Pupo Ye Komokisa I Bonisa Kuli ku Na ni Mubupi

MWENDI se mu utwile za muswanisi wa kwa Italy ya bizwa Michelangelo. Nihaike kuli ha mu si ka iponela kale maswaniso a hae, mwendi mwa kona ku lumelelana ni caziba yo muñwi wa litaba ze ezahezi ya na ize Michelangelo ne li “muswanisi yo mutuna luli.” Batu kaufela ba ba iponezi maswaniso a hae ha ba koni ku latula kuli na si na mpo yeo. Mi batu kaufela ba ba tabela maswaniso a hae ba swanela ku lumela kuli Michelangelo ne li muswanisi yo mutuna.

Cwale mu nahane fela libupiwa za mifuta-futa ze komokisa ze lu iponela zazi ni zazi. Mutende o bizwa The New York Times u kutela manzwi a caziba yo muñwi wa sayansi ya na bulezi kuli “ze lu potolohile kaufela li fa bupaki bwa kuli ku na ni mubupi.” Hape na ize: “Ku na ni libupiwa ze ñata-ñata ze komokisa.” Kana kwa utwahala luli ku tabela pupo ni ku hana kuli ku na ni mubupi?

Muapositola Paulusi ya na nahanisisanga za pupo, na ñozi kuli ba bañwi ba “kubamezi ni ku sebeleza sibupiwa, bakeñisa Mubupi.” (Maroma 1:25) Batu ba bañwi ba palelwa ku lemuha kuli ku na ni mubupi bakeñisa ku lyanganiswa ki lituto ze atile hahulu ze yemela taba ya kuli ze pila kaufela li itahezi fela. Kono kana tuto yeo ya lumelelana ni sayansi luli? Christoph Schönborn, yo muhulu wa mabishopu ba Katolika na bulezi cwana mwa mutende o bizwa The New York Times: “Tuto kaufela ye latula bupaki bo bu bonisa hande kuli ku na ni mubupi haki sayansi, kono ki tuto ya ku ikupulela.”

Kana ku Lumela Kuli ku Na Ni Mubupi ku Palelwisa Sayansi?

Ba bañwi ba ikutwa kuli ku lumela taba ya kuli ku na ni Mubupi, ku kona ku palelwisa “basayansi ku eza lipatisiso.” Taba ye mwa magazini ye bizwa New Scientist i bonisa cwalo ka ku talusa kuli “sayansi ha i koni ku zwelapili haiba batu ba kala ku fanga fela libaka la kuli ‘ki mubupi ya ezize cwalo’ kwa nto ni nto kaufela ye ba sa utwisisi.” Kono kana luli ki niti? Ku tokwa nihanyinyani. Tuto ya ku ipilaula ki yona mane ye kona ku felisa lipatisiso za sayansi. Ki kabakalañi?

Ku lumela kuli lika kaufela ze mwa pupo li itahezi fela ka ku ipilaula ku tahisa kuli batu ba si ke ba ikataza ku bata ku utwisisa hande simuluho ya bupilo ni pupo. Kono  ku lumela kuli ku na ni Mubupi ya butali ya ezize lika kaufela, ku lu susueza ku bata ku utwisisa butali bwa hae bo lu kona ku iponela hande mwa pupo. Ka mutala, ku ziba kuli siswaniso se si bizwa “Mona Lisa” ne si ezizwe ki Leonardo da Vinci ha ku si ka tuhelisa licaziba ku bata ku ituta bukwala bwa hae ni ku ziba kuli siswaniso seo na si pangile fañi. Ka mukwa o swana, ku lemuha kuli ku na ni Mubupi ha ku swaneli ku lu palelwisa ku bata ku utwisisa pupo ya hae.

Bibele ha i nyazi ku eza lipatisiso, kono i lu susueza ku batisisa likalabo kwa lipuzo za pupo mane ni za Mulimu. Mulena Davida wa ikale na yeyile hahulu ka mwa na bupezwi ka ku komokisa. Kona libaka ha na ize: “Ni ezizwe ka mukwa o sabisa, o komokisa, misebezi ya hao ya komokisa, moya wa ka u lemuha cwalo hande.” (Samu 139:14) Mane Bibele i bonisa kuli Mubupi ka sibili na buzize Jobo kuli: ‘Kana u zibelezi butuna bwa lifasi fo bu kuma?’ (Jobo 38:18) Kono fo ha ku talusi kuli mutu ha swaneli ku eza lipatisiso. Mubupi ya Pahami ka sibili na susuelize Jobo ku ituta misebezi ya hae. Hape mu nyakisise manzwi a Mupolofita Isaya a lu susueza kuli lu zibe Mubupi, a li: “A mu talime lihalimu, mu buhe: Ya ezize linto zeo ki mañi?” Kaniti Isaya 40:26 i bonisa buniti bwa kuli pupo i ezizwe ka mata a matuna hahulu. Mi taba yeo ya lumelelana ni lipatisiso za basayansi.

Ki niti kuli hañata ha lu fumanangi likalabo kwa lipuzo za pupo. I kona ku ba kuli kutwisiso ya luna ya lika ze lu potolohile ki ya makutelakaufi. Jobo na lemuhile cwalo. Na lumbile Mubupi, yena ya pahekile lifasi fahalimu a nto ye siyo ni ku bupa malu a pula. (Jobo 26:7-9) Kono Jobo na lemuhile kuli zeo kaufela ‘ki linto ze kwatuko fela a linzila za Mubupi.’ (Jobo 26:14) Ku si na ku kakanya, Jobo na bata ku ziba ze ñata ka za pupo. Davida ni yena na ikokobelize mi a ñola kuli: “Zibo yeo i ni komokisize hahulu, i pahami, ha ni fiti ku yona.”—Samu 139:6.

Ku lumela kuli ku na ni Mubupi ha ku palelwisi sayansi ku zwelapili. Batu ba ka zwelapili ku ituta za pupo ni za Mulimu ku ya ku ile. Mulena wa ikale ya na zibahala hahulu ku ba ni zibo ye tuna na ñozi kuli: “U beile mwa pilu ya mutu zibo ya linako ze sa feli; kono, nihakulicwalo ha ku na mutu y’a zibile ku tungununa misebezi y’a ezize Mulimu, ku kala kwa makalelo ku isa kwa mafelelezo.”—Muekelesia 3: 11.

 Kana “Mulimu S’a Li Fela Kalabo Ye Bunolo”?

Ba bañwi ba ikutwa kuli batu ba bañata ba sa palelwa fela ku utwisisa lipuzo ze ñwi ka za pupo ba matukelanga fela ku bulela kuli ‘zeo li zibwa ki Mulimu.’ Fo ba talusa kuli, batu ba sa zingiwa fela ki puzo ‘kalabo ye bunolo’ ki ya kuli ki Mulimu ya ezize cwalo. Kono lipuzo ze alabiwa ka kalabo ye bunolo zeo ki lifi? Kana luli ki ze lu kona ku utwisisa ka bunolo? Kutokwa, zeo ki lipuzo ze zinga ze ba palelwa ku talusa ba ba luta tuto ya ku ipilaula. Ba palezwi ku alaba lipuzo zeo bakeñisa kuli tuto yeo i lwanisana hahulu ni sayansi. Niti kikuli, ba ba yemela tuto ya ku ipilaula ye sa utwisisehi ki bona luli ba ba fa ‘kalabo ye bunolo’ ka ku bulela kuli libupiwa li itahezi fela ka ku ipilaula.

Kacwalo ku bulela kuli Mulimu ya bulezwi mwa Bibele ki yena Mubupi wa lika kaufela ha ku talusi kuli lu bata fela ku fa ‘kalabo ye bunolo.’ Ki yena luli ya bupile lika kaufela. Walisamu u bonisa kuli Jehova ki Mubupi h’a li: “Liwelu-welu la bupilo li ku Wena; mwa liseli la hao ki mo lu bona liseli.” (Samu 36:9) Jehova u taluswa hande kuli ki yena “ya ezize lihalimu, ni lifasi, ni liwate, ni linto kamukana ze ku zona.” (Likezo 4:24; 14:15; 17:24) Kona libaka muluti wa mwa miteñi ya baapositola ha na ñozi kuli Mulimu ki yena ya “bupile linto kamukana.”—Maefese 3:9.

Mulimu hape u tomile “milao ye tama lihalimu,” ye zamaisa hande lika mwa mbyumbyulu, ili milao ye ba sa ituta ba sayansi. (Jobo 38:33) Pupo ya hae i petehile mi i ezizwe ka mulelo, mi kona libaka fa lifasi ha ku pila libupiwa ze ñata za mifuta-futa sina fela mwa na lelezi.

Kutwisiso I Lu Tusa ku Lemuha kuli ku Na Ni Mubupi

Cwale ha lu nyakisiseñi mo i kona ku lu tuseza kutwisiso ya luna. Caziba wa sayansi ya bizwa John Horgan, na bulezi cwana kabakala lituto za sayansi ze se atile: “Haiba lu palelwa ku fumana bupaki bo bu bonisa buniti bwa nto yeñwi, ha lu swaneli ku zina-zina ku itusisa kutwisiso ya luna.”

Kana kwa utwahala luli ku bulela kuli bupilo bu itahezi fela? Batu ba bañata ba ba na ni kutwisiso mane ni ba sayansi ba bañwi, ba lumela kuli ku na ni Mubupi ya butali ku si na taba kuli tuto ya ku ipilaula i yambile lifasi. Caziba yo muñwi wa sayansi u talusa kuli batu ba bañata “ba lumela kuli tumelo ya kuli ku na ni Mubupi ki ya niti luli.” Kabakalañi? Batu ba bañata ba lumelelana hahulu ni manzwi a muapositola Paulusi a li: “Ndu ye ñwi ni ye ñwi i na ni ya i yahile; kono ya yahile lika kamukana ki Mulimu.” (Maheberu 3:4) Ku likana ni manzwi a Bibele ao, ha ku utwahali ku bulela kuli ndu ni ndu i na ni mulali ni muyahi wa yona, kono kuti selusi ye tatezani hahulu yona i itahezi fela.

Bibele i talusa ba ba latula kuli ha ku na Mubupi cwana: “Litanya mwa pilu ya lona li li: Ha ku na Mulimu.” (Samu 14:1) Walisamu fa, u nyaza ba ba sa hana kuli ha ku  na Mubupi. Ki niti kuli fokuñwi mutu wa kona ku ipuma ili yena. Kono nihakulicwalo, mutu ya butali ni ya na ni kutwisiso wa kona ku lemuha kuli Mubupi u teñi luli.—Isaya 45:18.

Batu ba bañata ba ba na ni niti ha ba koni ku latula bupaki bo bu bonisa fo ku sweu kuli ku na ni Mubupi ya Pahami.

Mwa Kona ku Ziba Mubupi

Haiba lu bupilwe, puzo ki ya kuli lu bupezwiñi? Mi mulelo wa bupilo ki ufi? Sayansi ka ili yona ha i koni ku alaba hande lipuzo zeo. Kono lipuzo ze tuna zeo li tokwa likalabo ze kolwisa luli. Bibele ya kona ku lu tusa ku fumana likalabo. Ha i talusi fela kuli Jehova ki Mubupi, kono hape i bonisa kuli Jehova u ezanga lika ka mulelo. Mañolo a lu fa sepo ya kwapili ka ku patulula zeo Mulimu a lelezi batu.

Kono Jehova ki mañi luli? Ki Mulimu ya cwañi? Lipaki za Jehova ba itatela ku mi tusa ku ziba Mubupi wa luna ya Pahami. Mwa kona ku ituta libizo la hae, tulemeno twa hae, ni mwa sebelisanela ni batu. Ka ku ituta Linzwi la hae yona Bibele, mu ka fita fa ku ziba libaka ha mu tokwa ku mu lumbeka ku fita fela ku tabela pupo ya hae ye makaza.—Samu 86:12; Sinulo 4:11.

[Siswaniso se si fa likepe 4]

Michelangelo

[Maswaniso a fa likepe 5]

Tumelo ya kuli ku na ni Mubupi ya lumelelana ni sayansi

[Siswaniso se si fa likepe 6]

Libupiwa ze ñata za mifuta-futa li bonisa kuli pupo i ezizwe ka butali

[Maswaniso a fa likepe 7]

Ha ku na pupo ye si na mubupi