Sirakuza—Mwa Na Tibelezi Paulusi

IBATO ba ka 59 C.E., sisepe se siñwi ne si zwa kwa sooli sa kwa liwate la Mediteranea kwa Melita ni ku liba kwa Italy. Fa litusi la sisepe se ne ku na ni siswaniso sa “Kastore ni Polukisi,” milimu ye ne ngiwa kuli ne i sileleza bafuluhi. Luka muñoli wa Bibele u talusa kuli yena ni ba ne ba longani mwa sisepe se ne ba izo tibelela mwa “Sirakuza,” kwa likamba le li kwa mboela-wiko wa Sicily mi ba “tola mwateñi mazazi a malalu.” (Likezo 28:11, 12) Mwa sisepe mo hape ne ku longani Arisitarko ni muapositola Paulusi ya na iswa kwa Roma kuli a yo zekiswa.—Likezo 27:2.

Ha lu zibi haiba Paulusi na lumelelizwe ku zwa mwa sisepe ha ne ba fitile fa Sirakuza. Kono yena ni balikani ba hae ha ne ba ka tuluka, ne ba kabe ba boniñi?

Muleneñi wa Sirakuza mwa miteñi ya Magerike ni Maroma ne u ngiwa ku ba wa butokwa hahulu sina fela mo ne i ngelwa mileneñi ya Atene ni Roma. Ba bañata ba lumela kuli Makorinte ki bona ba ne ba tomile muleneñi wo ka 734 B.C.E. Muleneñi wa Sirakuza ne u tilo tuma hahulu mi kona mo ne ku pepezwi batu ba ne tumile hahulu ba ba cwale ka muñoli ya bizwa Epicharmus ni Archimedes caziba wa lipalo. Kono muleneñi o swana wo ne u tilo hapiwa ki Maroma ka 212 B.C.E.

Kacenu le ha ne mu ka yo pota kwa Sirakuza, ne mu ka ziba mo ne u bonahalelanga muleneñi wo mwa miteñi ya Paulusi. Muleneñi wo ne u na ni likalulo ze peli; kalulo ye ñwi ne li sooli sa Ortygia, ili se si ngiwa kuli kona fa na izo tibelela Paulusi, mi kalulo ye ñwi yona ne li kwa ñambamo.

Kacenu mwa sooli mo ku fumanwa matota a tempele ya kale hahulu ya Apollo mwa Sicily, ye ne yahilwe ka muyahelo wa Sigerike mwa lilimo za ma-500 B.C.E. Mi hape ku na ni misumo ya tempele ya Athena ye kulubelwa kuli ki ya mwa ma-400 B.C.E. kono ili ye ne i tilo ba keleke ya ma-bishopu hasamulaho.

Muleneñi kacenu u fa ñambamo, bukaufi ni parki ya Neapolisi mo ku fumaneha ze pumbuzwi. Bukaufi ni makenelo a muleneñi ku fumaneha libapalelo la Magerike. Libapalelo leo ki le liñwi la miyaho ye buheha ye kile ya yahiwa ki Magerike. Libapalelo leo ne li le linde hahulu bakeñisa kuli ne li yahezwi kwatukw’a liwate. Kwa mboela wa parki ku fumaneha libapalelo le lituna le ne ba yahile Maroma mwa lilimo za ma-400 C.E. Libapalelo leo li eza limita ze 140 mwa butelele ni limita ze 119 mwa bupala, mi ki lona la bulalu kwa butuna mwa Italy kaufela.

Nako ye ñwi ha mu ka potela muleneñi wa Sirakuza mwa kona ku ikinela hande fa sipula mwa sooli sa Ortygia, mu apule Bibele ya mina kwa Likezo 28:12 mi mu like ku bona muapositola Paulusi mwa sisepe se si fueka.

[Mapa ye fa likepe 30]

(Kuli mu bone mo i hatiselizwe luli, mu bone hatiso)

Melita

Sicily

Sirakuza

ITALY

Regiame

Puteoli

Roma

[Siswaniso se si fa likepe 30]

Matota a libapalelo la Magerike mwa Sirakuza