Linzwi la Jehova Ki Le Li Pila

Ze Zwile Mubano mwa Libuka za Hagai ni Zakaria

NE LI ka silimo sa 520 B.C.E. Ne se ku fitile lilimo ze 16 ku zwa fo ne i tomezwi mitomo ya tempele ya Jehova mwa Jerusalema ki Majuda ba ne ba kutile ku zwa mwa butanga kwa Babilona. Kono tempele ne i si ka fezwa ku yahiwa, mi musebezi wa ku yaha ne u tuhelisizwe. Jehova n’a ketile mupolofita Hagai mi hamulaho wa likweli ze peli n’a ketile ni mupolofita Zakaria kuli bapolofita bao ba bulele manzwi a hae.

Bo Hagai ni Zakaria ne ba na ni musebezi o swana: Musebezi wa bona ne li wa ku susueza batu kuli ba kalise sinca ku lukisa tempele. Bapolofita bao ne ba kondisize musebezi wa bona, mi tempele ne i felizwe ku yahiwa hamulaho wa lilimo ze ketalizoho. Litaba ze ne ba shaezi bo Hagai ni Zakaria li ñozwi mwa libuka za Bibele za Hagai ni Zakaria. Buka ya Hagai ne i felizwe ku ñolwa ka 520 B.C.E. mi ya Zakaria yona ne i felizwe ku ñolwa ka 518 B.C.E. Ka ku swana ni bona bapolofita bao, ni luna lu na ni musebezi o lu filwe ki Mulimu, mi musebezi wo u swanela ku fezwa pili mafelelezo a lifasi le a si ka fita kale. Ki musebezi wa ku kutaza za Mubuso ni ku tahisa balutiwa. Ha lu nyakisiseñi cwale ze lu kona ku ituta kwa libuka za bo Hagai ni Zakaria.

“A MU TATUBE LINZILA ZA MINA KA TOKOMELO”

(Hagai 1:1–2:23)

Mwa mazazi a eza 112, Hagai n’a shaezi litaba z’e ne ze susueza. Taba ya pili ki ya kuli: “A mu tatube linzila za mina ka tokomelo. Mu kambamele fa lilundu, mu tise likota, mu yahe Ndu; mi ni ka i wabelelwa, mane ni bubekwe ka yona, ku bulela [Muñ’a] Bupilo.” (Hagai 1:7, 8) Mi batu ne ba ezize ona cwalo. Taba ya bubeli i ama sepiso ye li: ‘Na Jehova ndu yeo ni ka i taza kanya ya ka.’—Hagai 2:7.

Ka ku ya ka taba ya bulalu, ku tuhela kwa bona ku yaha tempele ne ku tahisize kuli ‘batu ni misebezi ya mazoho a bona kamukana’ i be ye masila ku Jehova. Kono ha ne ba ka kala fela musebezi wa ku yaha, Jehova n’a ka ba “fuyola.” Taba ya bune i bonisa kuli Jehova n’a ka ‘felisa m’ata a mibuso ya macaba’ mi n’a ka keta Mubusisi Zerubabele kuli a be “liswayo la ku tiisa.”—Hagai 2:14, 19, 22, 23.

 Lipuzo Za mwa Mañolo Za Alabiwa:

1:5—Pulelo ya kuli “mwa nwa, kono ha mu fezi linyolwa” i talusañi? Pulelo yeo i bonisa kuli veine ne i taela mwa naha. Bakeñisa kuli Jehova n’a ba amuhile mbuyoti ya hae, veine ye ne ba ka panga ne i si ke ya kwana—ne i ka ba ye nyinyani kuli mane ne i si ke ya feza linyolwa la bona.

2:6, 7, 21, 22—Ki mañi ya nyanganyisa lika, mi ku nyanganyisa k’o, ku ka tisa likamañi? Jehova u “nyanganyisa macaba kaufela” ka musebezi wa ku shaela lushango lwa Mubuso mwa lifasi kaufela. Musebezi wa ku kutaza u tahisa kuli “bufumu bwa macaba kamukana” bu tahe mwa ndu ya Jehova, ili ku taza ndu yeo kanya. Mi kwa nalulelule, “[Muñ’a] Bupilo wa limpi” u ka nyanganyisa “lihalimu, ni lifasi, ni liwate, ni mo ku omile” ili ku nyanganyisa lifasi le li maswe kamukana ka ku li tanyela ka ku tala.—Maheberu 12:26, 27.

2:9—“Kanya ya Ndu ya mwamulaho i ka fita ya ya pili” ka linzila lifi? Ki ka linzila ze talu: ya pili ki lilimo ze ne i bile teñi tempele yeo, ya bubeli ki mutu ya n’a ka luta kwa tempele yeo, mi ya bulalu ki batu ba ne ba ka ya kwa tempele yeo ku yo lapela Jehova. Nihaike kuli tempele ye nde ya Salumoni ne i bile teñi ka lilimo ze 420, ku zwa ka 1027 B.C.E. ku isa ka 607 B.C.E., “Ndu ya mwamulaho” yona ne i itusisizwe ka lilimo ze fitelela ze 580, ku zwa fo i felezwa ku yahiwa ka 515 B.C.E. ku isa fo i shandaulelwa ka 70 C.E. Hape, Mesiya, yena Jesu Kreste, n’a lutezi batu mwa “Ndu ya mwamulaho,” mi batu ba bañata ne ba til’o lapela Mulimu mwa ndu yeo ku fita ba ne ba lapelezi Mulimu mwa ndu “ya pili.”—Likezo 2:1-11.

Ze Lu Ituta:

1:2-4. Batu ba ba lwanisa musebezi wa luna wa ku kutaza ha ba lukeli ku lu palelwisa ku ‘bata pili mubuso wa Mulimu’ kuli lu kale ku ipatela lika za ka butu.—Mateu 6:33.

1:5, 7. Lu ka eza hande ku ‘tatuba linzila za luna ka tokomelo’ ni ku tatuba ka m’o mupilelo wa luna u amela silikani sa luna ni Mulimu.

1:6, 9-11; 2:14-17. Majuda ba mwa miteñi ya Hagai ne ba beleka ka t’ata ku ipatela lika, kono ne ba sa fumani se siñwi kwa mifufuzo ya bona. Ne ba yubekile tempele, kacwalo Mulimu n’a ba amuhile mbuyoti ya hae. Lu swanela ku eza pili misebezi ya kwa moya, ni ku sebeleza Mulimu ka moyo wa luna kaufela, inze lu hupula kuli ibe kuli lu babotana kamba lu baluwi, ‘ku fuyolwa ki Jehova ki kona ko ku fumisa mutu.’—Liproverbia 10:22.

2:15, 18. Ku zwa fela lizazi leo, Jehova n’a susuelize Majuda kuli ba ise lipilu za bona kwa musebezi wa ku yaha sinca tempele, ku fita ku nahana za nako ye ne ba yubekile musebezi wa ku yaha. Ni luna, ku zwa cwale ku ya cwalo kwapili, lu swanela ku isa lipilu za luna kwa ku lapela Mulimu wa luna.

‘HASI KA MATA, KONO KI KA MOYA WA KA’

(Zakaria 1:1–14:21)

Zakaria n’a kalisize musebezi wa hae wa bupolofita ka ku mema Majuda kuli ba ‘kutele ku Jehova.’ (Zakaria 1:3) Lipono ze 8 ze tatama li bonisa hande kuli musebezi wa ku yaha sinca tempele ne u yemelwa ki Mulimu. (Mu bone taba ye li, “Litaba ze mwa Lipono ze 8 za Zakaria.”) Musebezi wa ku yaha ne u ka fezwa, isi ‘ka mata, nihaiba ka bulena, kono ka moya wa Jehova.’ (Zakaria 4:6) Munna ya bizwa Lituhela ‘na ka yaha Ndu ya Muñ’a Bupilo’ mi ‘na ka ba muprisita mwa lubona lwa hae.’—Zakaria 6:12, 13.

Bayahi ba mwa Betele ne ba lumile batu ku yo buza baprisita ka za ku itima lico ko ne ku ezwa ka ku hupula sinyeho ya Jerusalema. Jehova n’a taluselize Zakaria kuli malilo a ku itima lico a mwa kweli ya bune a na ezwanga ka ku hupula sinyeho ye ne tahezi Jerusalema n’a ka fetulwa ku ba nako ya “minyaka ni [ya] mikiti ye minde.” (Zakaria 7:2; 8:19) Likatulo ze peli ze tatama li kopanyeleza likatulo ze fiwa kwa macaba ni bapolofita ba buhata, bupolofita bwa za Mesiya, ni lushango lwa ku kutiswa sinca kwa batu ba Mulimu.—Zakaria 9:1; 12:1.

 Lipuzo Za mwa Mañolo Za Alabiwa:

2:1—Ki kabakalañi munna yo muñwi ha na likanyeza Jerusalema ka muhala? Ku bonahala kuli kezo yeo ne li ya ku pima mo ne li ka fita limota la ku sileleza munzi. Lingeloi ne li taluselize munna yo kuli munzi wa Jerusalema ne u ka yanduluka mi ne u ka silelezwa ki Jehova.—Zakaria 2:3-5.

6:11-13—Muprisita yo Muhulu Joshua ha n’a apesizwe likuwani, kana n’a bile mulena ya li muprisita? Batili, Joshua na sa simuluhi mwa lusika lwa silena lwa Davida. Kono ha na apesizwe likuwani na bile muprisita ya na swaniseza Mesiya. (Maheberu 6:20) Bupolofita bwa za “Lituhela” bu talelezwa ku Jesu Kreste, yena Mulena ya li Muprisita wa kwa lihalimu. (Jeremia 23:5) Sina fela Joshua ha n’a sebelelize Majuda ba ne ba kutile habo sina muprisita yo mutuna kwa tempele ye ne yahilwe sinca, ni Jesu Kreste ki Muprisita yo Mutuna wa bulapeli bwa niti kwa tempele ya Jehova ya kwa moya.

8:1-23—Ki lili fo ne li talelelizwe likatulo ze 10 ze bulezwi mwa litimana ze? Katulo ni katulo i bulelwa hamulaho wa pulelo ya kuli, “[Muñ’a] Bupilo wa limpi u li” ni sepiso ya Mulimu ya kuli batu ba hae ba ka pila mwa kozo. Ze ñwi za likatulo zeo ne li talelelizwe mwa lilimo za ma-500 B.C.E., kono buñata bwa zona li talelelizwe ku zwa ka 1919 C.E. mi ze ñwi li sweli za talelezwa cwale. *

8:3—Ki kabakalañi Jerusalema ha i bizwa “Munzi o na ni niti”? Pili i si ka sinyiwa kale ka 607 B.C.E., Jerusalema ne li “munzi wa banyandisi,” mi ne ku yahile bapolofita ni baprisita ba ne ba pila ka bupumi ni batu ba ne ba sa sepahali. (Zefania 3:1; Jeremia 6:13; 7:29-34) Kono cwale tempele ha se i yahilwe sinca ni batu ha se ba kalile ku lapela Jehova, mwa munzi wo ne ku ka bulelwa litaba za niti za bulapeli bo bu kenile, mi Jerusalema ne i ka bizwa “Munzi o na ni niti.”

11:7-14—Ki ifi taluso ya kezo ya Zakaria ya ku loba mulamu o bizwa “Sishemo” ni o muñwi o bizwa “Litamiso”? Zakaria u taluswa sina mutu ya lumilwe ku yo “lisa lingu ze ka y’o bulaiwa,” ili batu ba ba swana sina lingu ba ba hatelezwi ki baeteleli ba bona. Ha n’a sebeza sina mulisana, Zakaria n’a swaniseza Jesu Kreste, ya n’a lumilwe kwa batu ba ne ba itamile bulikani ni Mulimu, kono n’a hanilwe ki batu bao. Ku loba mulamu wa “Sishemo” ne ku swaniseza kuli Mulimu na ka felisa bulikani bwa Mulao bwa na itamile ni Majuda mi na ka lisela ku ba shemuba. Ku loba mulamu wa “Litamiso” ne ku talusa ku felisa swalisano ye ne li mwahal’a Majuda ni Maisilaele, ili ye ne tomile fa bulapeli bwa bona ku Jehova.

12:11—‘Sililo se si situna mwa Hadadirimoni mwa musindi wa Megido’ si talusañi? Mulena Josiasi wa Juda na bulailwe mwa ndwa ki Faro Neko wa Egepita “mwa musindi wa Megido,” mi batu ba mu lila ka lilimo ze ñata ‘ka lipina za malilo.’ (2 Makolonika 35:25) Kacwalo, ‘sililo se si situna mwa Hadadirimoni’ mwendi si talusa sililo sa ku lila lifu la Josiasi.

Ze Lu Ituta:

1:2-6; 7:11-14. Jehova u tabela batu ba ba amuhela kalimelo ka ku baka ni ku kutela ku yena ka ku mu lapela ka moyo wa bona kaufela. Kono ha teelezangi likupo za batu ba ba ‘hana ku mamela linzwi la hae, ba ba picukisa maheta a bona, ili ba ba tiba lizebe kuli ba si ke ba utwa’ lushango lwa hae.

 4:6, 7. Moya wa Jehova ne u tuzi twaniso kaufela ye ne bile teñi ya ku bata ku palelwisa kuli tempele i si ke ya fezwa ku yahiwa sinca. Lwa kona ku tula butata kaufela bo lu kana lwa kopana ni bona mwa sebelezo ya luna ku Mulimu haiba lu ba ni tumelo ku Jehova.—Mateu 17:20.

4:10. Ha ne ba nze ba tatubiwa ki Jehova, Zerubabele ni sicaba sa hae ba feza ku yaha sinca tempele ka ku ya ka sipimo sa Mulimu se si pahami. Ku pila ka ku lumelelana ni sipimo sa Jehova haki ko ku t’ata kwa batu ba ba si ka petahala.

7:8-10; 8:16, 17. Kuli lu shemubiwe ki Jehova, lu tokwa ku atula litaba ka ku ya ka niti, ku bonisa sishemo, ku utwela ba bañwi makeke, ni ku bulela niti ku ba bañwi.

8:9-13. Jehova u ka lu fuyola haiba ‘mazoho a luna a tiya’ ha lu nze lu eza musebezi wa lu file. Limbuyoti ze lu ka ikola li ka kopanyeleza kozo, buiketo, ni zwelopili ya kwa moya.

12:6. Ba ba etelela batu ba Jehova ba swanela ku ba sina “lumonyi lwa mulilo,” fo kikuli, ba swanela ku ba hahulu ni mafulofulo.

13:3. Busepahali bwa luna ku Mulimu wa niti ni kwa kopano ya hae bu swanela ku fita busepahali bo lu bonisa kwa batu, ku si na taba ni kuli lu utwana hahulu ni bona.

13:8, 9. Bakwenuheli bao ba na hanile Jehova ne li ba bañata, ne ba eza litopa ze peli za batu ba mwa naha. Ki sitopa fela sa bulalu se ne si kenisizwe ka mulilo. Bulapeli bwa Krestendomu bwa miteñi ye, bona bo bu li kalulo ye tuna ya ba ba ipala ku ba Bakreste, bu hanilwe ki Jehova. Ki batu ba sikai fela, bona Bakreste ba ba tozizwe, ‘ba ba lapela Libizo la Jehova’ ni ku lumela ku likiwa ilikuli ba keniswe. Ba ba tozizwe hamoho ni balumeli ba bañwi ba bonisize kuli hasi Lipaki za Jehova fela ka libizo kono ki Bakreste ba ba tiile.

Lu Susuezwa Ku Ba ni Mafulofulo

Litaba ze ne ba shaezi bo Hagai ni Zakaria li lu ama cwañi kacenu? Ha lu nahana ka mo lushango lwa bona ne lu susuelize Majuda ku isa lipilu kwa musebezi wa ku yaha tempele, kana ni luna ha lu susuezwi ku ba ni mafulofulo ha lu nze lu eza musebezi wa ku kutaza Mubuso ni ku tahisa balutiwa?

Zakaria na sinuzi kuli Mesiya na ka taha inge a “pahami mbongolo,” ni kuli na ka betekwa ka “masheleñi a mashumi a malalu a silivera” ni kuli na ka natakiwa, mi ‘lingu ne li ka hasana.’ (Zakaria 9:9; 11:12; 13:7) Ha lu yeya mo ne bu talelelizwe bupolofita bwa za Mesiya bwa na ñozi Zakaria, tumelo ya luna ya tiiswa. (Mateu 21:1-9; 26:31, 56; 27:3-10) Sepo ya luna mwa Linzwi la Jehova ni kwa lika za lu file kuli ite lu punyuhe ya tiya.—Maheberu 4:12.

[Litaluso za kwatasi]

[Mbokisi fa likepe 11]

LITABA ZE MWA LIPONO ZE 8 ZA ZAKARIA

1:8-17: Pono ye i bonisa kuli tempele i ka fezwa ku yahiwa ni kuli Jerusalema ni minzi ye miñwi ya Juda i ka fuyolwa.

1:18-21: Pono ye i bonisa kuli ‘manaka a mane a na hasanyize Juda’ a ka fela, ili ku talusa ku yunda kwa milonga kaufela ye ne lwanisize bulapeli bwa Jehova bwa niti.

2:1-13: Pono ye i bonisa kuli Jerusalema i ka yanduluka ni kuli Jehova u ka ba “lukwakwa lwa mulilo” lwa yona—ku i sileleza.

3:1-10: Pono ye i bonisa kuli Satani ki yena ya n’a lwanisa musebezi wa ku yaha tempele mi i bonisa kuli Muprisita yo Muhulu Joshua u lamulezwi mi u swalezwi bumaswe bwa hae.

4:1-14: Pono ye i fa sepo ya kuli twaniso ifi kamba ifi ye swana sina malundu i ka feliswa mi hape i bonisa kuli Mubusisi Zerubabele u ka ungula musebezi wa ku yaha tempele.

5:1-4: Pono ye i talusa sikuto se si ka kenela baezalibi ba ba si ka fiwa koto.

5:5-11: Pono ye i sinula kuli bumaswe bu ka fela.

6:1-8: Pono ye i talusa kuli mangeloi a ka okamela ni ku sileleza batu.

[Siswaniso se si fa likepe 8]

Ki ufi mulelo wa lushango lwa bo Hagai ni Zakaria?

[Siswaniso se si fa likepe 10]

Ba ba etelela ba swana cwañi ni “lumonyi lwa mulilo”?