“Mwa Mukunda Wa Butali Mutu Wa Silelezwa”

LIPROVERBIA 16:16 i li: “Se si na ni tuso hahulu ki ku ipatela butali, ku fita ku ipatela gauda ye kenile; e, u iketele ku ba muzibi, isi ku luwa silivera.” Ki kabakalañi butali ha bu li bwa butokwa? Kakuli “mwa mukunda wa butali mutu wa silelezwa, sina mwa mukunda wa mali; kono bunde bwa zibo, kikuli butali bu babalela bupilo bwa ya na ni bona.” (Muekelesia 7:12) Butali bu babalela cwañi bupilo bwa ya na ni bona?

Ku ipatela butali bwa Mulimu, ili ku ituta zibo ye nepahezi ya Linzwi la Mulimu, Bibele, ni ku sebelisa zibo yeo, ku ka lu tusa ku zamaya mwa nzila ya Jehova. (Liproverbia 2:10-12) Mulena Salumoni wa Isilaele ya kwaikale u li: “Nzila ya ba ba lukile ki ku kauhana ni bumaswe; ya tokomela mizamao ya hae u pilisa moya wa hae.” (Liproverbia 16:17) Kaniti, butali bu sileleza ba ba na ni bona kwa linzila ze maswe mi bwa ba pilisa! Taba ye kuswani ya kwa Liproverbia 16:16-23 i bonisa ka m’o butali bo bu zwa ku Mulimu bu kona ku amela hande butu bwa luna, lipulelo za luna, ni likezo za luna. *

‘Mu Ishuwe’

Butali bu li: “Ni toile buikanyiso, ni buikuhumuso.” (Liproverbia 8:13) Buikanyiso ni butali li shutanela kwahule. Lu tokwa ku eza lika ka butali ni ku tokomela kuli ha lu bi ni mukwa wa ku ikanyisa. Lu lukela ku tokomela sihulu haiba lu petile lika ze ñwi mwa bupilo bwa luna kamba haiba lu na ni buikalabelo mwa puteho ya Sikreste.

Liproverbia 16:18 i li: “Buikuhumuso bu zamaya shandauko kwapili, mi ku izinika ku isa kwa ku wa.” Mu hupule shandauko ye tuna ye ne ezahezi ku Satani Diabulosi ya n’a kile a ba mwan’a Mulimu ya petehile wa moya. (Genese 3:1-5; Sinulo 12:9) Satani n’a ikuhumusize mi kona libaka ha  n’a tahezwi ki shandauko. Bibele i ama kwa buikuhumuso bwa Diabulosi ha i bulela kuli mutu ya sa zo ba Mukreste a si ke a ketiwa ku ba muokameli mwa puteho ya Sikreste kakuli “a ka swana a ikuhumusa, mi a wela mwa katulo ya Diabulosi.” (1 Timotea 3:1, 2, 6) Kacwalo ki kwa butokwa kuli lu si ke lwa susueza ba bañwi ku ba ni buikuhumuso ni kuli ni luna lu si ke lwa ba ni buikuhumuso!

Liproverbia 16:19 i li: “Ku ishuwa ni babotana ki nto ye na ni tuso, ku fita ku ikabela ni baikuhumusi tutu ye hapilwe.” Se si bonisa kuli ye ki kelezo ye nde ki ze ne ezahezi ku Mulena Nebukadenezare wa Babilona ya ikale. Ka buikuhumuso n’a tomile siswaniso se situna, mwendi ili siswaniso sa hae, mwa libala la Dura. Siswaniso seo mwendi ne si tomilwe fa ñambamo mi kacwalo ne si bile sa butelele bo bu eza limita ze 27. (Daniele 3:1) Siswaniso se si telele seo ne si ezelizwe kuli si bonise butuna bwa mubuso wa Nebukadenezare. Nihaike kuli lika ze tuna ze cwale ka siswaniso seo, kamba miyaho ye mitelele li kana za komokisa batu, kono Mulimu ha li mu komokisi. Muñoli wa lisamu n’a opezi kuli: “[Muñ’a] Bupilo ki Ya pahami; nihakulicwalo u bona ba ba ishuwa. Kono u ziba baikuhumusi ba sa li kwahule.” (Samu 138:6) Mane “se si bonahala butuna mwa meto a batu, ki bumaswe mwa meto a Mulimu.” (Luka 16:15) Se sinde ku luna kikuli lu “ise pilu ku ze nyinyani” ku fita ku “bilaelela ze tuna.”—Maroma 12:16.

Mu Bulele ka ‘Tokomelo’ ni ka “Zibo”

Butali bu ama cwañi mubulelo wa luna? Mulena ya butali u lu bulelela kuli: “Ya tokomela linzwi u ka konda, mi ya sepile [Muñ’a] Bupilo u filwe mbuyoti. Mutu ya na ni butali mwa pilu, u bizwa mutalifi; mi ku wa mulomo o bulela ka musa, zibo ya ekezeha. Ngana ki siliba sa bupilo ku ya na ni yona, kono koto ya likuba ki bukuba bwa bona. Pilu ya mutu ya talifile i mu bulelelisa ka butali; mi i ekeza kwa zibo ye mwa mulomo wa hae.”—Liproverbia 16:20-23.

Butali bu lu tusa ku bulela ka tokomelo ni ka zibo. Kabakalañi? Kakuli mutu ya butali u batanga bunde mwa lika mi u “sepile [Muñ’a] Bupilo.” Ha lu ka lika ku bona bunde ku ba bañwi, lu ka bulelanga hande ka za bona. Ku fita ku ba ni buhali ni likañi, lu ka bulelanga ka musa ni ka zibo. Ku ziba miinelo ye ba li ku yona ba bañwi ku lu tusa ku ziba mo ba nyandela ni mo ba sweli ku itiiseza.

Ku bulela ka butali hape ki kwa butokwa ha lu eza musebezi wa ku kutaza Mubuso ni ku tahisa balutiwa. Ha lu luta ba bañwi Linzwi la Mulimu, mulelo wa luna haki wa ku ba taluseza fela litaba za mwa Mañolo. Mulelo wa luna ki ku ba fita kwa lipilu. Kuli  lu eze cwalo, lu tokwa ku bulela ka ku kolisa. Muapositola Paulusi n’a susuelize Timotea kuli a zwelepili ku tiyela ku za n’a itutile, ze ne mu “kolisize.”—2 Timotea 3:14, 15.

Hatiso ye bizwa An Expository Dictionary of New Testament Words ye ñozwi ki W. E. Vine i bulela kuli: “Linzwi la Sigerike le li tolokilwe kuli ku ‘kolisa’ li talusa ku cinca munahano wa mutu ka ku mu kolwisa.” Kuli lu kolwise ba ba lu teeleza, lu tokwa ku ziba ze ba nahana, ze ba tabela, miinelo ya bona, ni mo ba huliselizwe. Lu kona ku ziba cwañi lika zeo? Mulutiwa Jakobo u alaba kuli: ‘Mu teeleze kapili, mu liyehe kwa ku bulela, mu liyehe ni kwa ku halifa.’ (Jakobo 1:19) Ka ku buza mutu lipuzo ni ka ku teeleza ka tokomelo ku za bulela, lu ka kona ku ziba za nahana.

Muapositola Paulusi n’a ziba hahulu ku kolisa ba bañwi. (Likezo 18:4) Nihaiba Demetriusi, sikwala sa lika za silivera, ili yo muñwi wa balwanisi ba hae, n’a bulezi kuli: “Paulusi yo, u kolisize batu ba bañata, isi mwa Efese fela, kono i bata ku ba mwa Asia kaufela.” (Likezo 19:24-26) Kana Paulusi n’a itumbile bakeñisa bukwala bwa hae bwa ku kutaza? Batili. N’a ngile musebezi wa hae wa ku kutaza ku ba “ponahaliso ya Moya [wa Mulimu] ni ya mata.” (1 Makorinte 2:4, 5) Ni luna lu tusiwa ki moya o kenile wa Jehova. Bakeñisa kuli lu sepile Jehova, lu na ni sepo ya kuli u ka lu tusa ha lu nze lu ikataza ku kutaza ka musa ni ka ku kolisa mwa bukombwa bwa luna.

Kona libaka “mutu ya na ni butali mwa pilu” ha bizwa “mutalifi”! (Liproverbia 16:21) Kaniti, butali ki “siliba sa bupilo” ku ba ba na ni bona. Kono likuba bo? Zona li “shwaula butali ni tuto.” (Liproverbia 1:7) Ki sika mañi se si ezahalanga kwa likuba ze hana ku lutiwa ki Jehova? Sina mo ku boniselizwe fahalimu, Salumoni n’a ize: “koto ya likuba ki bukuba bwa bona.” (Liproverbia 16:22) Likuba li fiwanga tuto, mi hañata tuto yeo i banga koto ye tuna. Likuba hape li kona ku itabulela manyando, maswabi, matuku, kamba ku ipatiseza lifu.

Hape mulena wa Isilaele ha n’a talusa za bunde bwa ku bulela ka butali, n’a ize: “Manzwi a mande a swana inge linosi, a munati mwa pilu, a tisa buiketo mwa masapo.” (Liproverbia 16:24) Sina fela linosi ha li na ni munati ni ha li kulisanga kapili mutu ya lapile, manzwi a mande ni ona a susueza ni ku tiisa. Linosi hape li tisanga buikangulo bo bunde, la folisanga mi ki le linde kwa batu. Manzwi a mande ni ona a tiisa kwa moya.—Liproverbia 24:13, 14.

Mu Tokomele ‘Nzila Ye Bonahala Inge ye Lukile’

Salumoni n’a ize: “Ku mutu, nzila ye ñwi inge i lukile, kanti ko i yo felela ki kwa lifu.”  (Liproverbia 16:25) Ye ki temuso ku ba ba ipuma ni ba ba eza lika ze si ka luka ku Mulimu. Ku mutu, nzila ye ñwi i kona ku bonahala inge ye nde, kono mwendi nzila yeo ha i lumelelani ni likuka ze mwa Linzwi la Mulimu. Mi hape Satani u kona ku tahisa kuli mutu a ipume ka ku latelela nzila ye ñwi ye bonahala inge ki ye nde, kono kanti i mu isa fela kwa lifu.

Ha ku na nto ye ñwi hape ye kona ku lu sileleza hahulu kuli lu si ke lwa ipuma kwand’a ku ba ni pilu ye butali ni lizwalo le li lutilwe ki Linzwi la Mulimu. Ha lu eza likatulo mwa bupilo, ibe kuli ki mwa taba ya muzamao kamba bulapeli kamba mwa nto ifi kamba ifi, lu ka kona fela ku sa ipuma haiba lu etelelwa ki likuka za Mulimu.

“Kabakala ku Lapa, Mutu ya Sebeza wa Isebeleza Ili Yena”

Mulena ya butali u zwelapili kuli: “Kabakala ku lapa, mutu ya sebeza wa isebeleza ili yena, kakuli u hapelezwa ki mwa hanu ya hae.” (Liproverbia 16:26) Salumoni u talusa kuli takazo ya mubeleki ya ku ca lico i mu belekisa ka t’ata. Takazo ye cwalo i lukile. Kono ku cwañi haiba takazo ye lukile yeo, i ba ye tuna hahulu kuli mane se i fetuha mukwañuli? Taba yeo i swana sina mulilo wa ku ola ha u ba lubya. Mukwañuli ki takazo ye fitelezi mi wa sinya. Ka ku lemuha kozi yeo, mutu ya butali u ka tokomela nihaiba litakazo za hae ze lukile.

Mu Si Ke Mwa Ya “mwa Nzila Y’e Si Yona”

Manzwi a’ zwa mwa mulumo wa luna a kona ku tisa kozi sina mulilo o buhali. Salumoni ha talusa kozi ya ku bata milatu ku ba bañwi ni ku i hasanya, n’a bulezi kuli: “Mutu ya si na tuso u lela ze maswe, mi mwa mulomo wa hae ku na ni mulilo o babula. Mutu wa lingulunde u zamaya inz’a fapanya batu, mi lisawana li kauhanya balikani ba ba utwana.”—Liproverbia 16:27, 28.

Mutu ya sinya libizo la yo muñwi ki “mutu ya si na tuso.” Lu swanela ku bona bunde ku ba bañwi ni ku bulela lika ze ba kutekehisa. Ku teeleza ku ba ba seba ba bañwi bo? Ku eza cwalo ku kona ku tisa kuli lu kakanye ba bañwi ku si na hande mabaka, mi ku kona ku tahisa kuli balikani ba fapahane ni kuli batu mwa puteho ba kauhane. Haiba lu na ni butali ha lu na ku ba teeleza.

Salumoni ha n’a lemusize za lika ze kona ku shonga mutu kuli a latelele nzila ye si ka luka, n’a ize: “Mutu ya lunya u shonga wahabo, mi u  mu isa mwa nzila y’e si yona. Ya itima kwa meto, kikuli a lele ze maswe; ya ituma ñaña, kikuli a sebeze za lunya.”—Liproverbia 16:29, 30.

Kana lunya lwa kona ku kena mwahal’a balapeli ba niti? Batu ba bañata kacenu ba shongilwe kuli ba “lele ze maswe.” Ba susueza ba bañwi ku eza lika za lunya. Mwendi ha lu na ku ikenya luli mwa likezo za lunya. Kono lu kona ku ikenya ku zona ka linzila ze sa lemusehi. Buñata bwa batu ba tabela ku buha lipapali za mifilifili. Ku na ni temuso ya mwa Mañolo ye ikutwahalela hande ye li: “Ya kopana ni ba ba butali, ni yena u ka talifa; kono ya twaelana ni matanya u ka utwa butuku.” (Liproverbia 13:20) Kaniti butali bo bu zwa ku Mulimu bwa lu sileleza!

Ku konwa ku bulelwañi ka za mutu ya pilile ni batu ba ba butali ili ya si ka zamaya “mwa nzila y’e si yona”? Mutu ya pilile ka ku sepahala ki yo munde ku Mulimu mi wa swanela ku kutekiwa. Liproverbia 16:31 i li: “Milili ye li pululu, ki mushukwe wa ku kutekiwa, u fumanwa mwa mizamao ye lukile.”

Kono ku halifa kapili ha ku tusi se siñwi. Kaine, mweli wa bo Adama ni Eva, n’a ‘halifezi hahulu’ munyan’a hae Abele mi a ‘mu lwanisa ni ku mu bulaya.’ (Genese 4:1, 2, 5, 8) Ki niti kuli fokuñwi lika ze ñwi za kona ku lu halifisa, kono ha lu swaneli ku halifa hahulu. Liproverbia 16:32 i bulela hande kuli: “Ya sa halifi kapili, u fita sinata kwa mata; mi ya busa pilu ya hae, u fita ya hapile munzi kwa bundume.” Ku halifa hahulu ha ku bonisi kuli mutu u na ni m’ata kamba kuli u lukile. Kono ku halifa hahulu ki bufokoli bo bu kona ku isa mutu mwa “nzila y’e si yona.”

‘Jehova H’a Puma Litaba’

Mulena wa Isilaele u li: “Ha ku laulwa ka loto, kwa shetulwa mwa neku le liñwi la kubo, kono ki [Muñ’a] Bupilo ya puma taba.” (Liproverbia 16:33) Mwa Isilaele ya ikale, Jehova fokuñwi n’a itusisanga loto kuli a patulule tato ya hae. Loto ne li tucwe kamba tukota. Pili Maisilaele ne ba talusezanga Jehova taba ilikuli a i atule. Kihona cwale ba poseza loto mwa kubo ni ku i zusa mwateñi. Ze ne i bonisa loto ne li ngiwa kuli li zwa ku Mulimu.

Jehova ha sa itusisa loto kuli a taluseze batu ba hae tato ya hae. U sinuzi tato ya hae mwa Linzwi la hae, yona Bibele. Zibo ye nepahezi ye mwa Bibele ki ya butokwa kuli lu be ni butali bo bu zwa ku Mulimu. Kacwalo, haike lizazi li si fiti lu sa bali Mañolo a tahile ka moya wa Mulimu.—Samu 1:1, 2; Mateu 4:4.

[Litaluso za kwatasi]

[Siswaniso se si fa likepe 8]

Ki kabakalañi butali ha bu fita gauda?

[Siswaniso se si fa likepe 9]

Ki sika mañi se si kona ku tisa kuli lu bulele ka ku kolisa mwa bukombwa?

[Siswaniso se si fa likepe 10]

“Mutu ya si na tuso u lela ze maswe”

[Siswaniso se si fa likepe 11]

Ku halifa hahulu ku kona ku isa mutu “mwa nzila y’e si yona”

[Siswaniso se si fa likepe 12]

Likezo za lunya za kona ku hapa pilu