Linzwi la Jehova Ki Le Li Pila

Ze Zwile Mubano mwa Buka ya Hosea

BULAPELI bwa niti ne se bu yonga mwa mubuso wa Isilaele wa kwa mutulo wa masika a lishumi. Mwa puso ya Jeroboami wa Bubeli, batu mwa Isilaele ne ba ikola bupilo bwa mbombolelwa, kono zeo kaufela za fela ha sa shwile. Kwa zuha mifilifili mi mubuso wa kala ku shekesha. Kwa malena ba 6 ba ne ba yolile Jeroboami, ba bane ba bulaiwa. (2 Malena 14:29; 15:8-30; 17:1-6) Mifilifili yeo ne i ezahezi mwahal’a lilimo ze 59 za n’a polofitile Hosea, ku kala ka 804 B.C.E.

Jehova n’a bonisize hande mwa n’a ka ezeza Maisilaele ba baipanguli ka lika ze ne ezahezi mwa linyalo la Hosea. Bupolofita bwa Hosea bu patulula bufosi bwa Isilaele ni likatulo ze ne ka wela Isilaele ni mubuso wa Juda. Hosea u talusize litaba zeo kaufela ka ku itusisa manzwi a musa, a susumeza, ni ka liswanisezo, mi u li ñozi mwa buka ya Bibele ya Hosea. Ka ku ba buka ye mwa Linzwi la Mulimu le li tahile ka moya, buka ya Hosea i lwezi lushango lo lu pila, lo lu na ni m’ata.—Maheberu 4:12.

“U YO NGA MUSALI WA LIHULE”

(Hosea 1:1–3:5)

Jehova a taluseza Hosea kuli: “Zamaya u yo nga musali wa lihule.” (Hosea 1:2) Hosea a latelela za n’a mu bulelezi Jehova, a nyala Gomeri mi a pepa mwan’a mushimani. Ku bonahala kuli bana ba bañwi ba babeli ba n’a pepile Gomeri ne li ba mwa bucwañi. Mabizo a bona, a Lo-Ruhama ni Lo-Ami, na na ni litaluso ze ne bonisa kuli Jehova n’a ka tuhela ku shemuba Maisilaele ni ku ba hana kabakala ku sa sepahala ku yena.

Jehova n’a ikutwile cwañi luli ka za batu ba hae ba ne ba ipanguzi ku yena? N’a taluselize Hosea kuli: “U kute, u y’o nga, mi u late musali ya latwa ki mulikan’a hae, ya pila ka bubuki nih’a nyezwi, sina mw’a latela [Mun’a] Bupilo bana ba Isilaele, niha ba yaulukela kwa milimu i sili.”—Hosea 3:1.

Lipuzo Za mwa Mañolo Za Alabiwa:

1:1—Ki kabakalañi Hosea ha bulezi za malena kaufela ba bane ba ne ba busize Juda ka nako ya na polofita, ni ku bulela fela mulena a li muñwi ya n’a busize mwa Isilaele? Libaka kikuli ki malena fela ba mwa lusika lwa Davida ba ne ba swanela ku busa sicaba sa Mulimu se si ketilwe. Malena ba mubuso wa kwa mutulo ne ba sa zwi mwa lusika lwa Davida sina malena ba mubuso wa Juda.

1:2-9—Kana luli Hosea n’a nyezi musali wa lihule? Eni, Hosea luli n’a nyezi musali ya n’a til’o ba mubuki hasamulaho. Mupolofita Hosea ha bonisi haiba litaba za n’a ñozi ka za lubasi lwa hae ne li tolo fela kamba pono.

1:7—Sicaba sa Juda ne si shemubilwe ni ku piliswa lili? Bupolofita bo bu mwa timana ye ne bu talelelizwe ka 732 B.C.E., mwa miteñi ya Mulena Ezekiasi. Ka nako yeo, Jehova n’a timelize Maasirya ba ne ba til’o taseza Jerusalema ka ku luma lingeloi le ne li bulaile masole ba Maasirya ba 185,000 mwa busihu bu li buñwi. (2 Malena  19:34, 35) Kacwalo Jehova n’a pilisize Juda isi “ka buta, kamba ka lilumo, kamba ka ndwa, ka lipizi kamba ka bapahami ba lipizi,” kono ka lingeloi.

1:10, 11—Bana ba Isilaele ni bana ba Juda ne ba ka “kopanyiwa hamoho” cwañi hailif’o mubuso wa Isilaele wa kwa mutulo ne u wile ka 740 B.C.E.? Batu ba bañata ba ne ba zwa mwa mubuso wa kwa mutulo ne ba ile kwa Juda pili bayahi ba Juda ba si ka isiwa kale mwa butanga kwa Babilona ka 607 B.C.E. (2 Makolonika 11:13-17; 30:6-12, 18-20, 25) Mwahal’a bahapiwa ba Majuda ba ne ba kutezi habo bona ka 537 B.C.E., ne ku na ni baikulu ba batu ba ne ba pilanga mwa mubuso wa Isilaele wa kwa mutulo.—Ezira 2:70.

2:21-23—Jehova n’a talusañi ha n’a ize: “Ni ka icalela [Jizireele] mwa naha ye, mi ni ka [mu] shemuba”? Mwan’a Hosea wa pili ku Gomeri ne li Jizireele. (Hosea 1:2-4) Libizo leo, le li talusa kuli ‘Mulimu U Ka Cala Peu,’ ki la bupolofita bo ne bu supa kwa nako yeo Jehova n’a ka kubukanya bomasiyaleti ba ba sepahala ka 537 B.C.E. ni ku ba cala sina peu mwa Juda. Mwa naha ye ne li matota ka lilimo ze 70 ne ku ka ba ni lico ze ñata, veine ye munati, ni oli. Bupolofita bo luli ne bu bonisa inge kuli lika ze nde zeo ne li ka kupa lifasi kuli li tahise mununo wa lona, mi inge kuli lifasi lona ne li ka kupa mahalimu kuli a li fe pula. Mi ni ona mahalimu n’a ka kupa Mulimu kuli a a fe malu. Zeo kaufela ne li ka ezwa ka mulelo wa ku babalela hande bomasiyaleti ba ne ba kutile ku zwa mwa butanga. Baapositola bo Paulusi ni Pitrosi ba talusa kuli Hosea 2:23 ne i bulela za nako ya ku kubukanya bomasiyaleti ba Isilaele wa kwa moya.—Hosea 2:23; Maroma 9:25, 26; 1 Pitrosi 2:10.

Ze Lu Ituta:

1:2-9; 3:1, 2. Hosea na itombozi hahulu ka ku zwelapili mwa linyalo ku likana ni mwa n’a mu laelezi Mulimu. Ni luna lu swanela ku itombola ku eza tato ya Mulimu ni ku beya za hae mwa sibaka sa pili.

1:6-9. Jehova u toile bubuki bwa kwa moya sina fela mwa toyezi bubuki tenyene.

1:7, 10, 11; 2:14-23. Litaba za n’a polofitile Jehova ka za Isilaele ni Juda ne li talelelizwe. Za bulela Jehova kaufela za talelezwanga.

2:16, 19, 21-23; 3:1-4. Jehova u tabela ku swalela batu ba ba bonisa ku baka kwa niti. (Nehemia 9:17) Ka ku likanyisa Jehova, ni luna lu swanela ku utwela ba bañwi butuku ni ku ba swalela.

‘JEHOVA, U NA NI MUZEKO’

(Hosea 4:1–13:16)

“[Mun’a] Bupilo u na ni muzeko ni ba ba yahile mwa naha.” Kabakalañi? Kabakala kuli “niti, ni makeke, ni zibo ya Mulimu,  ha li yo mwa naha.” (Hosea 4:1) Maisilaele ba baipanguli ne ba ikenyize mwa bupumi ni ku sulula mali, mi ne ba ezize buhule ni ku kupa tuso kwa linaha li sili. Ku fita ku kupa tuso ku Mulimu, “ba kupa kwa Maegepita, ba matela kwa Masirya.”—Hosea 7:11.

Jehova a fitisa katulo ya hae ka ku bulela kuli: “Bana ba Isilaele ba [ka] mizwa.” (Hosea 8:8) Mubuso wa Juda ni ona wa lengiwa mulatu. Hosea 12:2 i li: “[Mun’a] Bupilo u na ni muzeko ni Juda, mi u ka nata Jakobo kabakala mikwa ya hae; a mu kutiseze se si likani ni likezo za hae.” Kono Mulimu n’a ka ba kutisa, kakuli n’a sepisize kuli: “Ni ka ba liulula kwa mata a libita; ni ka ba yangwela kwa lifu.”—Hosea 13:14.

Lipuzo Za mwa Mañolo Za Alabiwa:

6:1-3—Ki mañi ya n’a bulela kuli: “A mu tahe, lu kutele ku [Mun’a] Bupilo”? Mwendi ki Maisilaele ba ba sa sepahali ba ne ba susuezana ku kutela ku Jehova. Haiba ku cwalo, u zibe ne ba ipumisa fela kuli ba bakile. Lilato la bona ne li fela kapili sina “mbundu ya kakusasa, ni sina puka ye oma isali kakusasana.” (Hosea 6:4) Kamba hape mwendi ya n’a bulela manzwi ao ne li Hosea ya n’a kupa batu kuli ba kutele ku Jehova. Ibe kuli ki Hosea kamba ki Maisilaele ba ne ba bulezi manzwi ao, baipanguli ba mwa mubuso wa Isilaele wa masika a lishumi ne ba swanela ku bonisa ku baka kwa niti ni ku kutela ku Jehova.

7:4—Maisilaele ba babuki ne ba swana cwañi sina “sitofu se si tumbuzwi”? Swanisezo ye i bonisa kuli litakazo za bona ze maswe ne li tuka mwa lipilu za bona.

Ze Lu Ituta:

4:1, 6. Kuli lu shemubiwe ki Jehova, lu lukela ku zwelapili ku ba ni zibo ya hae ni ku sebelisa ze lu ituta.

4:9-13. Jehova u ka zekisa ba ba eza buozwa ni ku ikenya mwa bulapeli bwa masila.—Hosea 1:4.

5:1. Ba ba na ni buikalabelo bwa ku etelela batu ba Mulimu ba swanela ku ambuka bukwenuheli. Haiba ba sa ezi cwalo, ba kona ku ba ‘siteo ni kanyandi’ ku ba bañwi mi ba kana ba ba susueza ku ikenya mwa bulapeli bwa buhata.

6:1-4; 7:14, 16. Ku bulela fela kuli mutu u bakile ki ku ipumisa mi ha ku tusi se siñwi. Kuli sifosi a swalelwe ki Mulimu, u lukela ku bonisa ku baka kwa niti, ka ku kutela ku “Muambakani-ya-Pahami,” kona kwa bulapeli bwa Jehova bo bu kenile. Mi hape u swanela ku latelela likuka za Mulimu ze pahami.—Hosea 7:16.

6:6. Ku eza lika ze maswe ku bonisa kuli mutu ha lati Mulimu. Mutu ha koni ku kwahela libi ze cwalo ni kwa ka eza misebezi ifi kamba ifi ya Sikreste.

8:7, 13; 10:13. Manzwi a mwa Bibele a’ li “s’a cala mutu, ki sona s’a ka kutula” n’a talelelizwe kwa Maisilaele ba ne ba lapela maswaniso.—Magalata 6:7.

8:8; 9:17; 13:16. Bupolofita bo ne bu bulela za mubuso wa Isilaele wa kwa mutulo ne bu talelelizwe muta Maasirya ne ba til’o hapa muleneñi wa ona wa Samaria. (2 Malena 17:3-6) Lwa kona ku kolwa kuli Mulimu u ka taleleza manzwi a hae.—Numere 23:19.

8:14. Jehova n’a lumezi “mulilo mwa minzi ya [Juda]” ka 607 B.C.E. ka ku itusisa Mababilona, ni ku tahisa kuli Jerusalema ni Juda li be matota sina mo ne ku polofitezwi. (2 Makolonika 36:19) Linzwi la Mulimu ha li koni ku palelwa.—Joshua 23:14.

9:10. Nihaike kuli Maisilaele ne ba ineezi ku Mulimu wa niti, ne ‘ba ile kwa Baale-Peori, mi ba neela ku sebeleza se si  swabisa.’ Mutala wa bona o maswe u swanela ku lu lemusa kuli lu si ke lwa tuhela ku sebeleza Jehova.—1 Makorinte 10:11.

10:1, 2, 12. Ha lu swaneli ku lapela Mulimu ka lipilu ze peli. Haiba lu ‘icalela za ku luka, lu ka kutula sishemo sa Mulimu.’

10:5. Libizo la Beti-Aveni (le li talusa “Ndu ye Utwisa Butuku”) ki linzwi le li shendisizwe Betele (ye talusa “Ndu ya Mulimu”). Siswaniso sa Beti-Aveni ha ne si isizwe mwa butanga, bayahi ba Samaria ba lila kakuli ne ba si nga ku ba mulimu wa bona. Ki butoto luli ku sepa siswaniso se si sa pili, se si sa koni nihaiba ku itamulela!—Samu 135:15-18; Jeremia 10:3-5.

11:1-4. Jehova kamita u bonisanga lilato kwa batu ba hae. Milao ya Mulimu ha i na bukiti.

11:8-11; 13:14. Linzwi la Jehova la kuli batu ba hae ne ba ka kalisa sinca bulapeli bwa niti ne li si ka ‘kutela ku yena mukungulu.’ (Isaya 55:11) Ka 537 B.C.E., butanga bwa kwa Babilona bwa fela, mi bomasiyaleti ne ba kutezi kwa Jerusalema. (Ezira 2:1; 3:1-3) Litaba kaufela za bulezi Jehova ka bapolofita ba hae li ka talelezwa ka ku tala.

12:6. Lu swanela ku ikatulela ku zamaya ka sishemo ni ka ku luka, ni ku sepa Jehova ka nako ni nako.

13:6. Maisilaele ba ‘kile ba ca, ba kula; ha ba se ba kusi, lipilu za bona za ikuhumusa; kabakaleo ba libala Jehova.’ Lu swanela ku pima moya wa buikuhumuso.

“LINZILA ZA JEHOVA LI LUKILE”

(Hosea 14:1-9)

Hosea u li: “Mawe Isilaele! U kutele ku na [Mun’a] Bupilo Mulimu wa hao; kakuli se si ku wisize ki bumaswe bwa hao.” U kupa batu ku bulelela Jehova kuli: “U swalele bumaswe kaufela, mi u lu amuhele ka sishemo! Mi cwale bakeñisa lipoho, lu ku tiseze matabelo a manzwi a mwa milomo ya luna.”—Hosea 14:1, 2.

Sifosi ya bakezi libi za hae u swanela ku kutela ku Jehova, ku latelela linzila za hae, ni ku mu fa matabelo a milumbeko. Libaka? Bakeñisa kuli “linzila za [Mun’a] Bupilo li lukile, mi ba ba lukile ba ka zamaya ka zona.” (Hosea 14:9) Lwa taba luli ku ziba kuli batu ba bañata ba ka taha, “ba kutele ku [Mun’a] Bupilo ni kwa sishemo sa hae, mwa mazazi a kwapili”!—Hosea 3:5.

[Siswaniso se si fa likepe 15]

Ze ne ezahezi mwa lubasi lwa Hosea ne li bonisa Jehova mwa n’a ka ezeza Isilaele

[Siswaniso se si fa likepe 17]

Mubuso wa Isilaele wa masika a lishumi ne u felile ka nako ye u wa munzi wa Samaria ka 740 B.C.E.