“Mpo Ye Nde Hahulu” Kwa Bana Ba Naha Poland

K A LA 6 July, 1525, Mubusisi Albrecht wa kwa Hohenzollern na zibisize kuli bulapeli bwa Lutheran ne bu ka ba bona bulapeli bwa Naha. Kacwalo naha ya Prussia ye ne busiwa ki mubuso wa Poland ka nako yeo, ya ba yona naha ya pili mwa Yurope ku latelela lituto za Martin Luther.

Albrecht na bata kuli Königsberg, yona tolopo ye tuna ya naha ya East Prussia, i be yona pita ya bulapeli bwa Protestanti. Na yahisize yunivesiti mwa tolopo yeo mi a sula pene ya kuli lituto za Lutheran li hatiswe mwa lipuo ze fitana-fitana. Ka 1544, mubusisi yo a laela kuli batu ba kwa Poland ba na busa ba be ni Mañolo a Kenile mwa puo ya bona. Kono ka nako yeo, Bibele ya Sipolishi ne i si ka tolokiwa kale.

Bibele Ye Tolokilwe mwa Puo “Ye Bunolo”

Kuli a felise butata b’o, Albrecht a kala ku bata mutu ya na ka hatisa Bibele ya Sipolishi ya Mañolo a Sigerike a Sikreste. Ibat’o ba ka 1550, a kopana ni Jan Seklucjan, ya na li muñoli, mulekisi wa libuka, ni muhatisi mi a mu kenya musebezi. Seklucjan na felize ku ituta lituto ze pahami kwa yunivesiti ya kwa Leipzig mi na kile a halifisa Keleke ya Katolika bakeñisa ku hasanya lituto za Keleke ya Protestanti. Mane na kile a matela kwa Königsberg kuli a si ke a zekiswa bakeñisa ku hasanya lituto zeo.

Jan Seklucjan na tabela hahulu ku hatisa Bibele ya Sipolishi. Hamulaho fela wa silimo ku zwa fa kalela musebezi wa na filwe, a hatisa buka ya Evangeli ya Mateu. Mwa Bibele ye, ne ku na ni kalulo ye ne talusa ka butungi nzila ye ñwi ya mwa na kona ku tolokelwa Mañolo. Hamulahonyana, Seklucjan a okamela musebezi wa ku hatisa Bibele ye na ni Libuka za Evangeli z’e ne kaufela. Mwa lilimo ze talu fela, a feza ku hatisa Mañolo a Sigerike a Sikreste kaufela.

Ya na tolokile Bibele yeo na itusisize miputo ya Sigerike kuli a kone ku toloka ka ku nepahala. Hape manzwi a kwa makalelo a Bibele ya 1551 a bonisa kuli Libibele za Silatini ni “Libibele za lipuo li sili ne li itusisizwe Bibele ye ha ne i tolokiwa.” Stanisław Rospond ya na ñozi buka ye ñwi (Studies on the Polish Language of the 16th Century), u talusa kuli Bibele ye i tolokilwe “hande-ndende mi ku itusisizwe manzwi a swanela luli.” Rospond  hape na ize ya na toloka Bibele ye, na si ka itusisa “manzwi a tibile.” Kono na itusisize manzwi a Sipolishi a “bunolo” e ne ba kona ku utwisisa batu kaufela.

Nihaike Seklucjan ki yena ya na okamela musebezi wo, bupaki bu bonisa kuli ne si yena mutoloki. Kono ki mañi ya na tolokile Bibele ye? Ne li Stanisław Murzynowski, ya na sa zo kwanisa lilimo za ma 20 ka nako ya kenywa musebezi o t’ata wo ki Seklucjan.

Murzynowski na pepezwi kwahae, kono ha sa nonobokile bondat’ahe ba mu lumela kwa Königsberg kuli a yo ituta Sigerike ni Siheberu. Hamulaho, Murzynowski na ile kwa yunivesiti ya kwa Wittenberg, kwa Germany mi mwendi kona kwa na izo kopana ni Martin Luther. Muituti wa mucaha yo na teelezanga kwa lituto za Philipp Melanchthon, ili yo mwendi na mu tusize ku ziba hande Sigerike ni Siheberu. Hamulaho wa ku feza lituto ze ñwi kwa Italy, Murzynowski a kutela kwa Königsberg mi a lumela ku tusa mubusisi Albrecht.

Maria Kossowska na ñozi cwana mwa buka ya hae (The Bible in the Polish Language) kuli: “Murzynowski na sebeza ka t’ata mi u petile musebezi o munde kono ha si ka iponahaza, ku bata kuli a fiwe situlo se si pahami, kamba ku kupa kuli libizo la hae li ñolwe kwa makalelo a Bibele ya na tolokile.” Mutangana yo u i talusa cwana kuli: “Ha ni zibi hande ku ñola Silatini kamba Sipolishi.” Nihakulicwalo, Murzynowski na petile musebezi o mutuna wa ku tusa batu ba kwa Poland ku ba ni Linzwi la Mulimu mwa puo ya bona. Seklucjan ya na belekisana ni yena u talusa toloko ya hae kuli ki “mpo ye nde hahulu” kwa bana ba naha Poland.

Ye Ñwi ya Limpo Ze Nde ka ku Fitisisa

Ku zwa fo i tolokelwa Bibele ya pili mwa Sipolishi, ku bile ni Libibele ze ñwi ze tolokilwe. Ka mutala, ka 1994, Bibele ya New World Translation ya Mañolo a Sigerike a Sikreste ne i zwisizwe mi ka 1997, Bibele ye kwanile kaufela ya New World Translation of the Holy Scriptures ya zwisiwa mwa puo ya Sipolishi. Batoloki ba yona ba ba sa tabeli ku iponahalisa ba likile ku toloka Linzwi la Mulimu isi fela ka ku nepahala, kono ka ku itusisa puo ye bunolo ye bulelwa kacenu, isi ye ne itusisizwe mwa lilimo za ma-1500.

Kacenu, Bibele ye kwanile kamba likalulo za yona, i fumaneha mwa lipuo ze bato ba 2,400. Haiba mu na ni Bibele ye tolokilwe hande mwa puo ya mina, mu zibe kuli mu amuhezi ye ñwi ya limpo ze nde ka ku fitisisa ze zwa ku Jehova Mulimu ilikuli i kone ku mi etelela.—2 Timotea 3:15-17.

[Siswaniso se si fa likepe 20]

Litapa la Stanisław Murzynowski ya na tolokile “Testamente ye Nca” mwa Sipolishi

[Siswaniso se si fa likepe 21]

Kauhanyo 3 ya buka ya Mateu ye ne tolokilwe ki Stanisław Murzynowski

[Manzwi a bañi ba siswaniso]

Dzięki uprzejmości Towarzystwa Naukowego Płockiego