Ze Ezahezi Mwa Bupilo

Ku Liba Mwa Lifasi Le Linca

Ka mo li Kandekezwi ki bo Jack Pramberg

Ofisi ya mutai ya Lipaki za Jehova fo ku pila babeleki ba baitateli ba ba fitelela 80, i fumaneha bukaufi ni toloponyana ya Arboga, ili toloponyana ye buheha hahulu ye fahal’a naha ya Sweden. Na ni bo musal’a ka bo Karin lu pila fa ofisi ya mutai yeo mi ki fona fo lu sebeleza. Ne ku tile cwañi kuli lu to pila fa sibaka se?

KWA mafelelezo a lilimo za ma-1800, boma ha ne ba li ba lilimo ze 15 ba tuta ku zwa kwa Sweden ku ya kwa naha ya United States. Ha ne ba li kwa sipangaoti sa bazwahule mwa New York City, boma ba kopana ni bondate ba ne ba sebeza musebezi wa ku matisa lisepe mi ni bona ne ba simuluha kwa Sweden. Ba fita fa ku tabelana, ku tuha fo, ba nyalana, mi hamulaho wa nako na pepwa. Ne ni pepilwe ka 1916 mwa Bronx, kwa New York, U.S.A., mi fo Ndwa ya Lifasi ya Pili inge i kolota.

Hamulaho fela wa fo, lwa tutela kwa Brooklyn, mi lwa yo pila bukaufi fela ni sibaka sa Brooklyn Heights. Bondate hamulaho ne ba ni taluselize kuli bona hamoho ni na, lu kile lwa longana mwa sisepe se si nyinyani mi ba si zamaisa bukaufi ni mutano wa Brooklyn Bridge, o ne u boniwa hande ki ba ba fa sibaka se situna sa Lipaki za Jehova. Ka nako yeo, ne ni sa zibi kuli misebezi ye ne eziwa fa sibaka seo ne i ka cinca bupilo bwa ka.

 Ka 1918, Ndwa ya Lifasi ya Pili ya fela, mi ka nako yeo, ku bulaiwa fela kwa batu mwa Europe kwa unda. Masole ba kutela kwa mahae mi ba yo kopana ni matata a sili—ona a kutokwa mibeleko ni a bunjebwe. Bondate ba lemuha kuli ne i ta ba hande ha ne lu ta kutela kwa Sweden, mi lwa kuta ka 1923. Lwa yo fitela mwa Erikstad, ili munzinyana o n’o li fakaufi ni sitishini sa litima, kwa Dalsland. Ha ne lu li kwa Erikstad, bondate ba kala ku ipelekela ka ku eza misebezi ya bumanjinela, mi kona kwa sibaka ko ne ni hulezi ni ku kenela sikolo.

Peu Ne I Cezwi

Musebezi wa bondate ne u sa ba fumanisi se siñwi. Kacwalo kwa makalelo a lilimo za ma-1930, bondate hape ba kala ku zamaisanga lisepe. Na ni boma ne lu siyezi lu nosi; boma ne ba siyezi ni lipilaelo ze ñata, mi na, ne ni siyezwi ku talima misebezi ya mwa benkele ya luna. Zazi le liñwi, boma ba yo potela bo mulamw’a bona, bo malume bo Johan. Bakeñisa kuli ne ba ikalelwa hahulu za lika ze ne ezahala mwa lifasi, boma ba buza kuli: “Bo Johan, kana miinelo ya mwa lifasi kona mo i ka belanga fela ona cwana?”

Bo Johan ba alaba kuli: “Kutokwa, bo Ruth.” Mi ba taluseza boma za sepiso ya Mulimu ya ku felisa bumaswe ni ya ku toma puso ye nde mwa lifasi ye ka tiswa ki Mubuso o ka busiwa ki Jesu Kreste. (Isaya 9:6, 7; Daniele 2:44) Ba talusa kuli Mubuso wo, ili wa n’a lu lutile Jesu ku no u lapelelanga, ki mulonga o munde o ka tisa paradaisi fa lifasi.—Mateu 6:9, 10; Sinulo 21:3, 4.

Lisepiso za mwa Bibele zeo ne li tabisize hahulu boma. Ba kutela kwa ndu, mi nzila kaufela ne ba nze ba itumela ku Mulimu. Kono na ni bondate ne lu si ka tabela ha lu bona kuli boma ne se ba tabela za bulapeli. Ka yona nako ye swana yeo, ili mwa lilimo za ma-1930, na tutela kwa tolopo ya Trollhättan kwa wiko wa Sweden, ko ne ni fumani musebezi wa ku belekela mwa benkele ye tuna ya ku pangela lika. Ku si ka fita nako, boma hamoho ni bondate ba ne ba sa zo kuta ku zwa kwa musebezi wa bona wa ku zamaisa lisepe, ba tutela kwa sibaka ko ne ni pila. Kacwalo lwa to pila hape hamoho.

Kuli ba zwelepili ku ituta ze ñata ka za Mulimu, boma ba bata Lipaki za Jehova mwa sibaka seo. Ka nako yeo, Lipaki ne ba kopanelanga mwa mandu a mizwale ba bona sina fela mo ne ba ezezanga Bakreste ba kwa makalelo. (Filemoni 1, 2) Mi zazi le liñwi kwa ketiwa kuli mikopano cwale i to ezezwa mwa ndu ya luna. Ba kupa sibaka ku bondate kuli ba ba lumeleze ku tisa balikani ba bona kwa ndu, kono boma ha ne ba eza cwalo ne ba ikalezwi. Bondate ba ba alaba kuli: “Balikani ba hao ki balikani ba ka.”

Kacwalo mizwale ne ba lumelelizwe ku taha kwa ndu ya luna. Batu ha ne ba nze ba kena mwa ndu, na ikema. Kono hamulaho, mikopano ha ne i ezezwanga mwa ndu ya luna, na kala ku fumanehanga teñi. Bakeñisa kuli Lipaki bao ne ba na ni silikani mi ne ba talusanga hande litaba, n’a fita fa ku ba tabela. Mi na kala ku ba ni sepo ya za kwapili.

Ha Ni Kala ku Zamaisa Lisepe

Ku bonahala kuli ne ni hozize takazo ya ku zamaisanga lisepe ku bondate, kakuli ni na ne ni keni musebezi wa ku zamaisa lisepe. Hape ne ni zwezipili ku lemuha kuli ne ni tokwa ku ituta za Mulimu. Kamita ha ne lu fwekanga fa makamba, ne ni likanga ka t’ata kuli ni bonane ni Lipaki za Jehova. Ha ne ni li mwa Amsterdam, kwa Holland (ye se bizwa Netherlands), na liba kwa ofisi ya ba poso ku yo buza ko ne ni kona ku  fumana Lipaki. Ha se lu ambolisani, ba ni taluseza ko ba fumaneha mi kapili-pili na liba kwateñi. Mi na yo amuhelwa hande ki musizana wa lilimo ze lishumi. Ne ni li muenyi, kono honafo fela n’a ikutwa kuli musizana yo ni lubasi lwa hae ne li balikani ba ka ba batuna, mi lo ne li lona lwa pili ku iponela silikani se sinde sa mizwale!

Nihaike ne lu bulela lipuo ze shutana, lubasi lo ha ne lu shokomozi kalenda ni pampili ye bonisa nako ye si zamayanga sitima ni ku kala ku swanisa mapa, na lemuha kuli ne ku na ni mukopano o mutuna o no tuha u eziwa mwa tolopo ya Haarlem ye ne li bukaufi. Na ya kwateñi niha ne ni sa utwi puo ye ne bulelwa, mi ne ni ikozi mukopano. Ha ne ni boni Lipaki inze ba abela tupampili twa ku memela batu kwa ngambolo ya nyangela ye ne ka fiwa la Sunda, na kenelwa ki takazo ya ku abana mwa musebezi wo. Kacwalo na nopa-nopa tupampili to ne ba yumbile batu mi na kala ku tu fa kwa batu ba sili.

Muta o muñwi ne lu fwekile mwa Buenos Aires, kwa Argentina, mi teñi mo na yo fumana ofisi ya mutai ya Lipaki za Jehova. Mwahali ne ku na ni ofisi ni muyaho wa ku bulukela lika. Kwa tafule ne ku na ni musali ya n’a inzi inge a luka, mi kwatuko a hae ne ku na ni kasizana ke ne ka bapalisa sipupe, ku bonahala kuli ne li kana ka hae. Ne se li busihu, mi munna yo muñwi cwana na pahulula libuka fa shelufu mi kwa libuka zeo ne ku na ni buka ya Creation ya mwa puo ya hesu. Ha ne ni boni tabo ya bona ni mo ne ba menyeza hande ka lilato, ka yona nako yeo na ikutwa kuli ni swanela ku ba yo muñwi wa Lipaki za Jehova.

Ha lu menuha ku kutela kwa hae, mwa sisepe sa luna lwa longa bafufisi ba fulai ya ndwa ya kwa Canada ye ne wezi fa likamba la kwa Newfoundland. Hamulaho wa mazazinyana, ne se lu fuluhela bukaufi ni Scotland, mi teñi ko, masole ba ne ba li mwa sisepe sa ndwa sa kwa England ba lu tama. Lwa iswa kwa Kirkwall ye fa sooli sa Orkney Islands ku yo seciwa. Ndwa ya Lifasi ya Bubeli ne se i tumbukile, mi masole ba Hitler ne ba taselize Poland ka September 1939. Ha se ku fitile mazazi a sikai, lwa lukululwa, mi lwa zamaya ka sisepe ku yo fita kwa Sweden ku si na butata ni bo bu kana.

Ne se ni fitile kwa hae mi cwale na kala ku isa hahulu pilu kwa lika za kwa moya. Ka yona nako yeo, ne se ni bata hahulu ku ba mwahal’a batu ba Mulimu mi ne ni sa lati ku tuhela ku kopana ni bona. (Maheberu 10:24, 25) Kwa ni tabisanga ha ni hupula kuli ha ne ni zamaisanga lisepe, ne ni kutazanga kwa bazamaisi ba lisepe ba bañwi, mi na ziba kuli yo muñwi wa ku bona ni yena na bile Paki.

Ku Kena mwa Sebelezo ye Ipitezi

Kwa makalelo a 1940, na yo potela ofisi ya mutai ya Lipaki za Jehova mwa Stockholm. Na yo amuhelwa ki bo Johan H. Eneroth, ba ne ba okamela musebezi wa ku kutaza mwa Sweden mwa miteñi yeo. Ha ne ni ba taluselize kuli ne ni bata ku abana hahulu mwa musebezi wa ku kutaza sina paina, ba ni lubukela kihona ba ni buza kuli, “Kana wa lumela kuli ye ki kopano ya Mulimu?”

Na ba alaba kuli “Eni, na lumela.” Mi na kolobezwa ka la June 22, 1940, mi kona mo ne ku tezi kuli ni kale ku belekela fa mutai ili fa sibaka se si buheha fo ne ku na ni babeleki ba bañwi ba bande. Ne lu yanga mwa bukombwa la Pekelelo ni la Sunda. Mwa mbumbi, hañata ne lu yo kutalezanga kwa libaka za kwahule ka linjinga, mi ne lu kutazanga ka mazazi kaufela a la Pelekelo ni la Sunda mi ne lu lobalanga mwa bibuma.

Kono hañata ne lu kutazanga fa ndu ni ndu mwa Stockholm ni mwa libaka ze li mabapa. Zazi le liñwi ne ni boni munna yo muñwi ya n’a beleka ka t’ata ku lukisa tanki ya hae ya mezi. Mi se ni ya ku yo mu tusa. Ha se lu lukisize tanki yeo, munna yo a itebuha ku na mi a li: “Ni nahana kuli ku na ni mulelo o muñwi w’o tezi. Kacwalo ha lu ye fahalimu lu yo tapa kwa mazoho kuli lu yo nwa kofi.” Lwa eza cwalo, mi ha ne lu nze lu nwa kofi cwalo, na kutaza ku yena. Hamulaho wa nako, munna yo a fita fa ku ba Mukreste.

Ku si na taba kuli naha ya Sweden ne i si ka ikenya mwa ndwa, ndwa yeo ne i nyandisize batu ba mwa Sweden. Banna ba bañata ne ba bizizwe ku yo kena busole mi ni na ne ni bizizwe. Ha ne ni hananga ku ituta ku ba lisole, ne ni atulelwanga ku pika tolongo ka nakonyana. Hamulaho, ne ni atulezwi ku yo pikela kwa tolongo ya misempula. Luna Lipaki ba mikulwani ne lu bizwanga ki baatuli mi kacwalo ne lu kutazanga ku bona za Mubuso  wa Mulimu. Ka ku eza cwalo ne lu talelezanga bupolofita bwa Jesu bo bu li: “Mu ka isiwa kwa babusisi ni kwa malena, kabakala ka, kuli ibe bupaki ku bona ni kwa macaba.”—Mateu 10:18.

Bupilo bwa Ka Ha Bu Cinca

Ka 1945 ndwa ya fela mwa Yurope. Silimo se si swana seo, bo Nathan H. Knorr, ba ne ba etelela musebezi wa mwa lifasi kaufela ka nako yeo, ba zwa kwa Brooklyn ku to lu potela mi ba taha hamoho ni bañoli ba bona bo Milton Henschel. Ne ba til’o tusa ku onga-onga hande musebezi wa ku kutaza mwa Sweden mi ni na ka sibili ne ni tusizwe hahulu. Ha ne ni utwile kuli ne ku konahala ku fumaneha kwa Sikolo sa Giliadi, honafo fela na kupa ku yo fumaneha teñi.

Silimo se si tatama na yo fumaneha kwa sikolo seo ili se ne si ezezwa bukaufi ni South Lansing, kwa New York ka nako yeo. Ka likweli ze ketalizoho ze ne lu inzi kwa sikolo seo, ne ni itutile lika ze ne ni tusize ku itebuha hahulu Bibele ni kopano ya Mulimu. Ne ni lemuhile kuli ba ne ba okamela musebezi wa ku kutaza mwa lifasi kaufela ne li batu ba ba sishemo ni ba ba na ni kutwisiso. Ne ba beleka ka t’ata hamoho ni luna. (Mateu 24:14) Nihaike ne ni si ka komokiswa ki taba yeo, ne ni tabile ku iponela yona.

Ka February 9, 1947, sitopa sa luna sa bu-8 sa Sikolo sa Giliadi sa kwaza. Muzwale Knorr a lu zibisa linaha ko ne lu lumezwi. Libizo la ka ha li bizwa, Muzwale Knorr n’a ize: “Muzwale Pramberg u kutela kwa Sweden kuli a yo tusa mizwale ba hae.” Ni swanela ku itumelela kuli, ne ni si ka tabela ku kutela kwa naha ya hesu.

Ku Peta Musebezi O T’ata

Ha ne ni kutezi kwa Sweden, na utwa za musebezi o munca o ne u ka kalisa ku ezwa mwa linaha ze ñata lifasi kaufela, mi musebezi wo ne li wa sikiliti. Ne li na wa pili ku ketiwa ku sebeza sina muokameli wa sikiliti mwa Sweden, mi musebezi wa ka ne li ku okamela naha kaufela. Na onga-onga ni ku okamela mikopano ye se bizwa cwale kuli mikopano ya mupotoloho, ili ye ne i ezezwa mwa mileneñi ni litolopo za Sweden. Bakeñisa kuli tukiso yeo ne li ye nca, ne ni si ka fiwa litaelo ze ñata. Na ni Muzwale Eneroth lwa ngungahanya litoho ku lukisa mukopano ka mo ne lu konela kaufela. Ha ne ni amuhezi musebezi wo ne ni sabile hahulu mi ne ni lapelanga ku Jehova hañata-ñata. Ne ni bile ni tohonolo ya ku sebeza sina muokameli wa sikiliti ka lilimo ze 15.

Mwa miteñi yeo, ne ku li t’ata hahulu ku fumana libaka za ku kopanela teñi. Kacwalo ne lu itusisanga miyaho mo ne ba binelanga batu ni libaka ze ñwi cwalo, mi hañata mwa miyaho yeo ne ku cisa hahulu mi fokuñwi miyaho yeo ne i sinyehile. Mukopano o no ezelizwe mwa Rökiö, kwa Finland, ne u ezelizwe mwa muyaho o cwalo. Muyaho wo ne li muyaho wa kale mwa tolopo, mi ne u tuhezwi ku itusiswa ka nako ye telele. Ne ku nela litwa, mi ne ku bata hahulu. Kacwalo lwa yakisa mulilo kwa litofu ze peli ze tuna ze ne itusisa oli. Ne lu si ka ziba kuli linyunywani ne li yaletile mo ne ku zwelanga musi. Musi wa tala mwa muyaho kaufela. Kono batu kaufela ba ina fa lipula za bona inze ba ipungeleketize liapalo za fahalimu ni meto inz’a cocota. Kezahalo yeo ne i tisize fela kuli lu si ke lwa libala mukopano wo.

Ye ñwi ya litaelo ze ne lu filwe kuli lu onga-onge mikopano ya mipotoloho ya mazazi a malalu ne li ya kuli lu lukiseze lico batu ba ba taha kwa  mukopano. Kwa makalelo ne lu si na lipangaliko za ku itusisa mi ne lu si na yeloseli ya mwa ku ezeza cwalo. Kono ne ku na ni mizwale ni likaizeli ba bande ba ne ba konile ku eza musebezi o t’ata wo, wa ku lukisa lico. Lizazi pili mukopano u si ka kalisa kale, ne lu iponezi bona inge ba yebula makwili mi ka nako ye swana ne ba nze ba ikambota makande a kwa moya ka tabo. Buñata bwa bona ne ba itamile silikani ka yona nako yeo ye ne ba sebelisani hamoho.

Musebezi o muñwi o ne lu ezanga ne li wa ku zamaya ni mapampili a ku memela batu kwa mukopano wa mupotoloho. Ne lu fitanga mwa litolopo ni mwa minzi inze lu memela batu kwa ngambolo ya nyangela. Buñata bwa batu ne ba na ni sishemo ni likute. Zazi le liñwi mwa tolopo ya Finspång, mwa likululu ne ku tezi babeleki ba ne ba zwa mwa fakitori. Ka ku sa libelela, yo muñwi wa batu bao a huwa, a li: “Banabahesu, ha mu bone batu ba n’a palezwi ku tula Hitler!”

Kezahalo ye Tuna mwa Bupilo bwa Ka

Bupilo bwa ka ne bu cincize ha ne ni katani Karin, kalibe ya buheha. Bubeli bwa luna ne lu memilwe ku yo fumaneha kwa mukopano wa bamacaba o ne u ezelizwe mwa Yankee Stadium, kwa New York City, ka July 1953. Ha ne lu li kwa mukopano wo, ka nako ya ku pumula, ili la Mubulo ka la July 20, bo Milton Henschel ba zamaisa sinawenga sa luna. Ne ku komokisize hahulu ku ezeza sinawenga mwa sibaka seo sa lipapali se ne si tumile hahulu. Ha se lu sebelize hamoho mwa musebezi wa maeto ku to fita ka 1962, na ni bo Karin lwa memiwa ku yo belekela fa Betele ya Sweden. Kwa makalelo, ne ni belekezi kwa lilulo le li talima za limagazini. Mi hamulaho ne ni ketilwe ku lukisanga mishini ya ku hatisa ka yona ni mishini ye miñwi ya fa mutai bakeñisa kuli ne ni kile n’a ituta za bumanjinela. Ka lilimonyana, bo Karin ne ba belekile musebezi wa ku tapisa libyana. Kono cwale ba beleka musebezi wa ku tatuba ze tolokiwa mi se ba ezize musebezi wo ka lilimo ze ñata.

Mwa lilimo ze fitelela 54 ze lu sebelelize Jehova hamoho ni bo Karin, lu pilile bupilo bo bunde hahulu bwa tabo! Jehova kaniti u fuyauzi batanga ba hae ba ba na ni lilato ili ba ba beleka ka t’ata. Ka 1940 ha ni kala ku sebeleza fa mutai, mwa naha ya Sweden ne ku na ni Lipaki ba ba eza 1,500 fela. Kono ha lu bulela cwana, se ku na ni Lipaki ba ba fitelela 22,000. Kono mwa linaha ze ñwi za lifasi, ku bile ni zwelopili ye tuna kuli mane mwa lifasi kaufela se lu fitelela 6.5 milioni.

Moya wa Jehova ki wona wo lu tusa mwa musebezi wa luna. Ka meto a tumelo, lu bona kuli batu mwa lifasi ba mwa nyewanyewa, kono luna ha lu sabi. Ha lu talimela kwapili, lu bona lifasi le linca la Mulimu. Na ni bo Karin lu itumela ku Mulimu bakeñisa bunde bwa hae mi ka zazi ni zazi lu lapela kuli a lu fe m’ata a ku itiisa kuli lu kone ku zwelapili ku sepahala ni ku fumana mupuzo wa luna wa ku shemubiwa ki Mulimu ni ku ba ni bupilo bo bu sa feli!—Mateu 24:13.

[Siswaniso se si fa likepe 12]

Inze ni inzi fa mahutu a boma

[Siswaniso se si fa likepe 13]

Mo ne ni fitile ni bondate ka sisepe kwa makalelo a ma-1920

[Siswaniso se si fa likepe 15]

Ni bo Herman Henschel (bondat’a bo Milton) kwa Giliadi ka 1946

[Maswaniso a fa likepe 16]

Ne lu nyalanezi kwa Yankee Stadium ka la July 20, 1953