lifisa.” (Deuteronoma 32:35) Hape Nehemia ni batu ba hae ne ba zwezipili ku “yaha lukwakwa cwalo.” Ne ba si ka yembululwa ni hanyinyani. Mane “lukwakwa kaufela lwa kopanyiwa, ku isa fahal’a butelele bwa lona bwa ku ya mwahalimu; kakuli sicaba ne si isize pilu kwa musebezi.” (Nehemia 4:6) Lila za bulapeli bwa niti ne li palezwi ku tuhelisa musebezi wa ku yaha! Lu kona ku likanyisa cwañi Nehemia?

8. (a) Lu kona ku likanyisa cwañi Nehemia muta balwanisi ba lu tama litaba za buhata? (b) Mu kandeke taba ye kile ya ezahala kamba ye mu utwile ye bonisa bunde bwa ku sa kutisa bumaswe?

⁸ Kacenu, balwanisi ba kana ba lu nyefula ni ku lu tama litaba za buhata ha lu li kwa sikolo, kwa mubeleko, kamba kwandu. Kono hañata, nzila ye nde ka ku fitisisa ya mwa ku talimanela ni litaba za buhata zeo ki ku mamela sikuka sa mwa Mañolo se si li: “Ku na ni . . . nako ya ku kuza.” (Muekelesia 3:1, 7) Kacwalo, sina Nehemia lu ambuka ku bulela manzwi a maswe muta lu tamelezwa litaba za buhata. (Maroma 12:17) Lu lapela ku Mulimu ni ku kolwa kuli u ka taleleza sepiso ya hae ya kuli: “Ki Na ni ka kutisa.” (Maroma 12:19; 1 Pitrosi 2:19, 20) Haiba lu eza cwalo, ha lu na ku tuhelela litaba za buhata ze ba bulela balwanisi ku lu palelwisa ku eza musebezi wa ku kutaza taba ye nde ya Mubuso  wa Mulimu ni ku luta macaba. (Mateu 24:14; 28:19, 20) Ha lu nze lu zwelapili ku kutaza ku si na taba ni twaniso, lu bonisa moya o swana wa busepahali wa na bonisize Nehemia.

‘Lu Ka Mi Bulaya’

9. Lila za Nehemia ne li lwanisize cwañi Majuda, mi Nehemia na ezizeñi ka za teñi?

⁹ Lila za bulapeli bwa niti za mwa miteñi ya Nehemia ha ne li utwile kuli “musebezi wa ku yaha makwakwa a Jerusalema [ne] unz’o zwelapili,” ba nga mikwale ya bona ilikuli ba “y’o lwanisa Jerusalema.” Mi Majuda ba saba hahulu. Ne ba potolohilwe ki Masamaria kwa mutulo, Maamoni kwa upa, Maarabe kwa mboela ni batu ba kwa Ashidodi kwa wiko. Jerusalema ne i taekilwe mi ne ku bonahala kuli bayahi ne ba kwalezwi luli! Ne ba ka eza cwañi? Nehemia u li: “Lwa lapela Mulimu wa luna.” Lila za bona za ba fumbela za li: ‘Lu ka ba bulaya, mi lu yemise musebezi.’ Nehemia a taluseza bayahi ku libelela munzi ba nze “ba sweli mikwale ya bona ni malumo ni masho.” Ne ku si na luli sepo ya kuli kakwatanyana ka Majuda kao ne ka ka kona ku tula lila ze ñata ze ne ba potolohile, kono Nehemia a ba susueza a li: “Mu si ke mwa ba saba; kono mu hupule Mulena, kuli ki yo muhulu, ya sabisa.”—Nehemia 4:7-9, 11, 13, 14.

10. (a) Kiñi se ne si tisize kuli lila za Nehemia li menuhe? (b) Nehemia na ezize buitukiso mañi?

¹⁰ Hañihañi lika za cinca. Lila za bona za menuha. Libaka? Nehemia u biha kuli: “Mulimu u sinyize milelo ya zona.” Kono Nehemia na ziba kuli lila za bona ne li ka zwelapili ku ba lwanisa. Kacwalo Nehemia ka butali a taluseza bayahi ku cinca mubelekelo wa bona. Ku zwa onafo, bayahi “ne ba itusisa ka lizoho li li liñwi ha ba ne ba sebeza musebezi; mi ka le liñwi ne ba sweli lilwaniso.” Nehemia hape na lukisize kuli ku be ni munna ya ka liza “tolombita” ili ku lemusa bayahi haiba lila za bona li ba taseza. Sa butokwa ni ku fita, Nehemia na susuelize batu kuli: “Mulimu wa luna ki Yena ya ka lu lwanela.” (Nehemia 4:15-20) Bayahi ne ba susuelizwe luli mi ba zwelapili ku sebeza ba nze ba itukiselize twaniso. Taba ye i lu lutañi?

11. Kiñi se si tusa Bakreste ba niti ku tiyela bumaswe mwa linaha mo u kwalezwi musebezi wa Mubuso, mi ba tula cwani bumaswe ka bunde?

¹¹ Fokuñwi Bakreste ba niti ba kopananga ni nyandiso ye tuna. Mi mane mwa linaha ze ñwi ku na ni balwanisi ba bañata-ñata. Ku kona ku bonahala inge kuli balumeli ba mwa linaha zeo ha ba na ku kona ku tiyela nyandiso yeo. Kono Lipaki bao ba na ni buikolwiso bwa kuli ‘Mulimu u ka ba lwanela.’ Ki niti, ba ba lwanisezwa tumelo ya bona ba iponezi mwa alabezi litapelo za bona Jehova ni mwa ‘sinyelize milelo’ ya lila za bona ze tuna. Nihaike mwa linaha mo u kwalezwi musebezi wa ku kutaza Mubuso, Bakreste  ba sa fumananga linzila za ku kutaza taba ye nde. Lipaki za Jehova kacenu ba banga ni maseme ka ku cinca mikutalezo ha ba lwaniswa sina fela bayahi ba mwa Jerusalema ha ne ba cincize musebelezo wa bona. Kono ha ba itusisangi lilwaniso tenyene. (2 Makorinte 10:4) Ba zwelapili ku kutaza ku si na taba ni nyandiso. (1 Pitrosi 4:16) Mizwale ni likaizeli ba ba bundume bao ba zwelapili ku ‘tula bumaswe ka bunde.’

“Taha, Lu Bonane”

12, 13. (a) Balwanisi ba Nehemia ne ba likile ku mu swasa cwañi? (b) Ki kabakalañi Nehemia ha na hanile ku kopana ni balwanisi ba hae?

¹² Lila za Nehemia ha se li lemuhile kuli twaniso ya zona ne i si ka tusa se siñwi, za lika ku mu lwanisa ka ku itusisa linzila ze ñwi ze sa lemusehi hande. Za itusisa linzila ze talu. Ki linzila lifi ona zeo?

¹³ Sapili, lila za Nehemia ne li likile ku mu puma. Za mu taluseza kuli: “Taha, lu bonane mwa munzi o muñwi wa minzi ye mwa libala la Ono.” Munzi wa Ono ne u li mwahal’a Jerusalema ni Samaria. Kacwalo lila za Nehemia ne li bata kuli ba kopanele fahal’a minzi ye mibeli yeo kuli ba tatulule matata a bona. Nehemia na kana a nahanile kuli: ‘Ki akalezo ye nde yeo. Ki hande ku ambolisana ku fita ku lwana.’ Kono Nehemia na si ka lumela. U talusa libaka ha na ezize cwalo, u li: “Ne ba lelile ku ni batiseza kozi.” Na zibile milelo ya bona mi na si ka pumiwa. Na bulelezi balwanisi ba hae hane kuli: “Ha ni koni ku shetumukela ku mina; musebezi n’o ka yemiswa ka libaka lifi, kuli ni u tuhele, ni te ku mina?” Lila za Nehemia ne li palezwi ku mu zwafisa. Na zwezipili ni musebezi wa ku yaha.—Nehemia 6:1-4.

14. Nehemia na ezizeñi ha na tamilwe litaba za buhata?

¹⁴ Sa bubeli, lila za Nehemia ne li hasanyize litaba za buhata za kuli Nehemia na “fetuhela” Mulena Aritazerisi. Nehemia hape na kupilwe kuli: “Lu lelisane.” Nehemia na hanile hape kakuli na ziba milelo ya bona. Nehemia u talusa kuli: “Kaufel’a bona ne ba lika ku lu sabisa, ba li: Mazoho a bona a fokole, ba tuhele musebezi, kuli u si ke wa ezwa.” Kono ka nako ye Nehemia na hanyelize litaba za buhata ze ne ba hasanya lila za hae kuli: “Taba ha i yo ya z’o ni ñolela; u li hupuzi mwa pilu ya hao.” Hape Nehemia a kupa tuso ya Jehova ka tapelo kuli: “U tiise mazoho a ka!” Na na ni buikolwiso bwa kuli Jehova na ka mu tusa ku tibela mulelo o maswe wo ni ku zwelapili mwa musebezi wa ku yaha.—Nehemia 6:5-9.

15. Mupolofita wa buhata na elelize Nehemia ku ezañi, mi ki kabakalañi Nehemia ha na hanile kelezo yeo?

¹⁵ Sa bulalu, lila za Nehemia ne li itusisize mubeteki wa Muisilaele ya bizwa Shemaya kuli a palelwise Nehemia ku buluka Mulao wa Mulimu. Shemaya na bulelezi Nehemia kuli: “A lu kopaneleñi mwa Ndu ya Mulimu, mwa Tempele; mi lu kwale likwalo za Tempele; kakuli ba ka ta ku t’o ku bulaya.” Shemaya na bulelezi Nehemia kuli na ka bulaiwa haiba a sa ipati mwa tempele. Kono Nehemia ne si muprisita. Na ka fosa ha na ka ipata mwa ndu ya Mulimu. Na hanile ku loba Mulao wa Mulimu ka ku bata fela ku isileleza. Nehemia a mu alaba a li: “U kai mutu ya swana sina na, ya ka kena mwa Tempele kuli a pilise bupilo bwa hae? Ha ni na ku kena mwateñi.” Ki kabakalañi Nehemia ha na si ka wela mwa lilaba la na teezwi? Kakuli na ziba kuli Shemaya na si ka ‘lumiwa ki Mulimu’ niha na li Muisilaele. Hanili mupolofita wa niti na si ke a mu eleza kuli a lobe Mulao wa Mulimu. Nehemia hape na si ka lumela ku tuliwa ki balwanisi ba ba maswe. Hamulahonyana wa fo u biha kuli: “Lukwakwa lwa fela ku yahiwa ka lizazi la bu 25, kwa kweli ya Eluli; ne lu ngile mazazi a 52 ku yahiwa.”—Nehemia 6:10-15; Numere 1:51; 18:7.

16. (a) Lu swanela ku nga cwañi kelezo ya balikani, bapumi, ni mizwale ba buhata? (b) Mu kona ku bonisa cwañi kuli ha mu si ka yubeka tumelo ya mina ha mu li kwandu, kwa sikolo kamba kwa mubeleko?

 ¹⁶ Ni luna lu kana lwa lwaniswa ki balikani, bapumi, ni mizwale ba buhata sina mo ne ku bezi ku Nehemia. Batu ba bañwi ba kana ba lu susueza ku loba likuka za Mulimu. Ba kana ba lu eleza kuli ha ku si ka fosahala ku ndongwama lika za lifasi niha lu sa ezi hande hahulu mwa sebelezo ya luna ku Jehova. Kono bakeñisa kuli lu beile Mubuso wa Mulimu mwa sibaka sa pili, lu hana kelezo yeo. (Mateu 6:33; Luka 9:57-62) Balwanisi hape ba lu tamanga litaba za buhata. Mwa linaha ze ñwi, lu ngiwa kuli lu lwanisa Muuso, sina fela mo ne li pumezi lila za Nehemia ze ne ize na fetuhela mulena. Litaba ze ñwi li winilwe mwa likuta za mulao. Kono ku si na taba kuli lika li ka zamaya cwañi, lu na ni buikolwiso bwa kuli Jehova u ka alaba litapelo za luna ka ku ya ka tato ya hae. (Mafilipi 1:7) Twaniso hape i kona ku zwa kwa batu ba ba ipapata kuli ba sebeleza Jehova. Bakwenuheli ba bañwi ba kana ba lika ku lu kukueza kuli lu lobe Mulao wa Mulimu sina fela Shemaya mwa na elelelize Nehemia ku loba Mulao wa Mulimu kuli a isileleze. Kono lu hanyeza bakwenuheli bakeñisa kuli lwa ziba kuli bupilo bwa luna bu kona ku silelezwa isi ka ku loba milao ya Mulimu kono ka ku i mamela! (1 Joani 4:1) Ki niti, ka tuso ya Jehova lwa kona ku tula bumaswe kaufela.

Ku Kutaza Taba Ye Nde Niha Lu Talimana ni Bumaswe

17, 18. (a) Satani ni batu ba hae ba lelile ku ezañi? (b) Mu ikatulezi ku ezañi, mi ki kabakalañi?

¹⁷ Linzwi la Mulimu li bulela cwana ka za banyani ba Kreste ba ba tozizwe kuli: “Ba mu tuzi [Satani] ka . . .  manzwi a bupaki bwa bona.” (Sinulo 12:11) Seo si bonisa kuli ku kutaza taba ya Mubuso ku bonisa kuli lu tuzi Satani yena musimululi wa bumaswe. Kona libaka Satani ha zwelapili ku lwanisa bomasiyaleti ba ba tozizwe ni “buñata bo butuna!”—Sinulo 7:9; 12:17.

¹⁸ Sina ha se lu boni, batu ba kana ba lu lwanisa ka ku lu tameleza litaba, ku fumba ku lu eza maswe kamba ka ku itusisa linzila ze sa lemusehi. Satani fo sa lelile ku eza ki ku lu tuhelisa ku eza musebezi wa ku kutaza. Kono a like a mane, u ka palelwa kakuli batu ba Mulimu ba ikatulezi ku ‘tula bumaswe ka bunde’ sina mwa na ezelize Nehemia wa ikale. Ba ka zwelapili ku kutaza taba ye nde ku fitela Jehova a bona kuli musebezi ki kale u petiwa!—Mareka 13:10; Maroma 8:31; Mafilipi 1:27, 28.

[Litaluso za kwatasi]

Kana Mwa Hupula?

• Batanga ba Mulimu ba ikale ne ba talimani ni twaniso mañi mi Bakreste kacenu ba talimani ni twaniso ye cwañi?

• Lila za Nehemia ne li lelile ku ezañi, mi lila za Mulimu li lelile ku ezañi kacenu?

• Lu kona cwañi ku tula bumaswe ka bunde kacenu?

[Lipuzo za Tuto]

[Mbokisi/Siswaniso se si fa likepe 29]

Ze Lu Ituta mwa Buka ya Nehemia

Batanga ba Mulimu ba sweli ba

• sheununwa

• fumbelwa

• tamiwa litaba za buhata

Litaba za buhata li hasanywa ki

• balikani ba buhata

• bapumi

• mizwale ba buhata

Batanga ba Mulimu ba tula bumaswe ka

• ku zwelapili ku eza musebezi wa ba file Mulimu

[Siswaniso se si fa likepe 27]

Nehemia ni babeleki ba bañwi ne ba yahile mamota a Jerusalema ku si na taba ni twaniso ye tuna ye ne ba kopani ni yona

[Siswaniso se si fa likepe 31]

Bakreste ba niti ba kutaza taba ye nde ba sa sabi