Ku Ñola Ne Li Kwa Butokwa Hahulu mwa Isilaele

KANA se mu balile kale litoko ze zibahala hahulu za lliad ni Odyssey za Greece ya kwaikale? Litoko zeo li lumelwa kuli ne li ñozwi mwahal’a lilimo za ma-800 ni ma-700 B.C.E. Litoko zeo li shutana cwañi ni Bibele, ye ne kalilwe ku ñolwa lilimo-limo kwamulaho? Hatiso ye bizwa The Jewish Bible and the Christian Bible i talusa kuli: “Mwa Bibele ku na ni litaba ze bato ba 429 ze ama kwa musebezi wa ku ñola. Mwa lliad ku fumaneha fela taba i liñwi ye ama za ku ñola, kono haili mwa Odyssey mona ki mo ku lenga nihaiba i liñwi.”

Hatiso ye bizwa The Oxford Encyclopedia of Archaeology in the Near East i talusa kuli “litaba ze ñozwi ne li itusiswa hahulu mwa bulapeli bwa Isilaele wa kwaikale.” Ka mutala, litaba za bulikani bwa Mulao ne li ñozwi, mi hasamulaho ne li balelwanga fapil’a nyangela ya banna, basali, ni banana. Batu hape ne ba balanga ni ku ituta litaba ze hamoho sina sikwata kamba ha ba li ni mabasi a bona. Ha sa nyakisisize litaba ze ama Mulao, Alan Millard, muluti yo mutuna ya luta fa yunivesiti ya kwa Liverpool, u talusa kuli: “Ku bonahala kuli bañoli ba Bibele ne ba nga kuli Maisilaele kaufela ne ba kona ku bala ni ku ñola.”—Deuteronoma 31:9-13; Joshua 1:8; Nehemia 8:13-15; Samu 1:2.

Muapositola Paulusi u talusa mo Bakreste ba swanela ku ngela litaba ze ñozwi kuli: “Manzwi kaufela h’a ñozwi kale, a ñozwi ku lu luta, kuli ka ku tiiswa ni ku kutazwa ki Mañolo, lu ine lu na ni sepo.” Kana mwa itebuha Bibele ka ku i balanga kamita?—Maroma 15:4.