Kana Luli Pupo Ye Komokisa I Itahezi Fela?

SE KU fitile lilimo ze bato ba 150 ku zwa fa kaliseza Charles Darwin tuto ya kuli libupiwa za mifuta-futa ze mwa lifasi li itahezi fela ka ku ipilaula. Kono tuto yeo ni lituto ze ñwi ze swana ni yona li sweli za lwaniswa ki batu ba bañwi ba ba lumela kuli libupiwa ze komokisa li ezizwe ka mulelo. Nihaiba basayansi ba bañwi ba ba cuukile ha ba lumeli kuli libupiwa za mifuta-futa ze atile mwa lifasi li itahezi fela ka ku ipilaula.

Ba bañwi ku bona ba lumela kuli mwa pupo ku iputezi sayansi ni zibo ye tuna ya lipalo. Mi mane ba susueza likolo ku luta lituto ze cwalo. Kwa America basayansi ba sa lwanisa tuto ya ku ipilaula, mi ku bihiwa kuli nto ye swana i sweli ya ezahala ni kwa England, Netherlands, Pakistan, Serbia ni Turkey.

Taba Ye Ba Kekuluha Ba Bañata

Kono ku na ni taba ye ñwi ye ba kekuluha ba ba lumela kuli mwa pupo ku iputezi butali bwa sayansi ni lipalo. Ha ba lemuhi simbule sa butali bo. Kana luli lwa kona ku utwisisa pupo haiba lu latula kuli ha ku na mubupi ya butali? Mutende o bizwa The New York Times u bonisa kuli ba ba yemela tuto ya kuli pupo i tomile fa zibo ya sayansi, “ha ba tungunyuni kuli ya i lukisize ka butali yo ki mañi, kamba ku bata ku ziba kuli butali bo bu zwa kai luli.” Muñoli yo muñwi ya bizwa Claudia Wallis na bulezi kuli, ba ba yemela tuto yeo “ha ba liki nihaiba hanyinyani ku ama ku Mulimu.” Mane mutende o bizwa Newsweek u talusa kuli, “taba ya kuli mwa pupo ku iputezi butali bwa sayansi ha i talusi kuli ku swanela ku ba ni mubupi ya butali.”

Kono niti kikuli, ku lika ku kekuluha taba ya kuli ku na ni mubupi ki ku itimeza mitala luli. Kakuli haiba taba ya kuli ku na ni mubupi i haniwa, uzibe ku t’ata hahulu ku talusa simuluho ya bupilo ni pupo kaufela ka ku utwahala.

Batu ba bañata ba kona ku lumela kamba ku hana taba ya kuli ku na ni mubupi ya butali ha ne ba ka alaba lipuzo ze: Kana ku lumela kuli ku na ni mubupi ya pahami ku palelwisa zwelopili ya sayansi? Kana lu kona fela ku lumela kuli ku na ni mubupi hasamulaho wa ku palelwa ku fumana taluso ye utwahala ya simuluho ya bupilo? Mi kana lwa kona ku kolwa kuli ku na ni mubupi ka ku bona mo i lukiselizwe pupo? Lipuzo ze ni ze ñwi li ka nyakisiswa mwa taba ye tatama.

[Maswaniso a fa likepe 3]

Charles Darwin na lumela kuli libupiwa za mifuta-futa li tahile ka ku ipilaula

[Manzwi a bañi ba siswaniso]

Darwin: From a photograph by Mrs. J. M. Cameron/U.S. National Archives photo