Lu Kona ku Bonisa Cwañi Sishemo?
Lu Kona ku Bonisa Cwañi Sishemo?
“Lu eze batu kaufela hande, sihulu banabahabo luna ba balumeli.”—MAGALATA 6:10.
1, 2. Nguli ya Musamaria yo munde i lu lutañi ka za sishemo?
MULUTI yo muñwi wa Mulao na buzize Jesu kuli: “Wahesu ki mañi?” Jesu a mu alaba ka ku kandeka nguli ye: “Mutu n’a shetumuka kwa Jerusalema ku ya kwa Jeriko; mi a t’o wela mwa siango sa masholi ba ba mu tubulisa ni ku mu lindula; kiha ba ikela ba mu siya a bata ku shwa. Muprisita a t’o swana a shetumuka ka nzila yeo; a mu bona mi a mu kekuluha. Kamukwaocwalo ni Mulivi a taha kwateñi; a mu bona, mi a mu kekuluha. Kono Musamaria ya n’a li mwa musipili, a taha kw’a n’a inzi; a mu bona mi a mu shwela makeke. A sutelela, a tama mañiba a hae, a sela fateñi oli ni veine; kih’a mu pahamisa fa pelesa ya hae luli, a mu isa kwa hotela, mi a mu kulisa. Kakusasana a nga ma-sixpence a mabeli, a fa muñ’a hotela, a li: U mu kulise; mi s’o ka zwisa ku fita se, ni ka ku kutiseza sona ha ni kuta.” Ha sa felize ku kandeka nguli yeo, Jesu a buza munna yo kuli: “Cwale wena ha u hupula, ku bao ba balalu, u li, ki mañi wahabo mutu ya wezi mwa masholi?” Munna yo a alaba, a li: “Ki ya mu ezize ka sishemo.”—Luka 10:25, 29-37a.
2 Kezo ya Musamaria ya ku babalela munna ya na holofezi i bonisa hande se ku talusa luli ku ba ni sishemo. Musamaria yo na tusize munna ya na holofezi bakeñisa kuli na mu shwezi makeke. Musamaria na tusize munna yo nihaike kuli na si wahabo yena. Taba ye i bonisa kuli mutu ya sishemo u kona ku eza ba bañwi hande ku si na taba ni naha ko ba zwa, bulapeli kamba sizo sa bona. Ha sa felize ku kandekela muluti yo nguli ya Musamaria yo munde, Jesu a mu taluseza kuli: “U ye, mi ni wena u y’o eza cwalo.” (Luka 10:37b) Ni luna lu swanela ku eza cwalo ka ku bonisa sishemo kwa batu ba bañwi. Kono lu kona ku eza cwañi cwalo? Lu kona ku bonisa cwañi sishemo mwa bupilo bwa luna bwa ka zazi?
Mwanahabo Mina H’a Sina Liapalo
3, 4. Ki kabakalañi sihulu ha kuli kwa butokwa ku bonisa sishemo ku ba ba mwa puteho ya Sikreste?
3 Muapositola Paulusi na ize: “Ha lu sa na ni sibaka, lu eze batu kaufela hande, sihulu banabahabo luna ba balumeli.” (Magalata 6:10) Kacwalo ha lu nyakisiseñi pili mo lu kona ku boniseza hahulu sishemo kwa banabahabo luna ba balumeli.
4 Mulutiwa Jakobo na susuelize Bakreste ba niti ku ba ni sishemo ka manzwi a li: “Katulo i ka tokwa sishemo ku ya si ka eza ka sishemo.” (Jakobo 2:13) Taba kaufela ye ambolwa mwa liñolo le i lu bonisa linzila ze lu kona ku bonisa ka zona sishemo. Ka mutala, kwa Jakobo 1:27 lu bala kuli: “Bulumeli bo bu kenile, bo bu sa nyazahali fapil’a Mulimu Ndat’a luna, ki mutu h’a lekula lindiala ni limbelwa mwa ñalelwa ya bona, mi a ipabalela ku za lifasi a si na koli.” Jakobo 2:15, 16 i li: “Mwanahabo mina, kamba kaizel’a mina, ha ba inzi mapunu mi ba tokwile sa ku ca, ka zazi ni zazi, mi yo muñwi ku mina a li ku bona: Mu ye ka kozo, mu y’o futumalelwa mi mu kule lico; bo ha mu ba fi ze tokwiwa ki mibili ya bona; fo, ku tusañi?”
5, 6. Lu kona ku bonisa hahulu cwañi sishemo ku ba ba mwa puteho ya luna?
5 Ku babalela ba bañwi ni ku tusa ba ba shebile ku bonisa kuli lu balapeli ba niti. Ka ku ba balapeli ba niti, ha lu tokwi fela ku akaleza ba bañwi bunde. Kono lu swanela ku shwela makeke ba ba shebile ni ku ba tusa. (1 Joani 3:17, 18) Ka mutala, lu kona ku bonisa hahulu sishemo ka ku lukiseza sico mutu ya kula, ku tusa musupali ka ku mu ezeza misebezi ya fa lapa, ku tusa ba bañwi ku fumana nzila ya ku ya kwa mikopano ya Sikreste, ni ku sa ba ni lukato ku ba mwa puteho ya Sikreste.—Deuteronoma 15:7-10.
6 Nihaike ki kwa butokwa ku fa lituso za kwa mubili ku ba ba mwa puteho ya Sikreste ye sweli ku ekezeha, sa butokwa ni ku fita ki ku ba tusa kwa moya. Lu susuezwa ku ‘tiisa ba lipilu ze shekesha; ni ku babalela ba ba fokozi.’ (1 Matesalonika 5:14) “Basali ba ba hulile” ba susuezwa kuli ba “laye ze nde.” (Tite 2:3) Bibele i eleza baokameli ba Sikreste cwana kuli: “Mutu kih’a ka ba sina mukunda ha ku fuka moya, ni sina sisabelo ha ku taha liñungwa.”—Isaya 32:2.
7. Lu itutañi ka za sishemo kwa balutiwa ba mwa Antioke wa Siria?
7 Kwand’a ku babalela fela lindiala, limbelwa ni batu ba bañwi ba ba mwa butokwi, liputeho za mwa miteñi ya baapositola fokuñwi ne li lumelanga lituso kwa mizwale ba mwa libaka ze ñwi. Ka mutala, mupolofita Agabusi ha na polofitile kuli “tala ye tuna [ne] i ka wela lifasi la batu kamukana,” balutiwa ba mwa Antioke wa Siria ba “lela ku lumela balumeli ba ba yahile mwa Judea lituso.” Ba lumela lituso zeo “ka mazoho a Barnabasi ni Saule.” (Likezo 11:28-30) Kacenu bo? “Mutanga ya sepahala, ya na ni kutwisiso” u lukisize tutengo to tu babalela mizwale ba ba kana ba telwa ki likozi ze cwale ka ñuli, lizikinyeho kamba munda o mutuna. (Mateu 24:45) Haiba lu fana nako ya luna, m’ata ni maluwo a luna ku likana ni tukiso ye, lu bonisa kuli lu na ni sishemo.
“Ha Mu Talima Batu ka Luketululo”
8. Saluluti si lwanisana cwañi ni sishemo?
8 Jakobo na ñozi cwana ka za mukwa o lwanisana ni sishemo ni “mulao o ili mulena wa mulao” wa lilato kuli: “Ha mu talima batu ka luketululo, mu eza sibi; mi fo, mu atulwa ki Mulao, kakuli mu u tuzi.” (Jakobo 2:8, 9) Ku olisa hahulu ba ba fumile kamba ba ba zibahala hahulu ku kona ku tisa kuli lu palelwe ku “utwa mubotana h’a itilelela.” (Liproverbia 21:13) Saluluti si kona ku lu palelwisa ku bonisa sishemo. Lu bonisa sishemo ka ku sa ketulula ba bañwi.
9. Ki kabakalañi ku shemuba batu ba bañwi ha ku si ka fosahala?
9 Kana ku sa ba ni saluluti ku talusa kuli ha lu swaneli ku shemuba batu ba bañwi? Batili. Muapositola Paulusi na ñolezi Bakreste ba kwa Filipi ka za Epafrodite ya na beleka ni yena kuli: “Mu kuteke ba ba cwalo.” Kabakalañi? “Kakuli n’a sutelezi kwa lifu kabakala musebezi wa Kreste; u tobohile bupilo bwa hae kuli a eze se ne mu palelwa ku ni sebeleza ka sona.” (Mafilipi 2:25, 29, 30) Epafrodite na swanela ku babazwa luli bakeñisa busepahali bwa hae. Mi kwa 1 Timotea 5:17 lu bala kuli: “Ba bahulu ba ba lisa hande, u ba talime kuli ba lukela ku kutekiwa mane ku fita, sihulu ba ba sebeza ka ku talusa ni ka ku luta Linzwi.” Lu swanela ku babaza ba bañwi ha ba bonisa tulemeno twa kwa moya to tunde. Ku shemuba ba bañwi cwalo ha ku talusi kuli lwa ba pahamisa.
“Butali Bo Bu Zwa Kwahalimu . . . Bu Tezi Sishemo”
10. Ki kabakalañi ku zamaisa lilimi la luna ha ku li kwa butokwa?
10 Jakobo na ñozi cwana ka za lilimi kuli: “Li tezi sifanu se si bulaya. Ka lona lu lumba Mulimu Ndate; hape ka lona lu lwaha batu ba ba ezizwe ka siswaniso sa Mulimu. Mwa mulomo u li muñwi ku zwa ku fuyola ni ku kuta.” Mwa taba ye swana ye hape, Jakobo na ñozi kuli: “Ha mu na ni muna o baba, ni kañi, mwa lipilu za mina, fohe mu si ke mwa itumba mi mu si ke mwa eza lishano la ku lwanisa niti. Butali bo bu cwalo ha bu zwi kwahalimu; kono ki bwa lifasi, bwa butu, bwa balimu. Kakuli fo ku na ni muna ni kañi, ki fo ku inzi mifilifili ni misebezi kaufela ye maswe. Kono butali bo bu zwa kwahalimu, pili ki bo bu kenile, hape bu na ni kozo, ni musa, ni makeke, bu tezi sishemo, ni miselo ye munati, ha bu na sishweka, ha bu na muipo.”—Jakobo 3:8-10a, 14-17.
11. Lu kona ku bonisa cwañi sishemo ka mo lu itusiseza lilimi la luna?
11 Kacwalo mo lu itusiseza lilimi la luna ku bonisa haiba lu na ni butali bo bu “tezi sishemo” kamba kutokwa. Kono ku cwañi ha ne lu ka itundumuna, ku puma ba bañwi kamba ku hasanya lusebo lo lu maswe bakeñisa kuli lu ba shwela muna? Samu 94:4 i li: “Ba ba eza ze maswe, ba itumba.” Mi ku hasanya litaba ze maswe ku kona ku sinya libizo la mutu ya si na mulatu! (Samu 64:2-4) Hape mu nahane ze maswe za kona ku tisa “paki ye sa sepahali ya puma.” (Liproverbia 14:5; 1 Malena 21:7-13) Hamulaho wa ku talusa mo li kona ku itusisezwa maswe lilimi, Jakobo u li: “Banabahesu, hasi swanelo kuli ku ine cwalo.” (Jakobo 3:10b) Haiba luli lu na ni sishemo, lu ka lika ka t’ata ku itusisisa lilimi la luna ka nzila ye nde ye yahisa. Jesu na ize: “Ni li ku mina: Mwa lizazi la katulo, mutu u ka zekiswa linzwi ni linzwi le li si na tuso, l’a bulezi.” (Mateu 12:36) Kacwalo ki kwa butokwa hahulu ku bonisa sishemo ka mo lu itusiseza lilimi la luna!
‘Mu Swalele Batu Lifoso za Bona’
12, 13. (a) Lu itutañi ka za sishemo mwa nguli ya mutanga ya na kolotezi muñ’a hae mali a mañata-ñata? (b) Ku swalela banabahabo luna “ha 70, ha i taimiswa ka 7” ku talusañi?
12 Nguli ya Jesu ya mutanga ya na kolotezi mulen’a hae mali a kuma fa litalenta ze 10,000 i bonisa nzila ye ñwi ye lu kona ku bonisa ka yona sishemo. Mutanga yo na sa koni ku lifa sikoloti seo mi a ikupela kuli a ezwe ka sishemo. Muñ’a hae “a mu utwela butuku,” mi a mu swalela sikoloti. Mutanga yo kiha ya mi a katana mutanga yo muñwi ya na mu kolotezi ma-six-pence a mwanda mi a yo mu tamisa. A mano utwa ze ne ezahezi, muñ’a hae a biza mutanga ya na tuhelezwi sikoloti yo, mi a li ku yena: “Wena mutanga ya maswe, ne ni ku tuhelezi sikoloti sa hao kaufela, kakuli n’o ni kupile cwalo; ha ni li, swanelo neli kuli u shemube ya luwilwe ni wena, inge na, mo ne ni ku shemubezi?” Muñ’a hae kiha mu fa mwa mata a batukufazi. Jesu a feza nguli ya hae ka ku bulela kuli: “Ndate ya kwa lihalimu u ka mi eza cwalo, mutu ni mutu ya sa swaleli mwanahabo lifoso, ka pilu ya hae kaufela.”—Mateu 18:23-35.
13 Nguli ye i bonisa hande kuli lu swanela ku bonisa sishemo ka ku swalela ba bañwi. Jehova u lu swalezi libi za luna ze ñata. Ni luna lu swanela ku “swalela batu lifoso za bona.” (Mateu 6:14, 15) Pili Jesu a si ka kandeka kale nguli ya mutanga ya si na sishemo, Pitrosi na mu buzize kuli: “Mulena, mwanesu h’a nz’a ni foseza, ni ka mu swalela hakai? Kikuli ibe ha 7?” Jesu a li ku yena: “Ha ni ku buleleli ku swalela ha 7, kono ha 70 ha i taimiswa ka 7.” (Mateu 18:21, 22) Ki niti, mutu ya sishemo u swanela ku swalela “ha 70, ha i taimiswa ka 7,” ili ku talusa kuli u swanela ku ba ya swalela kamita.
14. Lu kona ku bonisa cwañi sishemo kamita ku likana ni manzwi a kwa Mateu 7:1-4?
14 Jesu na bonisize nzila ye ñwi hape ya mo lu kona ku boniseza sishemo mwa Ngambolo ya fa Lilundu, ha na ize: “Mu si ke mwa nyaza, kuli mu si ke mwa nyazwa; kakuli mu ka nyazwa ka nyazo ye mu nyaza ba bañwi . . . Kiñi s’o talima lutokwa lo lu mwa liito la mwanahenu, kanti ha u lemuhi musumo o mwa liito la hao? Kamba, u ka bulelela mwanahenu cwañi, wa li: Lisela, ni zwise lutokwa lo lu mwa liito la hao; bo wena u na ni musumo ku la hao liito?” (Mateu 7:1-4) Kacwalo lu kona ku bonisa sishemo kamita ka ku sa nyaza-nyaza ba bañwi bakeñisa mifokolo ya bona.
“Lu Eze Batu Kaufela Hande”
15. Ki kabakalañi ha lu sa tokwi ku bonisa fela sishemo kwa mizwale ba luna?
15 Buka ya Bibele ya Jakobo i lu susueza ku bonisa sishemo kwa mizwale ba luna, kono fo ha ku talusi kuli lu swanela fela ku bonisa sishemo ku ba mwa puteho ya Sikreste. Samu 145:9 i li: “[Muñ’a] Bupilo u na ni musa kwa batu kamukana, za lilato la hae li bonahala kwa misebezi ya hae kamukana.” Lu susuezwa ku “likanyisa Mulimu” ni kuli “lu eze batu kaufela hande.” (Maefese 5:1; Magalata 6:10) Ki niti kuli ha lu swaneli ku “lata lifasi, nihaiba ze mwateñi mwa lifasi,” kono lwa kona ku tusa ba mwa lifasi ba ba mwa butokwi.—1 Joani 2:15.
16. Ki lika mañi ze lu swanela ku hupula ha lu nze lu bonisa sishemo ku ba bañwi?
16 Ka ku ba Bakreste, ha lu liyehangi ku tusa batu ba ba wezwi ki “bumai” kamba likozi ze tuna. (Muekelesia 9:11) Ki niti kuli lu kona ku tusa fela ku likana ni miinelo ya luna. (Liproverbia 3:27) Kono ha lu nze lu tusa ba bañwi, lu tokwa ku tokomela kuli ha lu luti batu ku nama fela wa toze. (Liproverbia 20:1, 4; 2 Matesalonika 3:10-12) Kacwalo mutu ya sishemo u shwelanga ba bañwi makeke ni ku bona haiba luli wa swanela ku tusa.
17. Ki ifi nzila ye nde ka ku fitisisia ya mo lu kona ku boniseza sishemo kwa batu besi Bakreste?
17 Nzila ye nde ka ku fitisisa ya mo lu kona ku boniseza sishemo kwa batu besi Bakreste ki ka ku ba taluseza niti ya Bibele. Kabakalañi? Kakuli batu ba bañata kacenu ba mwa lififi la kwa moya. Batu ba bañata ha ba zibi mwa ku tatululela matata e ba kopana ni ona mi ha ba na sepo ya lika za kwapili, kacwalo ba “katezi, ba hasani, inge lingu ze si na mulisana.” (Mateu 9:36) Lushango lo lu mwa Linzwi la Mulimu lwa kona ku ba sina ‘lumonyi lwa mwa mautu a bona,’ ili ku ba tusa ku talimana ni matata a bona. Mi lushango lo hape lu kona ku ba sina ‘liseli la mwa nzila ya bona,’ kakuli Bibele i patulula za lelile ku eza Mulimu kwapili, ili nto ye kona ku ba tusa ku ba ni sepo ya lika za kwapili. (Samu 119:105) Lu na ni tohonolo ye tuna luli ya ku hasanya lushango lo lunde lwa niti kwa batu ba ba lu tokwa! Bakeñisa kuli lwa ziba kuli ‘ñalelwa ye tuna’ i taha i cibilika, lu swanela ku tukufalelwa hahulu mwa musebezi wa ku kutaza Mubuso ni ku luta macaba cwale. (Mateu 24:3-8, 21, 22, 36-41; 28:19, 20) Ha ku na sishemo se si fita seo.
Mu Fe “Bufumu bwa Mina”
18, 19. Ki kabakalañi ha lu swanela ku bonisa hahulu sishemo mwa bupilo bwa luna?
18 Jesu na ize: ‘Mu tuse babotana ka bufumu bwa mina.’ (Luka 11:41) Kuli kezo ya mina i kone ku bonahala kuli ki ye sishemo luli, i swanela ku zwelela kwa pilu ya mina. (2 Makorinte 9:7) Sishemo se si cwalo sa katulusa luli kabakala kuli batu ba bañata mwa lifasi kacenu ba t’ata, ba itata, mi ha ba na taba ni butata bo ba kopana ni bona ba bañwi.
19 Kacwalo, haike lu likeni ku bonisa hahulu sishemo mwa bupilo bwa luna. Ha nze lu lika ku bonisa sishemo mwa bupilo bwa luna, lu ka ba sina Mulimu. Mi lu ka ikola bupilo bo bunde, bo bu tabisa.—Mateu 5:7.
Mu Itutileñi?
• Ki kabakalañi sihulu ha ku li kwa butokwa ku bonisa sishemo kwa mizwale ba luna?
• Lu kona ku bonisa cwañi sishemo ku ba mwa puteho ya Sikreste?
• Lu kona ku eza cwañi hande batu besi mizwale ba luna?
[Lipuzo za Tuto]
[Siswaniso se si fa likepe 26]
Musamaria na ezize ka sishemo
[Maswaniso a fa likepe 27]
Bakreste ba swanela ku bonisa hahulu sishemo
[Siswaniso se si fa likepe 30]
Nzila ye nde ka ku fitisisa ye lu kona ku bonisa sishemo kwa batu besi Bakreste ki ka ku ba taluseza niti ya Bibele